Халық игілігі үшін қажетті үдеріс

Бүгінде елімізде «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне экстремизмге және терроризмге қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң күшіне еніп, сол талаптарға сай жаңаша жұмыстар жүргізілуде. Бұл  «Халықтың көші-қоны туралы» Заңға да бірқатар өзгерістер енгізуге себеп болды. Осылайша аймақтардағы көші-қон жағдайын саралап, біліп отыру үшін облыстық мәслихаттар көші-қон үдерісін реттеу ережесін бекіту құқығын иеленді. Бұл жағдайды реттеп отыру барысы Үкімет бекіткен ережелер негізінде дайындалатын болады. Ал енді тіркеудің негізгі мә­ніне келсек, алдымен, ішкі көші-қон үдерісіне мониторинг жүргізу, аймақты дамытудың мемлекеттік және өңірлік бағ­дар­ламаларына сай халық қоныс­танған әр мекенжайлардың даму әлеуетін анықтау үшін онда тұратын азаматтар санының есе­бін алу және ең бастысы, осы негіздер арқылы онда жұ­мыс орны, мектеп, аурухана салу, инже­нерлік-техникалық инфра­құрылымдарды дамыту жүзеге асырылмақ. Азаматтың тіркелетін орны оның заңды мекенжайы болып табылады және осы арқылы салық, әскери және басқа да есепке алу түрлері жүргізіледі. Жалпы, уақытша тіркеу мәсе­ле­сін сан-саққа жүгіртудің қажеті жоқ. Аталған шара үй салы­ғына да, коммуналдық төлем­дерге де әсер етпейтіндігі белгілі. Тіпті, пәтер жалдаушыны уақытша тіркеуге қойса, ол меншік құқығына таласа алады деген үрей де бар екен. Бірақ уақытша тіркеу арқылы ондай әрекеттерді жасау мүмкін емес. Сосын ол жерде уақытша тіркеудің нақты мерзімі жазылады. Уақыт өткенде ол адамды автоматты түрде тіркеуден шығарып тастайды. Ал коммуналдық төлемдерге келер болсақ, уақытша тіркеудің оған еш қатысы жоқ. Деректер базалары екі бөлек және бір-бірімен байланыспаған. Мысалы, Қазақстан Республикасы азаматтарын құжаттандыру базасы бар. Тіркеуден кейін бар­лық деректер жеке тұлғалар мәлімет­терінің мемлекеттік базасына түседі. Оған барлық мемлекеттік органдар кіре алады. Оны күнделікті жұмыс үшін пайдаланады. Басқа мақсаттар үшін пайдалануға рұқсат жоқ. Коммуналдық қызметтермен айналысатын компаниялар оған кіре алмайтыны айдан анық. Сол сияқты үйдің құжаттары дайын болмаса, жұмыс орны, я болмаса туыстардың мекенжайы бо­йынша уақытша тіркеуге тұруға болатыны заңға сәйкес келеді. Сонымен қатар, тіркеу ке­зінде Халыққа қызмет көрсету орталықтарындағы (ХҚО) тіркеу­ді ресімдеу процедурасы 15-20 минуттан аспайтын болып отыр. Мұның бәрі аталған заңның талапқа сай орындалуы үшін қажетті шаралар болып табылады. Өйткені, ол талаптар орындалмаса, заңсыз жалға беруші азаматтар 10 АЕК немесе 22 960 теңге мөлшерінде және тіркелмеген тұрғындар 7 АЕК немесе 15 883 теңге мөлшеріндегі айыппұл түрінде әкімшілік жауапкершілікке тартылатынын естен шығармаған жөн. Сонымен қатар, азаматтар бірінші заң бұзушылық кезін­де ескерту алады, тек қайта­лама бұ­зу­шылық көрсетсе, көрсе­тіл­ген айыппұлды төлеуге тартылмақ. Ал енді азаматтарды мекен­жай бойынша жүргізіліп жат­қан тіркеу барысы әлемдік стан­дарттарға сай келеді. Оның үстіне, Қазақстанда мекенжай және уақытша тұрғылықты жері бойынша есепке алу о баста-ақ заңмен қаралған. Бұл бүгін ғана айтылып отырған жай емес. Мәселен, бұл орайда, Қазақ­стан Рес­публикасындағы паспорт жүйесі туралы ереже мен Халық­ты тіркеу мен құжат беру ережесі және Ішкі көші-қонды тіркеу ере­жесін айтуға болады. Бұл заң­дар­дың бұрыннан қабылдануы да бекер емес. Тіркеу барысы қашанда бақылауда ұсталуы қажет. Мәселен, өткен жылы жүр­гізілген жедел-іздестіру шаралары барысында тіркелмей пәтер жалдап тұрушылардың қылмыстары ашылды. Олар көбіне бөтеннің мүлкін ұрлау­мен айналысқан. Сөйтіп, пәтер жалдап тұрып 830 қылмыс жасаған 497 адам ұсталды. Мысалы Ақмола облысының 54 жастағы тұрғ­ы­ны Астана қаласында тұрған. Ол өткен жылдың 5 қарашасы мен 7 желтоқсаны аралығында 6 мәрте ұрлық жасап үлгеріпті. Сол секілді, Шығыс Қазақстан облысының 37 жастағы тұрғыны Астана қаласында 20 қыркүйектен 25 қарашаға дейін уақытша пәтер жалдап тұрып, бес рет ұрлық жасаған. Жалпы, 2016 жылы тіркеусіз тұрғаны және жарамсыз жеке куәлікпен жүргені үшін әкімшілік жауапкершілікке 22 мың құқық бұзушы тартылған. Жоғарыда айтылғандарды ескере келгенде, азаматтың тір­келген жері оның салық, әскери және басқа да есеп түрлерін жүргізетін заңды мекенжайы болып табылады. Тұрғылықты немесе уақытша мекенжай бо­йынша тіркеу туралы заң талабына енгізілген өзгерістер азаматтардың мүддесін барынша тиімді қорғауға, сондай-ақ ішкі көші-қонды бақылауды жақсартуға мүмкіндік береді. Ал ІІМ ақпараттық жүйесіндегі тіркеу туралы мәлімет 15 мемле­кеттік орган қол жеткізе алатын «Жеке тұлға» (әкімшісі – ӘМ) Мемлекеттік мәліметтер база­сына түседі. Мұнда азамат­тың тұрғылықты жері бойын­ша қажетті ақпараттар болады. Элек­тронды базадағы бұл мә­лімет­тер азаматты мемлекет­тік қызмет түрлерін алуда небір қа­ғаз­дарды жинаудан құтқарады. Мәселен, аталған мәліметтер әскери есеп үшін Қорғаныс министрлігінің бөлімшелерінде пайдаланылады. Сайлау комиссиялары да осы арқылы сайлау­шылар тізімін жасай алады. Денсаулық сақтау жүйесінде, әлеуметтік өтемақыларды алуда, азаматтық актілерді тіркеу­де, жылжымайтын мүліктерді тіркеуде, салық және басқа төлем­дерді төлеуде, т.б жағдай­ларда аса қажет. Адамның тіркелгендігі туралы мәліметтер мемлекеттік органдар мен ұйымдардың басқа да салаларында пайдаланылатыны анық. Демек, бұдан шығатын қоры­тынды, адамдарды уақытша тұр­ғылықты жері бойынша тіркеу халықтың өз игілігі үшін қажетті үдеріс болып табылады. Гүльвира ДӨНЕНБАЕВА, Астана қаласы ІІД Көші-қон полициясы басқармасының бастығы