«Әліппе» неден айыпты болды?

Елбасы Н.Ә.Назарбаев білім саласына жете көңіл бөліп отыр. Мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндерді балабақшамен қамтамасыз етуде ерен жетістіктерге жеттік. «100 аурухана, 100 мектеп» бағдарламасы жүзеге асырылып жатыр. Үш аусымда оқитын мектептердің саны күрт азайып келеді. «Болашақ» бағдарламасымен шетелден білім алып, халық шаруашылығын дамытуға үлестерін қосып жатқан мамандардың саны жылдан жылға арта түсуде. Осылай жетістіктерімізді тізбектей беруге болады. Білім саласына шетелдік тәжірибелерді енгізіп, білім берудің озық тәжірибелері үйреніп, жақсы нәтижелерге жетіп жатқан мектептердің саны көптеп саналады. Сонымен бірге, әлі де шешімін таппай жатқан проблемалар жоқ емес. Кеңес дәуірінде тұрақты оқулықтар жылда жетілдіріліп, оқушының қолына тиетін. Қазір жаңа министр келсе, өзінің реформа­сын енгізіп, оқулықтар өзге­ріп шыға келеді. Ол реформа аяқсыз қалады. Орнына жаңа адам келеді де, жаңа өзгерістерді бас­тайды. Міне, осылай білім сала­сын дамытуда қолайсыздықтар туындауда. Биылғы оқу жылында1-сы­нып­қа «сауат ашу» деген пән ен­гізілді. Бүгінгі 1-сыныпқа барған балалардың көпшілігі балабақшада тәрбиеленгендер, олардың сауаты ашылған. Сон­дық­тан «Сауат ашу» деген сөздің өзі ұяттау сияқты. Бүгін­гідей ақ­параттық техно­ло­гия­ның да­мы­ған заманында сауатсыз баланы табу өте қиын. Орыс тілді мектеп­тер­де «Букварь» сақталған, ал біз­д­ің «Әліппе» неліктен кінәлі бо­лып қалды? Тіл мәселесіне келетін болсақ, онда да түйіні шешілмеген мә­се­лелер жеткілікті. Үш тілді­лік жақсы, өмірде қажет-ақ. Бірақ соны қай уақытта, қандай кезең­мен кіргізу керектігін ғылы­ми негізде жүзеге асырған дұрыс болатын шығар деп ойлаймын. Бірде жарты ғасырдан астам уақыт таза қазақ мектебі болып тұрған мектеп ғимаратының жанынан өтіп бара жатып бай­қағаным, оқушылардың көпшілігі ресми тілде сөйлеп жүр. Демек, мемлекеттік тіл өз дәрежесінде қолданылмайды. Барлық жиындар жоғарыдан төмен қарай көбіне ресми тілде өткізіледі. Меніңше, барлық шаралар мемлекеттік тілде өткі­зіліп, қажет болған жағдайда ғана ресми тілге аударылуы керек. Сон­да ғана мемлекеттік тілге қызығушылық болады. Көп жылдан бері орыс тілді мектептерде қазақ тілін оқытып жүрміз. Нәтижесі қандай? Өте төмен. Ал қазір ағылшын тілін бұрын оқымаған жастар өздігінен үйреніп жатыр, өйткені қажет­тілік туындап отыр. Әр нәрсені сатылап іске асырып отырсақ, еңбегіміз нәтижелі болар еді. Алғашқы сатыда 1-4 сынып аралығында ана тілін жетік меңгеруге көңіл бөлсек, содан кейінгі сатыда 5-7 сынып ара­лы­ғында шет тілін жақсы иге­руге мүмкіншілік жасасақ, ең соңында 8-11 сыныптарда біраз пәндерді шет тілінде оқытсақ ұтармыз көп болар еді. Мектепті бітірмей еңбекке, белсенді өмірге жастар араласа қоймайды. Қазір шет тілін жақсы игерген ұстаздар да өте аз. Жеделдетілген әдіспен асығыс даярланған мұғалімдер пәнді өз дәрежесінде өткізе ал­майды. Сондықтан мектеп пар­та­сындағы жасөспірімдердің келешегіне байыппен қарап, асығыстық жасамаған дұрыс болар еді. Қазір қоғамдық өміріміздің түрлі бағыттары мектепке өз саласын пән ретінде ен­гізуге ұсыныс жасап жатыр. Мек­тептердегі пәндердің көптігі ба­ла­ның денсаулығын сақтауға, өзін өзі қорғауға кері әсерін тигізуде. Мәселен, бірінші сыныпты алайық. Бала түске дейін (8.30-13.00) мектепте оқытамыз, үйге келгеннен кейін кемі екі-үш сағат (14.00-17.00) үйге берген тапсырмаларды орындайды. Одан кейін ата-ананың немесе өзінің қалауымен бір үйірмеге (домбыра, шахмат, жүзу т.б.) қатысады. Оған екі-үш сағат уақыты кетеді. Сонда бала қай уақытта таза ауада еркін жүріп, дем алады? Бұл аз десеңіз, балалар қазір ұялы телефондармен немесе планшетпен әуестеніп, демалысына бөлінген біраз уақытты сонымен жояды. Меніңше, пәндердің санын көбейткен оқушыларға қосымша жүктеме. «Дінтану пәнін енгізу керек», деген ұсыныстар жиі ай­ты­луда. Таяуда бас мүфти Ержан қажы бір сұхбатында: «...Қарапайым сөзбен айтқанда, ислам – барлық пендеге адам деген жоғары атқа лайықты өмір сүруді үйрететін соңғы дін. Өзі­ңізді бағып-қағып өсірген аяулы ата-анаңызға қамқорлық таныту, жақындарыңызға жақсы­лық жасау, отбасыңызға үлгілі әке, өнегелі ана болу, ба­ла­ла­ры­ңызға дұрыс тәрбие беру, көрші­мен көркем қарым-қа­тынас орнату, адал жолмен табыс табу, мемлекеттің мүлкіне қол салмау, үлкенге ізет, кішіге құр­мет көрсету, міне, осы ай­тылғандардың жиынтығы – дін...», деді. Шындығында да, осы ай­тыл­ғандардың бәрі тәрбиелік жұ­мыс. Әрбір ұстаз өз пәнімен тәрбиелік жұмыс жүргізіп, ата-ана үйде балаларының жат қыл­ықтардан аулақ болуына көңіл бөлсе, қоғам бұқаралық ақпарат құ­ралдарымен адамгершілікке тәрбиелеу бағдарламаларын жүйелі жүргізсе, бала басқа ағым­дарға бұрылмай, адами қасиетін сақтауға тырысады. Енде­ше, діни сауаттылықты пән ар­­қылы емес, тәрбиелік жұмыс ар­қылы бала санасына жеткізуге бо­лады. Бұл бір ғана мысал. Мұғалімдердің жұмысы ауыр, жалақылары мардымды емес. Осыдан біраз жыл бұ­рын біз қызмет жасаған кездерде мектептерде ұстаздардың көп­шілігі ер адамдар болатын. Қазір керісінше. Қатардағы ұстаз­дардың басым көпшілігі әйелдер. Неге олай? Қазір педагогикалық оқу орындарына басқа маман­дық­қа өте алмағандар, көбіне қыз балалар барады. Мұғалімдік мамандықтың беделі өте төмен. Қағазбастылық басым. Мұғалімге бәрі қожа, тіпті оқушылардың өзі бағынғысы келмей, ұстаздың кішкене қателігін немесе жүйкесі жұқарғандағы келеңсіз әрекетін таудай қылып, әлеуметтік желіге беріп жатады. Ұлттық бірыңғай тестілеудің (ҰБТ) айналасында сын көп. Ренжіген ата-ана, жылаған мектеп бітірушілерді жылда мау­сым айында теледидардан көреміз. Жылда сынақ жасау жалғасуда. Биыл да өзгеріс болып жатыр. «120 сұраққа 140 балл алу керек» дейді. Оны қалай түсінуге болады? Оқушы бір сұраққа бір ғана жауап береді емес пе? Жалпы, білім саласын жетілдіруге, тұрақтандыруға педагогика, психология т.б. пәндер­дің ғалымдары неге белсене араласпайды? Осы мәселелерді шенеуніктер емес, ғалымдар ғылыми негізде шешулері керек. Реформа реформа үшін емес, оқушы мен ұстазға пайдалы негізде жүргізілсе білім саласы жоғары дәрежеге көтерілер еді... Еркін ДӘУЕШҰЛЫ, ардагер-ұстаз, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі