Жұмыссыздықты азайту қадамы

2013 жылғы 3 шілдеден бас­тап күшіне енген «Қазақстан Рес­публикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңға сәйкес, Орталықтан төленетін зейнетақы төлемдерін тағайындау: 2001 жылғы 1 шілдеден бастап – ерлерге 63 жасқа толғанда, әйел­дерге 58 жасқа толғанда жүргі­зіледі. Бұл ретте Орталықтан төле­нетін зей­нет­­ақы төлемдерін әйел­дерге тағай­ындау 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап 6 айға өседі, яғни 58,5 жас­қа толғанда, 2027 жылғы 1 қаңтар­дан бастап 63 жасқа тол­ғанда жүргі­зіледі. Зейнетақы жа­сы­­ның өсуі 1 қаңтар 1960 жылы туған әйелдерді қамтиды, ал 63 жаста 1 қаңтар 1964 жылдан бас­тап туған әйелдер зейнеткерлікке шыға­ды. Қазіргі таңда Мемлекет басшы­сының зейнетақы реформасы мәселесі бойынша 2013 жылғы 7 маусымдағы тапсырмасын орындау мақсатында зейнетақы жүйесін кезең-кезеңімен жаңғырту жұмысы жүргізілуде. Жаңғыртудың негізгі мақсаты – ынтымақты зейнетақы жүйесінің «аяқталуы» және сол себеп­ті ынтымақты зейнетақы мөл­­шер­лерінің төмен болуына бай­ла­нысты. Бұл 1998 жылғы 1 қаң­тар­ға дейінгі еңбек өтілінің азаюы­­на байланысты, себебі, зей­нет­кер­лікке жас ұрпақ шығып келеді. Осыған байланысты, жаңғыр­тудың міндеттеріне қолданыстағы зейнетақымен қамсыздандырудың көп деңгейлі үлгісін сақтап қалу, соның ішінде жұмыс берушілердің рөлін күшейтуді қамтамасыз ету және зейнеткерлік жастағы табыс көзін әртараптандыру жатады. Негізгі өзге­рістерінің бірі бүгінгі күні бар­лығына бірдей еңбек өті­ліне және табысына қара­­мастан тағай­ын­далатын база­лық зейнетақы­ның тағайындау өлше­мін енгізу. 2018 жылғы 1 шілдеден бастап базалық зейнетақы жалпы белгіленген зейнеткерлік жаста толған кезде ғана (58-63/63 жаста) зейнетақы жүйесіне қатысу өтіліне байланысты тағайындалатын болады. Бұл ретте, зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі 10 жыл және одан кем немесе жоқ болған жағдайда, оның мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 50 пайызы мөлшерінде белгіленеді. 10 жылдан асқаннан кейін әрбір жылға оның мөлшері 2 пайызға ұлғаяды, ал қатысу өтілі 35 жыл және одан көп болса, ол күнкөріс деңгейіне тең болады. Ұсынылып отырған өзгерістер бір жағынан еңбек өтілі көп болса да, зейнетке шыққан кезде табыстары туралы мәліметтердің болмауы­на байланысты төмен мөл­шерде зейнетақы алатын зей­нет­керлер үшін әлеуметтік әділетті­лікті қалпына келтіруге, екінші жа­ғынан қазіргі және болашақ ұр­пақтарды еңбекке ынтасын күшей­туге және еңбек қатынас­тарын заңдастыруға бағытталған. Бұл тәсіл әлеуметтік әділдікті белгі­лейді, адам көп жұмыс жасаса, онда зейнетақысы да көп болады. Бұл қазіргі және болашақ зейнеткерлер үшін қолданылады. 2018 жылғы 1 қаңтардан бас­тап зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің шартты-жинақтаушы құрамдауышы енгізіледі. Қазіргі жұмысшылардың еңбекақысынан ұстап қалатын 10 пайыз міндетті зейнетақы жарналарына қосымша жұмыс беруші өз қаражаты есе­бінен 5 пайыз зейнетақы жарналарын аударатын болады. Шартты-жинақтаушы жүйе­сі­нен зейнетақы төлемдерін алу үшін ең төменгі қатысу өтілі қарас­тырылған (60 ай). Осыған байланысты, зейнетақы төлемдерін алу құқығын 5 жылдан кейін иеленеді. 2023 жылдан бастап жарналары аударылған және белгіленген зейнеткерлік жасқа толған (58-63/63) адамдар үшін осы жарналары есебінен, сондай-ақ мүгедектігі мерзімсіз болып белгіленген барлық I және II топ мүгедектеріне  зейнетақы төлемдері жүзеге асырылатын болады. Атап кететін маңызды жайт, осы төлемдер өмір бойы ай сайынғы төлем ретінде жүзеге асырылады. Жыл сайын зейнетақының мөлшері БЖЗҚ қаржылық мүмкіндіктеріне және демографиялық көрсеткіштеріне байланысты индекстеледі. Бұл ретте, заңнамада зейнет­ақы­ның ең жоғары мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінен 2 есе­ден аспайтыны айқындалған. Жи­нақтаушы зейнетақы жүйесінен айырмашылығы жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналары есебінен шартты-жинақтаушы құрам­даушының зейнетақы төлем­дері мұраға қалдырылмайтынын (себебі, жұмысшының меншігі болып табылмайды) ерекше атап өту қажет. Бағдарламаның мақсаты – халықтың жұмыспен қамтылу деңгейін көтеру, халықтың әл-ауқатын арттыруға жәрдемдесу, жұмыссыздық деңгейін қысқарту. Әлімқұл ТҰРЫСОВ, Еңбек, әлеуметтік қорғау және көші-қон комитетінің Жамбыл облысы бойынша департаментінің басшысы