Өткен дүйсенбіде БҰҰ Бас Ассамблеясында өзекті бір мәселе талқыланды – БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі тұрақты мүшелерінің вето құқығын пайдалану үдерісіне өзгерістер енгізу ұсынысына АҚШ пен Ресей өкілдері бірігіп қарсы шықты.
Көп ретте пікірлері үйлеспей, қайшы келіп жататын бұл державалардың екеуіне де өздеріне жақпаған шешімді қабылдатпай тастау үшін мұндай «қару» керек екен. Сірә, бұл олардың қажетті кезінде көпшіліктің пікірімен санаспауына мүмкіндік беретіндіктен де шығар.
Вето құқын БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің бес тұрақты мүшесі – АҚШ, Ресей, Қытай, Ұлыбритания және Франция ғана пайдалана алады. Оның мәні – бұл елдің біреуі қарсы болса, Қауіпсіздік Кеңесінің шешімі қабылданбайды. Ондай жағдай талай кезіккен. Жұрттың есінде қалғанының бірі – кезінде Ирак билеушісі Саддам Хусейнге қатаң ультиматум жасалған Қауіпсіздік Кеңесінің шешімі тұрақты мүшелердің бірі вето құқын пайдаланудан қабылданбай қалды. Оның аяғы АҚШ-тың Иракқа басып кіріп, ақырында Хусейнді дарға асуға соқтырды. Кім біледі, Кеңестің сол шешімі қабылданып, оның талаптары орындалғанда, талайдың қанын төккен сол соғыс басталмауы да мүмкін еді.
Бұл жолы вето құқын шектеу туралы ұсынысты БҰҰ Бас Ассамблеясының отырысында Ұлыбритания мен Франция өкілдері жасады. Бұл мәселе бұған дейін де талай мәрте сөз болған. 2013 жылы Франция президенті Франсуа Олланд жаппай қылмыстық әрекеттерді болдырмау үшін жедел шаралар қолдану қажеттігі жағдайында вето құқын шектеуді ұсынған еді. Сондай жағдай биылғы қазан айында Сирияда болды. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Алеппо қаласын бомбалауды тоқтату, жазықсыз тұрғындарды қырғыннан құтқару жөнінде шешім шығарғанда, Ресей вето құқын пайдаланып, оны қабылдатпай тастады. 15 мүшенің 11-і мақұлдағанда, екі ел қалыс қалып, екі ел қарсы шығып, шешім қабылданбады.
Вето құқын бірінші жақтаушы Ресейдің БҰҰ-дағы өкілінің орынбасары Владимир Сафронков вето институты Кеңес мүшелерінің байыпты, жан-жақты ойластырылған шешім қабылдауына ықпал ететінін дәлелдеп бақты. АҚШ өкілі өз елінің ветоға қандай да өзгеріс енгізуге қарсылығын айтса, Қытай өкілі Лю Цзен Қауіпсіздік Кеңесін реформалау туралы әлі піспеген ұсыныстарды тықпаламау қажет, деді.
Дегенде, ұсыныс бастамашылары да түпкілікті өзгеріс жасауды талап етіп отырған жоқ. Ең алдымен вето құқын орынсыз, басқалардың пікірін ескермей пайдалануға қарсы. Аса қауырт жағдай қалыптасқан кезде, кем дегенде 50 ел талап еткенде, БҰҰ Бас хатшысы араласуымен, ерікті түрде вето құқынан бас тарту жөнінде «түсіністік келісімге» келуді ұсынады. Парасатты пікір, қабылдауға әбден-ақ болатын ұсыныс. Мұндай ұсынысты қабылдау-қабылдамау да әр елдің сипатын аңғартады.
Саакашвили енді қайда барады?
Грузияның бұрынғы президенті Михаил Саакашвили Украинаның Одесса облысы губернаторы қызметінен кетті. Бұл жаңалық әлемге тез тарап, көпшілік назарын аударды.
Губернаторлықтан кім кетпей жатыр, басқа біреу болса, оны әрі кетсе Украинаның өз ішкі шаруасындай қарап, сырт оған мән де бермес еді. Әңгіме оның әлем таныған қайраткер, Грузияның бұрынғы басшысы Михаил Саакашвилиге қатыстылығында болып отыр.
Саакашвилидің бұл қызметке келуі де талайды таңдандырған. Ешқандай ақылға, қисынға сыймайтындай жағдай еді ғой. Бұрын басқа жерде болмаған оқиға. Бір елдің бұрынғы басшысы екінші елдегі бір аймаққа басшы болуы намысқа да тиетін сияқты. Сондай-ақ, Украина басшылығының өзінің бір аймағын сырттан келген біреуге, мейлі ол ел басқарған болса да, тапсыра салуы да көңілге қонбайды.
Бұл жерде, сірә, Саакашвилидің өзінің жоғары ұйымдастырушылық қабілетін көрсетпек ойы болғаны шешуші рөл атқарғандай-ау. Грузияның бұрынғы президенті саяси қадамдарында біраз дүдәмал әрекеттер жасағанымен, өз елінде жемқорлыққа қарсы күресте айтарлықтай нәтижелерге жеткені қазірге дейін айтылып жатады. Оның жемісін грузиндер қазір де көріп отырғандай. Сондай игілікті істі өзінің бір облысында жүзеге асырмақ болғанын Украина президенті Петр Порошенко да құп көргендей-ау, шамасы. Алдымен бұрынғы грузин әріптесіне өз азаматтығын беріп, іле-шала губернаторлыққа тағайындаған.
Сірә, Саакашвилиге өз билігінде кең еркіндік уәде етілген де болар, ол басшы қызметке өз адамдарын шақырды. Әсіресе, жемқорлыққа қарсы күресте негізгі буын – облыс полициясы басшысы етіп қандасы Георгий Лордкипанидзені бекітті. Тағы да біраз өзгерістер енгізген сыңайлы. Бірақ, ол Украина басшылығынан қолдау таппады. Кезінде премьер-министр Арсений Яценюкпен айқасты. Содан соң, өткен жылдың аяғында Ішкі істер министрі Арсен Аваковпен жағаласқанын теледидардан бәріміз көргенбіз. Министр Одесса порты зауытын жекешелендіруді ұсынғанда, Саакашвили «алдымен сенің ұры екеніңді дәлелдеймін» деген. Осы қыркүйек айында «Петр Порошенко блогы» партиясын қылмыстық топ деп сипаттағаны да бар.
Одесса губернаторы мен Украина билігінің арасындағы қайшылық Саакашвилидің отставкаға кетуі кезінде ашық айтылды. Сол 7 қараша күні алдымен облыс полициясының басшысы Г.Лордкипанидзе орнынан алынғанда, Саакашвили бұларға мұндай пара алмайтын таза адам керек емес, енді жемқорлар мен кесапаттар масайрайды деп, өзінің де кетпек ойын айтқан. Сол күні кетіп те тынды. Және ашынып тұрып, талай ішін өртеген запырандарын да сыртқа шығарды. «Қазіргі Украина билігінің бұрынғысынан айырмашылығы жоқ – украиндықтар таяқ жейді, оларды Порошенко немесе Янукович ұрғанынан не айырмашылық бар, оларды кім тонаса да бәрібір емес пе?» деді Саакашвили. Порошенконың, осы облыстағы бандиттік, қылмыстық екі топты қолдағанын айтты. Мұндай билікпен жұмыс істей алмайтынын мәлімдеді.
Бұдан кейін Саакашвилидің билікпен тіл табыса алмайтыны айдан анық. Сонда ол қайда барады? Грузияға есік жабық. Онда барса, оны түрме күтіп тұр – оған төрт бірдей айып тағылған және Грузия азаматтығынан да айырған. Бұрынғы губернатор өзінің жемқорлықпен күресін осы Украинада жалғастыратынын мәлімдеп үлгерді. Мұнда да бір қисын бар. Бұрын ол жемқорлыққа қарсы «Арылу жолында» деген қозғалыс құрып, бір-екі шара да өткізген. Бұл жолда өзін қорғаушылар табылатынына сенеді. Сенбегенде, оның басқа жолы қалмағандай. Тағдыр деген қиын-ақ. Ол кейде адамды осылай сергелдеңге салады. Саакашвили кеше кім еді, бүгін кім?
Мамадияр ЖАҚЫП, журналист
