Ой орманы

(эссе) Дүниеде адамдардың бiр-бiрiне мейiрiм-шапа­ғаты, iлтипаты мол болып, бiр-бiрiнiң ба­ғасын бiл­геннен артық ештеңе жоқ екен. Егер осы қа­ра­пайым қағида сақталса, адамдарға алаң­сыз өмiр сүру аса қиынға соқпас едi. Көптi көр­ген көне­көздер айтпақшы, ондайда кездескен қиындық ер- азамат үшiн ештеңе емес, тек қыр­сығынан сақтаса болғаны, деп өзiңдi өзiң жұ­батқың-ақ келедi. Сол қырсық табан асты­нан пайда болып, соңғы уақытта өзiм жа­ным­мен жақсы көретiн екi адамнан айрылып, жа­быр­қау күй кештiм. Жабырқау болғанда да, рухани жабығу. Өйткенi екеуi де рухы биiк, руханият адамдары едi. Бәлкiм, мұ­нымыз да асы­лық болар, тағдырдың жазмышы шығар. Алайда «Әкем өлген кезiнде де бұл менi өртемеген сағыныш» деп ұлы Төлеген ақын айт­пақшы, са­ғыныш, деген бiр жаралы жанрмен ауыр­ғалы да қырық күн зыр етiп өте шығыпты. Сол екi аяулы жанның бiрi – Қадыр аға Мырза Әли. Өзi қысқа ғана атауды «Қа-л-и-и» деп со­зып айтып, күнара телефон шалатын ұлы қа­зақтың қоңыр дауысы ендi естiлмейдi. Ендi қай­талан­байтын ондай дауысты жазып алып қа­латын пысықтық қанымызға басқаның қаны ара­ласпаса, нағыз қазаққа қайдан келсiн. Қадыр аға алпыс жасқа тол­ғанда «Егемен Қазақ­стан­да» «Дала домбырасы» деген эссем жа­­рық көрдi. Ақынның тойын Батыс Қазақ­стан облы­сы дүркiретiп өткiздi. Сол күн­дерi түн ауа пәтер телефоны безiлдеп қоя берсiн. «Еге­мен­нiң» осы облыстағы тiлшiсi, та­ны­мал қа­ламгер Темiр Құсайын екен. Шешен сөй­лей­тiн Темкең Қадағаңның тойы дүрiлдеп өтiп жат­­қанын, эссемнiң той мiнберiнен атал­ға­нын, әсiресе ақынның риза екенiн ай­­тып ақжарылқап ақпарат жет­кiз­дi. Әуелде жазуын жа­зып алып, «осы дүниемнiң әсерi қалай болар екен, аса талғампаз, тектi дарынға ұнай қояр ма, одан да архивiмде жата берсе қайтедi» деген алуан ойдың құ­ша­ғында болғанмен, мына телефон­да­ғы сөз ұйқымды шайдай ашты. «Жы­быр­лап қалған қол бiрдеңе iстемесе отыра ал­майды» деп бiр апамыз айтпақшы, жазып қал­ған қол да тыныш отыра алмайды екен. Бар қа­зақ қадiр тұтатын Қадырдың шығар­ма­шы­лы­ғы, болмысы, тiршiлiгi туралы түзiп жүретiн ойларымыздың ел тарапынан ыстық iлтипатқа ие болуы, шыны керек, шабыс тiлейтiн, мақтан естiгiсi келiп тұратын албырт көңiлге от ала кел­генi де рас едi. Оның үстiне мектеп қа­быр­ғасынан, студент кезден Қадырмен ауырған бiз оның алдында қарыздар тәрiздi едiк. Арагiдiк амандасып қана қоятын ақынмен, мi­не, содан берi 15 жылдан астам уақыт жұп жазбадық. Баяғыда бiреу: «Мен Абылайханның арба­сын айдаған арбакештiң көршiсiмiн», дептi ғой. Әуелде сол байғұстың күйiн кешiп бастаған бiз де көр­шi­лiктен алыстап, айрылмас ағайынға айналып кет­тiк. Алғашқыда қиындау кiсi болар деп жүрген ойы­мыздан түбiр де қалмады. Өлеңдерi қандай қарапайым, халықтық болса, өзi де сондай болып шықты. Ең алғашқы ақынға айтқан сөзiмiз «то­йы­ңыз құтты болсын» едi. Сонда ағаның айт­қа­ны: «Сендерге той керек, маған ой керек», бол­ды. Уа­қыт­тың қадiрiн бiр кiсiдей бiлетiн ақын­ның бұл сөзiн қос­тамасқа шара жоқ едi. Содан бастап бiздiң өмi­рiмiзде шын мәнiндегi ой кешулер басталды. Қадыр­дың ой орманына еніп кете бардық. Қадырмен әр кездесу әр қазақ үшiн тегiн өт­кенiн көргенiм жоқ. Онымен әр кездескен қыс­қа ғана сәттiң өзiнде телегей-теңiз iлiмнiң бiрнеше бетiн парақтап шыққан болар едiк. Тiптi ол кiсiмен кездеспей-ақ сырттай тәнтi бо­латындарды да көп кездестiрдiк. Бiрде кiлең дәрiгерлер жиналған бiр ортаға кез болдым. Әдет­те ортасы орысша болып келетiн бұл қа­уым­нан аса көп әңгiме де күтпейсiң ғой. Сол оты­рыста Құдайберген Бекiшев деген әншi «Ата­мекендi» орындады. Бiр кезде қасымда отырған бiр дәрiгер: «Қазақтың сөзiн айтамын да, қараңызшы, «күннiң көзi ұясына, қимай оны батады екен» дейдi. Қандай ғажап сөз. Осын­дай сөз жазған адам да жер басып, дү­ние­ге сыйып жүр-ау», дедi. Ал ендi бұған не дейсiз?! Бұл заманда аштан өлетiн жағдай жоқ. Iз­де­немiн, еңбектенемiн деген адамға бұ­рын­ғы­дан бетер жол ашық. Тек iстiң көзiн таба бiл­сең. Әркiм өз қабiлетiне қарай өмiр кешедi. Алайда өнердiң адамына қашанда қай орта бол­сын олқы соғып тұратыны, оның талабын тек қана өз кеңiстiгi қа­нағаттандыратыны бел­гiлi ғой. Сондайда ондай кiсiге Қадыр кездессе деп тiлейсiң. Сiрә, оның бақыттан басы айналар едi. Заман нарыққа көшiп, ел көңiлi елең-алаң­ға түс­кен шақта бiз де өз қағымыздан жерiне баста­ған­дай болып едiк. Өмiр бойғы арман­да­ған кәсi­бiңдi бiр сәтте тастай қашып, күнкөрiс қамы­мен қу тiрлiктiң соңына түсiп, әп-сәтте байып, шекемiз шыл­қып кететiндей көрiн­ген­бiз. Былайша айтқан­да, ол бiр жар шетiнде тұрған кез едi ғой. Өз ба­сымды осынау сәт сайынғы сұмдық толқулар­дан құтқарған Қа­дыр аға едi. Сол жылдары Қадыр аға «Жазмышты» жа­зып бiтiрдi де, «Жас Алашқа» ұсынды. «Жаз­мыш­тан» соң «Иiрiмдi» жазды. Заманның түрi мы­нау, ал Қадыр аға шабытына қайта мiнiп, жас жiгiттерше жалындап, жанығып жұмыс iстедi. Талантты кiсiге дауа жоқ. Ол заманға тез бе­йiмделедi. Бұл кезеңнiң де сырын Қадыр ақын тап басып таныды. Талабын, ойын, мұ­ра­тын бiле қой­ды. Ол қазiргi жастардың тұрғы­сы­нан ойлай бiлетiн ойпаз екендiгiн тағы бiр мәрте дәлелдедi. Бiр күнi Қадыр аға маған: «Сенiң өзi кi­табың шығып па едi?» дедi. «Қайдан шықсын, қазiр кiтап шығаратын заман ба?» дедiм. «Жоқ, бұлай бол­май­ды. Сен кiтабыңды дайында, ал­ғысөздi өзiм жазамын», дедi. Осыдан кейiн әуелде бiр орында тұрақтамай, нiлдей бұзы­лып жүрген көңiл орнық­қандай, бiр үмiт пайда бола бастады. Қадыр аға ой салып, әр жерде шашылып жатқан дүниелерiмдi жинай бас­тадым. Содан араға жылдар салып «Қа­зығұрт» баспасынан «Өнер-өмiр» деген кiтабым ақын­ның алғысөзiмен шықты. Әрине, бұл ойымды мақтан үшiн айтып отыр­ғаным жоқ десем, ешкiм сенбейдi. Қа­зақ­тың Қа­дыры мақтап жатса, қуанбайтын жы­ның бар ма? Айтайын дегенiм, ақынмен шы­ғар­машылық бай­ланыстың арқасында «Жас Алаш» жылдар бойына оның екi кiтабын үзбей жариялады. Бұл бiз үшiн де, оқырман үшiн де үлкен олжа болды. Басы­лым­ның қиын кезде таралымының артуына зор ықпалы болды. Оқыр­ман­ның осынша өмiрдi, осын­ша қызықты, қиын, күрделi тағдыр­ларды, құбылыстарды, жа­ңа­лықтарды, оқиғаларды өмiрбақи бiлмей иә оқы­май, еш жерден кездестiрмей кетуi де әбден мүмкiн едi ғой. Демек, бiз Қадыр арқылы оқыр­ман­ның шын мәнiндегi талант-тағдыр туралы таным-түсiнiгiн, ой өрiсiн молайттық, бiр сатыға көтердiк деп бiлдiк. Бiреулер өмiрбақи iздегенiн «Жазмыштан» тауып жатты. Кейбiр түсiнiксiз құбылыстардың сырына «Жазмыштан» жауап тап­ты. Оған дәлел «Жазмыш» жарияланған бiр жыл бо­йына редакция телефоны жиi сыңғыр­ла­ды. Жолға шықсаң алды­мыз­дан «Жазмыш» күтiп тұр­ды. Көзден таса қылып алған нөмiрлердi ре­дакцияға iздеп келiп, «тауып бер» деп әлек сал­ған­дар да бол­ды. Әрине, бұлай iстеу тек қазақ­тың ғана қолынан келедi. Жұрт жақсы кiтапқа шөлiркеп жүрген шақта бұның аса қажет iс екенiн түсiндiк. Әуелгi ойы­мыздың үдесiнен шық­тық. Мұндай iстiң қажеттiгiн бiзге Қадыр жақ­сылап тұрып сезiндiрдi. Бұдан кейiн өз басымды киоскi ашқан адам­ға таңдана қарап жүретiн әуелдегi пендешiлiк ойлардан арылтып, тосқауыл қойып, қысқасы, менiң алдағы өмiрiме күрт бетбұрыс жасап, баспасөздiң босағасына байлап қойды. Бұл бұл ма, бiр күнi телефон шалып: «Қал-и-и, мен мына «Таң-Шолпан» деген журналға Әбе­кең­нiң шақыруымен қызметке тұрып жатыр­мын. Мен саған бiр қызық айтайын, мынадай шешiмге келiп отырмын», дегенде барып, iшiм­нен жұптап қойған ойымды ағаның көңiлiне келмейтiндей етiп айтуға өзiмдi дайындап та үлгергенмiн, бiрақ Қадағаң сұңғыла кiсi ғой, «жоқ, сенi қызметке шақырсақ бәрiбiр кел­мей­сiң, сен мен бiлсем бар ғой, әңгiме жазатын адамсың. Себебi, мақа­ла­ларыңнан әңгi­менiң са­рынын, әңгiмеге тән қасиеттер байқаймын, сезiледi. Бiзге бiр дүние ұсын», дедi. Ертеректе Аманкелдi Сембиннiң өмiрiнен «Сеньор Саттаров» деген бiр әңгiме жазған едiм. Сол әңгiменi толықтырып, хикаят жазып жү­ретiнмiн. Осы хикаятты ұсындым. Содан бiр күнi «Таң-Шол­пан» журналының бiрiншi бе­тiнен бастап жария­ланды. Сол жолы Қадекеңнiң өз қуанышынан бетер қуанғанын көрдiм. Ке­йiннен бұл хикаятқа Әбдi­жә­міл Нұрпейiсов ауруханада жатқан жерiне ша­қырып алып жақсы пiкiр бiлдiрiп, бұл Қадыр аға үшiн де екi мәрте абырой болғанына, ағаның сенi­мiнен шық­қаныма кәдiмгiдей күмпиiп, журна­лис­тиканы тастап шығып, «баю» жолына түсемiз деген бiр кездегi арманмен бiржолата қоштастық. Қай басылымда қызмет етсек те ағамен бай­ланысымыз бiр сәтке үзiлген емес. «Алматы Ақ­ша­мына» келген күннен бастап бiздiң тұрақ­ты авто­рымызға айналды. Автор ғана болып қой­май, қыз­метке тұрды. Су жаңа афоризмдерiн жариялай бас­тадық. Жұрттың пiкiрi керемет. Әр күн сайын бiрнеше адам редакцияға телефон шалады. «Құдай-ау, осынша ой кiп-кiшкентай, тұйғындай адамның қай жерiнен шығады?» деп таңқалады. Шынында да бiр-екi жолдан ғана тұ­ратын афоризмдердiң қай-қайсысынан да бол­сын бүгiнгi күннiң болмысын бедерлейтiн қан­шама жауап табуға болар едi. Еш­кiмнiң iзiне тү­сiп, түнде көлеңке iздеп мақала жазбай-ақ, бiр-ақ ауыз сөздiң құдiретiмен де газет шығаруға болатынын ұқтырып едi бiзге Қадағаң. Тiптi бiрiншi беттен «Ақшамның» афоризмi» деп ақын сөзiн өзiмiз иеленiп те алатынбыз. Афо­ризм­дердiң өмiршең болғандығы сонша, билiк дәлiзiнде көбiрек жүремiз ғой, сонда әдебиеттен алыс адам­дардың Қадағаң шығатын күндi асыға күтiп, қойын дәптерiне түртiп жүретiнiн де бай­қап қалатынбыз. Қысқасы, афоризмдер бiздiң қалың оқырманның ойынан дөп шыққан дүние болды. Кей күндерi бұл нөмiр қолына түспей қалғандардың редакцияға ат сабылтып же­те­тiн­де­рi де жоқ емес едi. Сол күндерi Асанәлi Әшiм­ұлының күнделiгi де қоса жария­ла­нып, екi жүй­рiк қоса шауып, рухани кеңiстiкте көл-көсiр қуа­ныш болып, көңiлiмiз асып-тасып жүр­ге­нiн де қалай жасырайық. Сондай күндерде қашанда әзiлi даяр тұратын Асағаң: «Әй, мынау Қадыр­дың қалысатын түрi жоқ қой», дейтiн. Тағы бiр күнi Асекең: «Әй, менiң нақылдарым азайып қалды-ау деймiн, Қадыр ағама звандап қарызға афоризм сұ­ра­сам қайтедi», деп тағы да бiр iшек-сiлемiздi қа­тыратын. Мұндайда қалысатын Қа­дағаң ба, қал­жы­ңын әдеттегiден жұмсартып, «Асанәлi ортаймайды, ойлы жiгiт қой» дейтiн. Бұл өмiрде қызық көп қой. Жұрт қарап жүре ме, осылай бiр рухани олжаға елдi кенелттiк деп жүр­генiмiзде басқаларды көзi көрмейтiн бi­реу­лер «немене, Қадырдан басқа адам жоқ па?» деп атынан ат үркетiн бiр жақтарға арыз домалатып та жiберiптi. Қазақтың бар тұлғаларына тек қана қазақ деп қарайтын бiздiң биiк өлшемiмiзге бәрiбiр сы­зат түскен жоқ. Әлдекiмдердiң бөстекi сөзiне бола жо­лымыздан жаңылған жоқпыз, жария­лау­ды жал­ғастыра бердiк. Өйткенi бiзге ешкiмдi ала­ламайтын, автор таңдамайтын қалың оқыр­манның пiкiрi қым­бат едi. Сондықтан ақынның афоризмдерi «Алматы Ақшамында» өзi өмiрден өткенше әр бейсенбiде бес жылдан астам уақыт жарық көрдi. Бiз бұл iсi­мiздi мiндетсiнбеймiз. Тұлғаның алдындағы пары­зы­мызды өтедiк деп бiлемiз. Оның үстiне Қадыр ағаның 75 жыл­ды­ғына байланысты қабылдау ке­зiнде Алматы қаласының әкiмi, елжанды, ұлтжанды азамат Ахметжан Смағұлұлы Есiмовтiң өзi афоризмдер туралы терең ой бiлдiргенiн де естiдiк. Қалабасының осы бағасының өзi бiздiң ұлт үшiн қандай iске бел шешiп кiрiскенiмiздiң дә­лелi болса керек. Замана тiптi қанша мамы­ра­жай болса да ұлттың рухани сұранысын қа­нағаттандыру, ұлтты құтқару тәрiздi қасиет­тi, сауапты iс үздiксiз жал­ғасын тауып жатуы керек деген ойдан бiр сәтке ажыраған емеспiз. Ол үшiн ел құрметiне бөленген тұлғалардың тол­ғанысының орны бөлек. Осындай ретпен Сә­бит Оразбайдың, Әшiрбек Сығайдың, Кә­дiр­бек Сегiзбайұлының, Құлбек Ергөбектiң, Се­рiк Тұр­ғынбекұлының, Нұрғали Ораздың және бас­қа да қазақ зиялыларының газетiмiзде тоқ­тау­сыз жарық көрiп жататын туын­дыларының оқыр­ман үшiн қандай олжа екенiн айтып жату артық. Әлгiнде рухани кеңiстiкте қоса шапқан «ой батырлары» (М.Әуезов) Қадекең мен Асекең де­дiк қой. Мынадай бiр жәйт еске түсiп отыр. Бiрде Қадыр аға тұратын Каменка елдi ме­кенiндегi бiр қамыстан салынған кафеде де­ма­лып отыр­дық. Қызды-қыздымен отырып Асан­әлi аға­ға телефон шалдық. Қадыр ағадан рұқ­сат сұрап едiк, қар­сы болмады. Аса­ға­ңа «қар­сы­ла­сы­ңыз» Қадырмен кез­десуге қалай қарайсыз?» деп қағыта сөйледiк. «Қадырмен кездесуге жер­дiң түбiне болса да баруға дайынмын», дедi. Асағаң бастан-аяқ аппақ киiнiп келiптi. Қа­дағаң Асағаңа қарап: «Әйелi ұқыпты адамдар ап­пақ киiнедi. Жорта айтамын, сен қандай киiм кисең де үстiңе кiр жұқпайтын азаматсың ғой», дедi. Асағаң да қалыспай, «Қадырға Қыдыр тәрiздi киiнiп келгенiм ғой», деп жатыр. Осынау бейнелi сөзбен қанаттанып шалқып отырғандағы көңiл-күйдiң жетегiмен кеттiм бе бiлмеймiн, айналып келiп Асағаңды дарабозға теңеп сөз бердiм. Осы сөзден кейiн өзiм қа­ра­дай қысылайын. Ағасынан бұрын iнiсiне мы­надай теңеу телiп, сөз беру қандай этикаға сыя қояр екен деп Қадағаң жаққа ұрлана көз тастап қоямын. Бәрiбiр әлгi сөз тамағымда тұрып қалды. Қашанда тапқыр Қадағаң бiрдеңе дей қалса өлген жерiм осы ғой деп қылпылдап отыр­мын. Құдайдың құдiретiн-ай, қысылғанда көмек қолын созғанын қарашы, әлде бiр жерден естiдiм бе, әлде сол сәт тiл ұшына оралды ма, «Асағаң дарабоз болғанда, сiз паровозсыз ғой», дегенiм. Екi алыптың сондағы кеңкiлдей күлгенiн еске алсам, дәл қазiр де жүрегiм жылып қоя бередi. Екеуi­нiң сол сәт жүректiң шамындай болып тө­ңiректi жап-жарық нұрға бөлеп жi­бер­генi есiме түссе, қазақтың жақсы-жайсаңдары бiр-бiрiне ұдайы неге осылай жарық түсiрiп жүрмейдi екен деген ойдың да маңайын ма­мыр­лап кетесiң. Қадыр аға «Жазмышты» жаз­ғанда әлем қалам­герлерiнiң тағдырын қаузады. «Иiрiмдi» жазғанда өзiмiздiң қаламгерлердiң өмiрiне терең барды. Пендешiлiктерiн де жа­сырмай жазды. Кейiн осы кiтапқа байланысты Қадағаңнан үлкен сұхбат алғаным бар. Сонда ақын: «Мен өмiрге екi кел­меймiн ғой. Көп ойла­нып-толғанып бәрiн жазып кетудi ұйғар­дым. Бiрақ бiр өтiрiгi жоқ. Қайтесiң ендi. Өмiр ғой. Бiз неге оны жасырамыз?» деген едi. «Айту үшiн шындықты, өтiрiк қостым азда­ған» деген өлең жолдарын ұлтқа қатысты шын­дықты жеткiзу үшiн жазғаны болмаса, шынында да мен бiлетiн Қадыр аға ешқашан өтiрiк айтқан емес. Қалай дегенде де «Жазмыш» пен «Иiрiм» қазақ рухани кеңiстiгiндегi соны құбылыс болған туындылар. «Ақиқат жөтел сияқты, жыбырлап тұ­рар тамақта» деп өзi айтпақшы, бұл екi кiтап сол ақиқаттың алтын көзiндей едi. Оның кереметi сонда одан әркiм өзiн ай­на­да­ғыдай көре алатын едi. Өмiрiнiң соңғы жыл­дары «осы екi дүниемен рухтас «Патшалар мен пәтшағарлар» деген кiтап жазсам, материалдар дайын, тек мойын жар бермей жүр. Бiтiрген бойда «Алматы Ақшамына» ұсынамын» дейтiн. Сөз жоқ, бұл кiтап та Қадыр атына сай болар едi. Жоғарыда айтқан екi жанның бiрi менiң кiшi шешемдей болып кеткен аяулы жеңгем, мұғалима Рыскүл Мағзомқызы Мұртазина едi. Сол күндерi осы екi кiсi де жан сақтау бөлi­мiнде жатты. Бiрi – Ал­матыда, бiрi – Таразда. Қадыр ағаның ауру­ха­наға түскен күнi ер­теңiне «келiп кетесiң бе, қай­тесiң» дегенi есiме түссе, әлi күнге ет жүрегiм езiлiп кетедi. Көңiл шiркiн жамандыққа қисын ба, әдет­тегi тек­серiлу болар, бүгiн-ертең кiрiп шығар­мын деп жүрiп, екi күннен кейiн барып едiм, жан сақтау бөлiмiне түсiптi, кiре алмай қайттық. Тек Салтанат жең­гейдi ғана жiбердi. Қадыр ағаға топырақ салған күнi елден жең­гем қайтты деген хабар келдi. Әрине, бұл кiсiлер бiр-бiрiн бiлмейдi. Қадыр ағаны олар­дың бәрi бi­ледi. Олар маған көңiл айтты. Жең­гем марқұм әдебиеттi көп оқыған, әсiресе мен сияқтыларға бесiн­шi кластан бастап «Ого­нёк­тi» оқытқан, бiр кездерi Сарысу ауданының бiрiншi хатшысына: «Мен Сарысуда мұндай адам бар екенiн неге бiл­меймiн, хатшының орны осы кiсiнiкi екен ғой», деп бармақ шай­нат­қан жеңгем Қадыр ағаның ма­ған рухани демеу, ұстаз болып жүргенiн елден ерек мақтан тұтатын едi. Топырағың торқа болғыр жеңе­шем сол бiр қина­лып жатқан күн­дерi қа­сында бол­мағаныма ұста­зымның ба­сындағы жағ­дай­ды бiлгенде кешiрiммен қарар едi-ау деп және ойлаймын. Бұл жолы келмеске кеткен көркем күн­дер­дiң бiр сәтiн қаз-қалпында ғана көктей шолып айт­тық. Ақын туралы терең толғап жазар күн әлi алда. Әлi талайлар Қадыр туралы қалам тер­бейтiнiне шүбә жоқ. Қазiр қаралы көңiл бәрiне сенгендей. Бүгiнде осы бiр рухани тағдырлары ұқсас жандар салған азаптың ауылы да алыстап бара жат­қандай едi. Солай екен ғой деп жүрген бiр күнi ре­дакцияға бiр қазақ телефон шалып: «Ендi Қадыр­дың афоризмдерi тоқтай ма?» дедi. Мен: «Қадыр тоқтамайды ғой», дедiм. Телефон шалған қазақтың не кiнәсi бар? Ендi ақынның афоризмдерiн оқымайтынын ойлағанда оның да өзегi өртенiп тұрған болар-ау. Иә, Қадыр тоқтаушы ма едi. Бiрде-бiр күнi ойсыз, жазусыз өтпеген Қадыр тоқтаушы ма едi. Ол телегей-теңiз, мұхит қой. Осы жаңа жылда ағамыз аңқылдап тұрып: «Бұл келген жыл сағынып жүрген әдебиетiңнiң есiгiн қағатын жыл болсын» деп едi. Бiлетiндер «Жұмақтың сегiзiншi есiгi – са­ғыныш» дейдi. Маңайыңнан мейiрiм маңып бара жатқан мына қасап заманда бiреу бiреудi сағынар ма екен?! Кiм бiлсiн?!. Ал рухани әкемiз Қадырды сағынудың көкесi ендi басталарына еш күмән жоқ. Ол бiзге әлi талай-талай жетпей тұратын болады. Қали СӘРСЕНБАЙ.