АҚШ-тың жаңадан сайланған президенті республикашыл Дональд Трамп әне-міне қызметке кіріседі. Құрама Штаттар тарихында кәсіпкердің президент болуы әлемдік экономикаға да, халықаралық саясатқа да үлкен өзгеріс әкелуі әбден мүмкін екені сарапшылар тарапынан айтылуда.
Кәсіпкер-президенттің дағдарыстан шығуда бір білгені бар
Сайлауалды бағдарламасы «АҚШ-тың бұрынғы өнеркәсіптік қуатын қайтарамын» деп басталатын Дональд Трамп Қытай мен Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріндегі АҚШ компанияларының зауыттарын елге көшіруге уәде етті. Президенттің пікірінше, Apple компаниясы бастаған Силикон аңғарындағы алпауыт трансұлттық корпорациялар шет елдерде зауыт ашу арқылы АҚШ экономикасына түсуі тиіс миллиардтаған доллар қаражатты далаға шашып отыр. Бұл тұрғыда Дональд Трамп АҚШ-тың сыртқы саудадағы қалыптасқан бағытына өзгеріс енгізуге де дайын. Мәселен, Обаманың кезінде АҚШ бастамасымен бір жүйеге келтірілген Транс-Тынық мұхиты сауда әріптестігі Трамптың сайлауалды бағдарламасында әбден сыналған. Жапония, Сингапур, Жаңа Зеландия, Вьетнам, Мексика, Канада секілді ірі мемлекеттер кіретін ұйымда Америка Құрама Штаттары есесін жіберіп отырған көрінеді. Екіншіден, Қытай инвестициясының көбейе түсуін Дональд Трамп АҚШ экономикасына жасалған қастандық деп бағалады. Жалпы, сыртқы саудада «саясатсыз экономиканы» жақтайтын республикашыл президент бір сөзінде бір елдің бір елге экономикалық санкция салуы таза экономикалық тұрғыда мәнсіз екенін алға тартты. Осы орайда, Дональд Трамптың сыртқы сауда қатынастарындағы таңдауы – еркін сауда. Одан кейін сауда қатынастарына саясатты араластырмаудың бір көрінісі ретінде ол сайлауалды бағдарламасында АҚШ-тың энергетикалық компанияларына еркіндік беретінін айтты. Енді 20 қаңтардан бастап Трамп президенттікке кіріскенде энергетикалық компаниялар елдің оңтүстігіндегі бірқатар кен орындарын кеңінен игере бастайды деп күтілуде. Осы тұста да Трамптың Дүниежүзілік сауда ұйымымен мүддесі екіге айырылады. Биылдан бастап мұнай бағасын көтеру үшін нарықта қолдан тапшылық жасау мақсатымен жыл басынан бері «қара алтын» өндірісін азайтуға келіскен Мұнай экспорттаушы елдер ұйымы (ОПЕК) үшін бұл жақсы жаңалық болмайды. Өйткені, АҚШ-тан шығатын тақтатас мұнайы нарықта көбеюі шикізат бағасының көтерілуіне кедергі болмақ. Дүниежүзілік сауда ұйымы мәліметіне сүйенсек, 2016 жылы халықаралық сауда бәсеңдеген көрінеді. 2012 жылы шегіне жеткен экономикалық жаһандану үрдістері кейінгі жылдары құлдырай бастаған. Оған себеп – дағдарыс кезінде әр елдің өз экономикасын күйттеп, компаниялардың сыртта өндіріс жасауын шектейтін заңдардың қабылданып, ірі компаниялардың белгілі бір үкіметтік жүйенің дегенінен шыға алмай қалуы. Келер жылдан бастап шикізаттық дағдарыс аяқталып, халықаралық сауда қайта қарқын алады деп күткен экономистердің көңілін Трамптың экономикалық реформалары су сепкендей басты. Қытайдағы АҚШ компанияларының зауыттарын көшіртемін деген Трамп өткен аптада Тойота компаниясы АҚШ-та зауыт салмайтын болса, оның өнімдерінің импортына баж салығын көбейтетінін айтса, оның алдында ғана Форд автоконцернінің Мексикадағы зауыт құрылысын тоқтатып, сол зауытты АҚШ ішіне салуға мәжбүр еткен еді. Осылайша, Трамп лауазымына ресми кіріспей жатып ішкі экономикаға айтарлықтай ықпал ете бастағандай.АҚШ-Қытай қатынасы
АҚШ-Қытай қатынасына келер болсақ, Трамп Обамамен салыстырғанда АҚШ экономикасын Қытай инвестициясынсыз да алға сүйрей алатынына сенімді. Былтыр жыл соңында президенттік сайлаудағы жеңісімен құттықтап қоңырау шалған Тайвань басшысы Цаф Инвеймен сөйлесуі Қытай-АҚШ қатынасына кері әсер етуі мүмкін. Мәселе Трамптың Қытай билігінің алдынан өтпей, Тайвань басшылығымен тікелей сөйлесуінде. Тайваньды өздеріне тәуелді бір аймақ санайтын Қытай Трамптың әлгі әрекетін «бірыңғай Қытай» саясатына нұқсан келтірді деп есептейді. АҚШ-Қытай қатынасын экономистер мен сарапшылар өзара тәуелді әріптестік ретінде бағалайды. Екі елдің экономикасы да бір-бірінсіз өмір сүре алмайтыны белгілі. Danske bank сарапшыларының мәліметіне қарағанда, ендігі кезекте Қытай АҚШ-қа жауап ретінде Тайваньдағы ықпалын күшейте түсуі ықтимал.Ресеймен арадағы жағдай әлі де беймәлім
Сайлауалды бағдарламасында Хиллари Клинтон Ресейге қатысты тұстарда барынша агрессияға берілсе, Дональд Трамп таза кәсіпкер ретінде екіжақты пайдалы қатынас орнататынын мәлімдеген еді. Кешегі баспасөз мәслихатында журналистерді ең көп қызықтырған тақырып та осы АҚШ-Ресей қатынасы болды. Сайлауалды бағдарламасында Обаманың сыртқы саясаттағы ұстанымдарын ашық сынаған Дональд Трамп демократтар билігі кезінде Ақ үй қабырғасында қабылданған заңдардың 70 пайызын өзгертемін деп отыр. Оның дені халықаралық саясат пен әлемдік экономикаға қатысты. Соның ішінде бір сөзінде Трамп Ресейге қарсы салынған санкцияларды жеңілдету керектігін де айтып қалды... Күтейік, Трамптың Ақ үйге қожайын ретінде кіруіне көп қалған жоқ. Бауыржан МҰҚАНОВ, «Егемен Қазақстан»
