Операға ежелден симфониялық оркестрдегі скрипка, альт, виолончель, контрабас, флейта, фагот, гобой, кларнет, валторна, труба, тромбон, туба, фортепиано, арфа... тәрізді батыстық, еуропалық үлгідегі аспаптар тән. Себебі, операның отаны Италия болғандықтан, сондағы музыкалық аспаптардың ойналуы өте заңды. Әгәрәки, ұлттық операмыз болса ше? Халқымыздың салт-дәстүрін, дала мәдениетінің шалқар сазы мен жазира сарынын осы аспаптар тұшымды жеткізе ме, жоқ әлде ұлттық музыкалық аспаптарымыз ба? Е. Брусиловский мен Ғ.Мүсіреповтің тандемінен туған қазақ ұлттық опера өнерінің інжу-маржаны – «Қыз Жібек» операсының жаңа музыкалық редакцияда, компьютерлік, пластикалық би тілімен әрленіп, заманауи технологиялар көмегімен басы бүтін жаңғыртылуы өткен аптадағы ең бір ұмытылмас мәдени оқиға ретінде қабылданғаны рас. «Астана Опера» театрында екі күн қатарынан өткен премьераға халық көп жиналды. Отандық опера болғандықтан жұрттың оған мейірлене құрмет көрсетуі, сүйіспеншілік танытуы заңды құбылыс әрине, алайда көңілге көл-көсір шуақ себелейтін мұның тағы бір жағымды жаңалығы – халқымыздың көне дәстүрлі музыкалық аспаптары үнінің салтанат құруы еді. Сол себепті, мұнда алғаш рет ұлттық аспаптардың молынан пайдаланылуын қазақ ұлттық опера өнері үшін маңызы жоғары, үлкен қадам деп есептеу лазым. Бекайдар Қалиев жетекшілік ететін «Серпер» домбырашылар ансамблінің сахнада садақшылар биін халық күйі «Тепеңкөкпен» сүйемелдеп, алқа-қотан көпшілікпен біте қайнасып кетуі өте үйлесімді ойластырылған екен. Даланың тіршілік-тынысын, салт-дәстүрін бейнелеуде қасиетті қара домбыраның қоңыр үніне жететін дүниеде не бар, шіркін! Қособаның түбінде қылқобызымен «Көроғлы» күйін бебеулеткен Әділет Азбаевтың өнерімен де ұлттық операның көкжиегі кеңейіп, алты алаштың алдында айбыны асқанына еш талас жоқ. Спектакльде Төлегеннің қазасы мен Бекежанның жан азабын баяндарда сөзден гөрі қобыздың қоңыр үніне үкілеп иек артқан жанға рахмет! Ол осы таңдауда қателеспеген. Бағзыдан қазақтың өзімен жаны егіз аспаптың шанағынан төгілген толғауды мұнымен түбі бір, аталас делінетін скрипкаңыз осыншалық биік өреде, өңешке өксік толтыра тебірентіп жеткізе алар ма еді. Жоқ-ә, тәйірі. Сол сияқты операдан ұлттық көне аспабымыз – кернейді кезіктіріп, бұрын-соңды ойламаған тамашаға тап болдық. Халқымыздың үрмелі аспабына жататын мұны ерте замандарда әскери жорықтағы жауынгерлерді жігерлендіріп, алға ұмтылдыру, атойлату, кейде хабар беру сипатында пайдаланса, енді бірде сарайлардағы салтанатты жағдайларда ойналатыны мәлім еді. Деректер бойынша бұл аспап түркі тілдес халықтар арасында өте кең таралған, бірақ олар өзара туыс болғанымен, аталуы, жасалуы жағынан бір-біріне ұқсамайды. Өзбектерде «карнай» делінсе, ұйғырлар «супнай», «най» дейді екен. Өзбек ағайындар мұны тіпті өздерінің ұлттық бренді ретінде мақтаныш тұтады. Өкінішке қарай, керней біздің дәстүрлі өнеріміздің өзегінен шеттеп, тасада қалып қойғандай күй кешті. Мамандардың айтуынша, керней аспабының сыртқы жағын баяғыда түйе өңешімен қаптап жасап, біткен соң үстіңгі жағын жылқы қылымен шашақтап әспеттесе, ал біз сахнадан отандық шеберлердің аспапты жезден жасаған бөлек бітімді үлгісіне куә болдық. Белгілі аспаптанушы шебер Болат Сарыбаев керней халқымыздың байырғы музыкалық мұрасы болып табылатынын ғылыми тұрғыда зерттеп, өнерге өкінбестен қосып кеткеніне қарамастан, оның «Қыз Жібек» фильмінен кейін сахнаға бірден жол тауып кете қоймауы ұлттық аспаптарға әлі де болса жеткілікті көңіл бөлінбей отырғанын аңғартады. Қырдағы қызғалдақтың ортасына жараса жайғасқан жетігенші арулар – Марал Сахметова, Айқарагөз Мүкия, Әлия Издилюева, Мәдина Сүлейменова «Алты қаз» композициясын нәзік иіріммен, нақышына келтіре шебер орындады. Әуедегі ән салған құстардың қанатының сусылы қандай әсерлі естіледі. Бұдан бөлек, симфониялық оркестрге шаңқобыздың үнін мінсіз ұштастырған Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Абзал Мұхитдиновтің дирижерлік шеберлігіне жұрт шексіз риза... Ұлттық музыкалық аспаптарды шеттетіп, пайдаланбаудан көп нәрседен өзіміз ұтылып, құр қалып жүр екенбіз-ау! «Қыз Жібек» операсы қалай қойылыпты, сіздердің көңілдеріңізден шықты ма?» деп сұраушылар көп. Бар қазақтың жүрегін жаулап алған «Қыз Жібек» фильмінде қасиетті қара домбыраның құйқылжыған үні құлағыңыздан кетпей, ән мен күйге әсерленетін едіңіз ғой. Сол сияқты домбыра, керней, қылқобыз, жетіген, шаңқобыз ойналмаса, ол несіне «Қыз Жібек»?! Қазақтың дәстүрлі саз аспаптарының үнін алға оздырған «Қыз Жібек» операсы арқылы халқымыздың көне музыкалық аспаптарының даңқы шартарапқа шарықтап, мәртебесі асарына шын көңілден біз де қуанулымыз.
Қарашаш ТОҚСАНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
