Тау мен далада тамырдағы қан бүлкіліндей болып толассыз аққан судың мол шағында атам қазақ «Судың да сұрауы бар» депті. Ол кезде ол сөзге кім көп мән бере қойды дейсің? Тау мен тасты қақ жарған өзен мен бұлақ азаймастай көрінген. Қазір ғой сол тартылған бұлақты, азайған өзенді, кенересі кеміген көлді көргенде, «Е, сұраусыз ештеңе жоқ екен ғой, құйсаң аға береді дейтін, сүзілмейтін су да тапшы бола бастады», деп жүргеніміз. Енді ғана қадірін біліп, қайтпек керек деп біз ғана емес, төрткүл дүние су мәселесін жаппай қозғап жатыр. Бұл сусыз өмірдің болмайтынын дәйектейді.
Адамзат қорексіз өмір сүре алмайды. Одан өзгенің бәрі алдамшы, бір жалт еткенде ол көздің құрты болғанмен, кейін жұртқа қалдырып кетеді. Сол қоректі заттардың ішіндегі ұлысы ас атасы нан болып есептеледі. Оның қасиеті де, қадірі де бөлек. Өзге тағам бірде жағып, бірде жақпаса, бабаларымыз «Нан адамды бұзбайды» деген екен. Бұл да айдай ақиқат. Нанның құдіреті туралы айтылатын қағидалы әңгімелердің астарында үлкен мән-мағына, ойыңа түйіп, санаңда ұстайтын тағылым-таным өте мол. Бір аңызда егіс басында жүрген диқанның төбесіне оқ жылан қадала берген көрінеді. Жалпақ кетпенін төбесіне қойса, оны да тесіп өтіп кетіпті. Ес таппаған жұрт жеті шелпек пісіріп, оны диқанның төбесіне қойғанда оқ жылан тайқып кетіпті. Бұл да ас атасы нанның қасиетін ұқтырса керек. Осы ас атасының қадіріне, әсіресе, қалада тұратын сәулетті үйлердің тұрғындары жетіп жүрміз бе? Бұл сұрақтың жауабын іздеу барысында әлгі зәулім үйлердің ауласындағы қоқыс төгетін жәшіктерді төңіректегенімізде ас атасының түр-түрін көрдік. Туралған нанды былай қойып, «Нанның қоқымын басуға болмайды!» деп отыра қалып қоқымды теретін қайран әжелеріміздің обал-сауапты алға оздырған кісілігі бізге жұғысты болмағаны ма? Әлде бұл сондай ата мен әженің заманға қарай «жаңарып» кетуінен бе екен? Тұрғындармен тілдессең, «беретін мал жоқ, қаңғыбастар алар, ит пен мысық жейтін шығар», деп алақандарын жаяды. Үнемдеп алып, ысырапшылыққа жол бермеу туралы ой айтсаң, оған да келтіретін дәлелдері, дәйектері, уәждері, үйіп-төгер сылтаулары жетіп- артылады. Қазаққа тәңірім жермен бірге байлықты да берген. Қазіргі шалқыған дәулет те сол байлықтың бақ, бақыт болып оралуының бір көрінісі десек жарасар. Бірақ анау қилы замандарда сол байлық барымтада кетіп, небір қасіретті ұлтымыз бен жұртымыз көрудей-ақ көрді. Қайталап айтайық, қазіргі тірлік жақсы. Дегенмен, бес саусақтың бірдей еместігі секілді, халықтың бәрінің төрт құбыласы түгел дей алмасақ керек. Бір үзім нанның қадірін біліп отырғандар жоқ емес, бар. Ол қалада да, ауылда да кездеседі. Нанның ысырапшылығы барлардан шығып жатыр. Олар тоқтықтың аштығы деген сөзді естен шығармаған жөн. Тіпті кейбір кер ауыздар нанды шөптен шыққан дейді. Шөп топырақтан өседі, адам да топырақтан жаралған демейтін бе еді? Дәулеттілерден қалған қоқыстағы нанды қалай қорғаймыз? Қазір сол қоқыс жанына пластик ыдыстарды бөлек жиятын арнайы тор жәшіктер орнатып, сыртына ескертпелер жазып қойды. Ал нан қалдықтарын салатын арнайы орын белгілеп, жинап алу жағын ойластырсақ, қалай болар екен? Бұған қоса, ас атасының қадір-қасиетін ұқтыратын түрлі іс-шараларды қолға алып, ұлттық ұғымдарымызды қаулап өсіп келе жатқан ұрпақтың бойына сіңірсек деген ойды да ортаға сала кетсек дейміз. Көптеген шетелдік дастарқанына нан қоймайды. Ал біз нансыз тамақ ішпейміз. Ендеше, сол нанның қасиетін ұғып, ысырапшылыққа жол бермесек екен. Ысырапшылықты жоюдың жолын жұрт болып ойластырсақ та артық болмас еді. Бұл арада нанды қымбаттату арқылы осыны дұрыс жолға қоямыз дейтін сәуе- гейлер де табылып қалуы мүмкін. Біз кейбір азаматтардың нан қасиетін түсінбеуінің кесірі өзгелерге, әсіресе кем тірлікте күн кешіп жатқан отбасыларына тимеуін қалар едік. Нанды нөпір еткендер үнемшілдікті үйреніп, асып бара жатса, тұрмысы төмен отбасыларын қамқорлықтарына алып, қарайласса, халықтық іс қалыпқа түсері хақ. Мейірім мен шапағаттың алтын ұясы қазақ жұртында болғаны арғы-бергі тарихты шын көңілмен парақтаған жанның санасына сәуле болып құйылары сөзсіз.
Сүлеймен МӘМЕТ,
«Егемен Қазақстан»
