«Жадымда жүрер сол жылдар...»

Небәрі 24 жасында комсомолдық жолдамамен Қазақстандағы тың жерді игеруге келген талдырмаш орыс қызы еңбектегі де, өмірдегі де бақытын Қазақ елімен байланыстырамын деп кезінде ойламаған шығар. Алғаш совхозда агроном, кейін комсомол және партия қыз­метінде болды. Жиырма жыл аупарткомның бірінші, обкомның екінші хатшысы, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумы Төрағасының орынбасары қызметтерін атқарды. Социалистік Еңбек Ері. Екі рет Ленин, үш рет Еңбек Қызыл Ту ордендерінің иегері атанды. Жоғарғы Кеңестің депутаты болды. Жуырда әлемдегі ең көрнекті жүз әйелдің тізіміне енді. Таяуда сол аяулы апамыз Вера Васильевна Сидоровамен жолығып, сұхбаттасудың сәті түскен еді. – Вера Васильевна, сайлауда қай үміткерге дауыс бердіңіз? – Әрине, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевқа. – Ол кісіге не мақсатпен дауыс бергеніңізді білуге бола ма? – Нұрсұлтан Назарбаев – ең сенімді үміткер болды. Сол көңіл-күй­імді, өзімнің ықылас-ниетімді біл­діріп, Елбасына жеделхат та жол­да­дым. Соны оқып берейін бе? – Әрине. «Құрметті  Нұрсұлтан Әбішұлы! Барша қазақ­стан­дық­тар үшін осы­нау есте қа­ларлық ай­тулы күнде Сізді барынша лайықты жеңі­сіңіз­бен, егеменді Қазақ­стан­ның Президенті болып бірауыздан сайла­нуы­ңыз­бен құттықтау мүм­кін­дігі ту­ға­нын өзіме үлкен абырой санай­мын. Сіздің бар өміріңіз, еңбек жо­лыңыз республикаға және оның хал­қына шексіз берілгендікпен қыз­мет етудің өнегесі болып табы­лады. Мен өзімді Сіздің, сүйкімді де жү­регі жұмсақ адамның, Қазақ­стан халқының лайықты көшбас­шы­­сы­ның, бүкіл планетадағы беделді тұлғаның қарамағында жұ­мыс істегенім үшін бақытты сезінемін. Халықтың өмірін жақсар­туға, ел­дің қоғамдық, саяси өмірін жаңар­туға бағытталған Сіздің сара жо­лыңызды жоғары бағалай­мын. Сіз ұзақ ғұмыр кешуге, ден­саулы­ғы­ңыз­дың мықты болуына лай­ықтысыз. Сәлеммен, құрметпен Вера Васильевна Сидорова». – Енді әңгімемізді әріден тар­қатсақ. Елбасымен қай кезден та­ныссыз, алғаш көргендегі пікі­рі­ңіз дегендей... – Нұрсұлтан Әбішұлын сонау 1961 жылдан білемін. Қаншама уа­қыт десеңізші! Ол – металлург, мен – агроном едім. Қазан қаласындағы ауыл шаруашылығы институтын бітіріп, қазақ топырағына жолдамамен келіп, алғаш агроном, сосын экономист, кейін комсомол, партия қызметінде өткен өмір жолымды әр кезеңге бөлер болсам, онда Елб­а­сының жарқын бейнесі бірге қосақ­талып жүреді. Нұрсұлтан Әбішұлы жайында 1961 жылы алғаш рет шопандардың республикалық бірінші слетінде естіп, білдік. Слетте баян­дама жасаған сол кездегі Қа­зақ­стан ЛКСМ Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Өзбекәлі Жәні­беков малшылар жайлы айта келе: «Республикада үздік, айтулы адамдар тек мал мен ауыл шаруа­шы­лы­ғында ғана емес, құрылыста да, саясатта да бар. Бұл жолы жас металлург Нұрсұлтан Назарбаевқа тоқ­тал­­ғым келеді», деп, оның үлкен фотосуретін көрсетіп, қол жеткізген жетістігіне тоқталды. Нұрекең дом­на пешінің жанында тұр. Жас, жігерлі, әдемі, жанарынан от шашады. Біздің де жас, албырт кезіміз ғой, суретке қызыға қарап, сол жас ме­таллургтің өмірбаянын, оның жеткен жетістігін қайталағымыз, соған ұқ­са­­ғымыз келді. Өмір де, уақыт та өтіп жатты. Нұрсұлтан Әбішұлы келе-келе Қарағанды облыстық партия ко­ми­тетінің хатшысы болды. Сөйтіп, даң­қы бүкіл республикаға тарап кетті. Қостанай облысында аудандық партия комитетін басқарып тұрға­ным­да Нұрекең біздің өңірге Димаш Ахметұлымен бірге дала қосына, егіс даласына келіп, халықпен жүз­дес­кені бар. Ол кезде Нұрсұлтан Әбішұлы Қазақстан Компартиясы Ор­талық Комитетінің хатшысы. Ди­ме­кеңе де, Нұрекеңе де еңбеккер­лер­дің ықыласы ерекше. Дала ер­ле­рінің екі езулері құлақтарына жетіп, соншалықты мейіріммен қол беріп амандасып, емін-еркін сөйлесіп жат­ты. Әрине, өкінішке қарай, бүгінде Димекең арамызда жоқ, ал халық өздерінің сол риясыз көңілін, күл­кі­сін Нұрекеңе әлі сыйлап келеді. – Вера Васильевна! Көпті көр­діңіз, ел басқаруда да біраз тә­жі­ри­бе жинақтадыңыз, бұйырған жо­ғары лауазымды қызметтерді де атқардыңыз. Соның арқасында сіз­ге кезінде Мемлекет басшы­сы­мен бірге жұ­мыс жасап, іс ба­ры­сында ара­ласу­ға мүмкіндік туды. Сол сәттерді еске ала отырсаңыз... – Нұрекеңмен Орал облыстық партия комитетінің екінші хатшысы кезімде етене жұмыс жасадық. Об­лыста құрылыс материалдары, сме­та­лық жобаның құжаттары, сонау соғыс жылдары көшіріліп әкелінген ескі зауыттарды күрделі жөндеуден өткізу сияқты мәселелер толып жат­ты. Әрине, сондай істерді шешу үшін кімге баруым керек еді? Әри­не, Қазақстан Компартиясы Орта­лық Комитетінің өнеркәсіп жөнін­де­гі хатшысы Нұрсұлтан Әбішұлына бардым. Ол кісі аман-саулықтан соң бірден: «Қандай мәселемен келді­ңіз?» деп жөн сұрасты. Мән-жайды айтып бердім. Нұрекең бар ынтасын салып тың­дау­­мен қатар, оны қағазға түсіріп отыр­ды. Сосын қолдан келген кө­мегін жасайтынын жеткізді. Кейін осы мә­селе жөнінде ол кісіден жақ­сы қол­дау көрдім. Екінші рет Министрлер Кеңесінің Төрағасы кезінде та­ғы да жолықтым. Маман­ды­ғым аг­роном, ауыл шаруашылығы қыз­меткері бол­ғандықтан, байқай­мын, Орал облысы бойынша соңғы он жылдың астық жөніндегі көрсет­кішін қара­ған кезде, мемлекетке ас­тық өткізу жоспары бір-ақ жылда ғана орында­лыпты. Қалған уақытта астық өткізу жоспары орындалмай, шаруашы­лық­тар шығынға батқан. Ал оның себебі, жердің құнарлы­лығы, ауа райы сияқты себеп-салдарлар дұ­рыс есептелмей, жоспарды арты­ғы­мен беріп отырғандықтан. Ал мен маман ретінде осының бә­ріне талдау жасап, жоғары жаққа дәлелдеу үшін тағы да Нұрсұлтан Әбішұлына бардым. Келісті де сүй­кімді жас жігіт отырған орнынан тұ­рып, сыпайы қарсы алды да, ықылас қоя тың­да­ды. «Сіздің баяндама ха­тыңызды жіті қарап, мүмкіндігінше көмектесуге тырысамыз», деп жылы шыраймен шығарып салды. Нұ­ре­кең айтқан сөзінде тұрды. Келесі жылы облыс­тағы егін шаруашы­лы­ғына қатысты жоспардың көлемі қысқарды, бірақ мен республикаға жұмысқа шақы­ры­лып, Жоғарғы Ке­ңес Президиумы Төрағасының ор­ын­басары болып тағайындалып, Ал­матыға келдім. Не нәрсе де салыстырмалы түрде бағаланып жатады емес пе? Соған қатысты мына бір жайтты айта кеткенді жөн көріп отырмын. Қазақ­станды Колбин басқарып тұрғанда миға қонбайтын тапсырмаларды беретін. Бірде маған 1987 жылдың көк­теміне дейін республика бойын­ша барлық тұрғын үйлерді жөндеу­ден өткізу керек деген тапсырма жүк­телді. Ойлаңызшы, заң шығару­шы өкімет қалайша республиканың барлық тұрғын үй қорына жөндеу жүргізе алсын. Содан бірден Ми­нис­трлер Кеңесі Төрағасының ор­ын­басары А.Ф.Башмаковқа барып, жағдайды айтып түсіндірейін дедім. Ол кісі аздап тәкаппар адам еді. Берілген тапсырмаға соншалықты жауапкершілікпен қарайтын маған, Баш­маков тұрды да: «Онда тұрған не бар екен? Сонша бір шешілмейтін проблема деп тұрсыз ба?» деп даусын көтеріп сөйлегені сол екен, өзім де түсінбей қалдым, есімнен танып құлап түсіппін. Бір кезде кө­зімді ашсам Башмаков: «Не болды сізге?» деп мені түрткілеп жатыр. Есімді жиған соң ыңғайсызданып «өз­ім кетем» деп есікке қарай беттедім бе десем, басқа жаққа кетіп бара жатсам керек, ол кісі жөн сілтеп, кө­мек­шілерін шақырып, шығарып салды. Осылай Башмаковтан көңіл қал­ды. Енді не істеймін? Денсаулығым түзелген соң, осы мәселемен Нұр­сұл­тан Әбішұлына кірдім. Ол кісі болса: «Вера Васильевна, тап­сыр­ма түсінікті, мен бұрынғы өнді­рісші ретінде құрылыс мәселесін, оның көлемін жақсы білемін, сон­дықтан бір нәрсе ойлап табармыз. Ал сіз тұ­рақты комиссиямен жұмыс жасап, бүкіл республикадағы бар­лық тұр­ғын үй қорын аралап шы­ғуға тап­сырма беріңіз. Әзірге қала­ларды қоз­ғамай-ақ қойыңыз. Село­да­ғы бар­­лық тұрғын үйлердің іші де, сырты да жөнделетін болсын. Ол үшін не істеу керек екенін, біз де қа­рап отыр­май ойластырамыз», деді. Міне, көр­діңіз бе, Назарбаевтың қа­был­дауы­нан тіптен өзгеше көңіл-күй­де шық­тым. Нұрсұлтан Әбіш­ұлы қашанда маған қолдау көрсетіп отырды. Тағы бір оқиғаның еске түсіп отыр­ғаны. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бюросы өтіп жатты. Колбин қолына бір уыс қа­рындаш алып, аударыстырып отыр­ған. Оны ермек етіп отырғаны аздай, ұйықтап кетіп қолындағы қа­рын­дашын шашып алды. Прези­диум­дағылар оны көрмегенсіп, тө­мен қарап отырысты. Ал маған бас­шы адамның бұл әрекеті соншалық­ты ерсі, ұят көрініп, өз сезімімді жасыра алмай, сондай бір жаман, кінәлаған көзқараспен жалт қара­дым. Сол кезде екеуіміздің көзіміз түйі­сіп қалды. Әрине, оған бұл қы­лы­ғым ұнай қоймағанын білдім. Мен Димаш Ахметұлының, одан кейін Нұрекеңнің бюроны қалай өткі­зетінін білемін. Тыңдай да білетін, керек жерінде ескертуін де жасап отыратын. Ал Колбин кімнің қалай есеп бергенінде шаруасы жоқ, ойнап отырған қолындағы қарындашына ие болмай, масқара болды. Сол бюродан шығып Жоғарғы Кеңестің ғимаратына жетпей жатып Орталық Комитеттен телефонограмма келіпті. Онда Жоғарғы Кеңес Президиу­мы Төрағасының орынбасары мен Министрлер Кеңесі Төрағасының орынбасарлары ендігі жерде бюроға шақырылмайтыны, олар тек өзде­рі­не қатысты мәселелер қаралғанда ғана қатыстырылатыны айтылған. Тағы бір айтарым, біздер сессия отырыстарын, мәжілістерді өткіз­ген­де оған қатысатын барлық об­лыс­тық атқару комитеттерінің төр­аға­ларын шақырып, Орталық Ко­ми­теттің жоспарымен сәйкестендіріп отыруымыз керек. Бұл мәселені Кол­бинмен келісу қашанда қиындық туғызатын. «Көреміз, күте тұрың­дар», десе, Назарбаев: «Жақсы, қа­зір отырыс бітсін, сосын сізбен ол мәселені қарастырамыз», дейтін. Көрдіңіз бе, ол кісімен жұмыс істеу жеңіл, еркін, бар мәселе шешіліп, жұмыс бейбіт, бірқалыпта жүретін. – Елбасының қандай қасиет­терін бөле-жара айтар едіңіз? – Нұрсұлтан Әбішұлы – өте жігерлі, батыл, табанды, жанкешті. Ол – ақылды. Ол – дана. Сондықтан да жиырма жыл үздіксіз тәуелсіз Қа­зақ­станға басшылық жасап отыр. Оның есімі сонау комсомол кезінен республикаға белгілі еді дедім ғой. Бүкіл ел Назарбаевтың бар екенін білді. Және де республика басшы­лары оның болашағынан үлкен үміт күтетін. Оны бүгінгі күні дәлелдеп отыр. Өзіңіз ойлаңызшы, егер ол көреген, ерік-жігері мықты, өз ісіне сенімді болмаса, Арқаның төсіне сондай көркем қала салар ма еді?!. Тек қазақстандықтарды ғана емес, бар әлемді таңғалдырып отыр емес пе?! Ал кезінде қандай сөздер ай­тылмады? Бүгінде Астана күннен күнге құлпыруда, халқының саны да өсу үстінде. Қазір елордамызды төрт­күл дүние біледі. Сондықтан кешегі өткен сайлауда қазақ­стан­дық­тар өз даусын, өз таңдауын жасады. Нұрекең еңбегінің лайықты бағасын алды. – Вера Васильевна, жылда жілік, айда аяқ жоқ деген. Байқап отыр­саңыз біраз уақыт артта қал­ған сияқты. Кейде өз уақытын кү­тіп жатып айтылатын әңгіме­лер бо­ла­ды. Соған бір зер салып көріңізші... – Оныңыз рас. Бір жәйтті Нұре­кеңнің маған жасаған жақсы­лы­ғы­мен қабыстырып айтайын. Колбин Қазақстанға бірінші басшы болып тағайындалған соң, көп кешікпей Жоғарғы Кеңестің Төрағасы болуға үміттенеді. Өйткені, ол кезде елімізде де, одақтас республикаларда да екі жоғары лауазымды бір адам иелену сәнге айналған кез. М.Горбачев та екі қызмет алып отырды емес пе. Міне, Колбин де солай жасағысы келді. Бірде маған М.И.Есенәлиев келіп: «Вера Васильевна, ешқайда кетіп қалмаңыз, Сізбен Орталық Комитеттен сөйлеседі», деді. Сөйтті де өзін Колбин шақырып алып: «Си­дорованы ертерек зейнетке шыға­рай­ық, сен Қазақ КСР Жоғарғы Ке­ңесі Төрағасының орынбасары, ал мен Төраға боламын» дейді. Есе­н­әлиев болса: «Геннадий Васильевич, мұның қажеті қанша. Екеуміздің де шашымызға ақ түсті. Ал Сидорова демалысқа жіберетіндей зейнет жа­сына жеткен жоқ. Ол бізден жиырма жас кіші. Екіншіден, Қазақстан хал­қы, оның ішінде зиялы қауым қазақ емес ұлттың Жоғарғы Кеңестің Төрағасы болуын көтере алмайды. Оның шет жағын өзіңіз желтоқсан оқиғасынан байқадыңыз. Конституцияда да солай жазылған», дейді. Содан мені Орталық Комитетке шақырып: «Денсаулығыңызға ба­й­ла­нысты қызметтен кетуге өтіні­ші­ңіз­бен қоса, республика басшылы­ғына, бюроға осындай лауазымды орынға қойып, сенім білдіргендеріне риза­шы­лығыңызды білдіріп жа­зыңыз», деді. Ал мен денсаулығыма байла­ныс­ты қызметтен кетуге еш себеп кө­ріп тұрғаным жоқ едім. Сосын: «Өті­ніш жазамын, бірақ ба­сымды иіп, ешкімге рахмет айтпай­мын. Өйт­кені, лауазымды қызметке қой­ған сайын, қашанда қарсылық білдіріп келдім. Маған өз маман­дығым агроном болу ұнайтын. Жа­ныма ауыл шаруа­шы­лы­ғы жұмыс­та­ры жақын еді. Қашанда сайын да­ланы аңсайтынмын. Ең бас­тысы, мен ор­ынтаққа соншалықты әуес­ті­гім жоқ адаммын. «Дінмұхамед Ах­метұлына мені Қостанай облы­сын­да қал­ды­рыңызшы», деп қанша рет өтіндім. Тіпті: «Осы өтінішімді әкем ретінде сұраймын», дегенде де, ол кісі: «Ал мен сенен қызым ретінде өтініп тұр­мын, қарсы болмаңыз», деп әкелген еді. Сондықтан мені қашанда жо­ғары қызметтерге міндеттеп, еркімнен тыс қоятын. Өз басым ешқа­шан қызмет, марапат армандаған адам емеспін. Егер бұл мәселені Қо­наев немесе Назарбаев сұрағанда, жазар едім, ал Колбинге жазғым келмейді», дедім. Содан өті­нішті Кол­бин­нің де атына емес: «Орталық Ко­митеттің бюросына» деп бұрыштама жазып: «Мені жұ­мыс­тан босатула­ры­ңыз­ды сұраймын», деп нүк­те қойдым. Колбин оған дейін телефондап: «Вера Васильевна, біздер бір-бі­рі­міз­ге кедергі жасап жүрген сияқты емес­піз бе?» дегені. «Мен сізді тү­сін­бедім. Егер мен сізге кедергі келтіріп жүрген болсам, қазір-ақ кетейін. Ал сіз маған қалай кедергі кел­ті­руіңіз мүмкін, оны түсінбедім. Ұнау, ұнатпау – ол басқа мәселе», де­дім. Онысы Жоғарғы Кеңестің төр­ағалығын алса, орынбасары да орыс ұлтынан болып, сол жағынан қинап, кедергі келтірсем керек. Үйге келіп, көлігімді жібергенім сол еді, маған Орталық Комитеттің екінші хатшысы М.Меңдібаев телефон соғып: «Вера Васильевна, дереу жұмысқа қайтып келіңіз», деді. Ал мен: «Өтінішімді жазып кеттім, енді қайта бара алмаймын», дедім. «КОКП Орталық Комитеті сіздің кетуіңізбен келіспепті, келгеніңіз жөн. Қазір көлігімді жіберейін, сізге Орталық Комитеттен телефон соғуы мүмкін», деді. Көлік келіп тұрған соң амалсыз бардым. Кабинетті ашқанмен, жа­рық­ты жақпай, есіктің алдында ар­лы-берлі жүрдім де қой­дым. Шама­лы уақыттан соң есікті жауып, кетіп қалдым. Келесі күні жұмысқа келдім. Кейіннен естідім, бұл іске Н.Назарбаев араласыпты. Бірақ ол кісі маған осы жасаған жақсылығын айтқан емес. Нұрекең менің Геннадий Василевичке деген принципшілдігімді бай­қап, кейде жы­лы көзқарасымен, кейде жыми­ған күлкісімен, кейде қолымды ал­ып, қысып, ал кейбірде «мықты бол» деп сөзімен қолдап отырды. – Вера Васильевна, кейін Қа­зақ­стан Компартиясының бірінші хатшысы болып Нұрсұлтан Назар­баев тағайындалды. Сол кезде жиі араласқан болуларыңыз керек... – Оныңыз рас. Нұрсұлтан Әбіш­ұлы бірінші хатшы кезінде жеті ай Жоғарғы Кеңесте төрағасыз қызмет атқарып, ол кісімен тікелей арала­суы­ма, көптеген жағдайларды ақыл­да­сып шешуге тура келді. Міне, сол уа­қыт­тарда ешқандай қолайсыздық, ыңғай­сыз­дық сезінген емеспін. «Нұр­сұлтан Әбішұлы, әрі қарай не болады? Төр­аға сайламайсыздар ма? Маған мәсе­ле­лерді шешу қиындап барады», дегенде: «Вера Васильевна, берілме­ңіз», дейтін күліп. Тек жеті айдан кейін Мақ­тай Сағдиевті Төр­аға етіп сайлады. Жуырда бір нәрсеге таңғалдым. Мысалы, сол кездері менің респуб­ликада төрағасыз жұмыс істегенімді ешкім байқаған жоқ. 2008 жылы 12 қаңтарда БҰҰ-ның Қазақстан­дағы өкілдігі Норвегиядан хат әке­ліп берді. Онда менің өмірбаяным­нан өз­деріне қажетті бірнеше мәлі­меттер жазып жіберуімді өтініпті. Оны не мақсатпен сұратқанын білсем, әлем­дегі ең көрнекті әйелдер жайында мәліметтер жинастыруда екен. Сонда олар менің сол жеті ай төрағасыз жалғыз жұмыс істеген қы­з­метімді басшылыққа алыпты. Көр­­діңіз бе, сырт көз қалай байқап, ба­қылап оты­рады. Ал биылғы жыл­дың наурыз айында мені БҰҰ-ның Қа­зақ­стан­дағы өкілдігі шақырып, «Сіздің есі­міңіз әлемдегі жүз ең көрнекті әйелдер тізіміне кірді» деп мені ресми түрде қабылдап, құттықтады. – Вера Васильевна, 8 сәуір күні елімізде тағы бір тарихи оқиға өткелі тұр. Сол күні Астанада инау­гурация – ұлықтау рә­сімі бо­лып, Елбасы ант береді. Сіз­дің тілегіңіз? – Бұл жеңіс Назарбаевтың таза өз жеңісі. Халыққа жасаған еңбек­тің, төккен маңдайтердің қайта­ры­мы. Бір айтарым, алдағы уақытта осы жігермен елді басқарса, онда халық та бақытты болар еді деп ойлаймын. Әрине, қиындықтар әр жерде бар. Тіл жөнінде де. Зейнет­ақы­ны өсір­ген­мен, баға жеп қойып жатыр. Ал салыс­тыстырмалы түрде қарасақ, бұрынғы ТМД елдері ара­сында Қа­зақ­станның шоқтығы биік. Прибалтика зейнет­ақы­ны мүлдем алып тас­та­мақ, Ұлы­британия зей­нет­ақыны қыс­қартуда. Ал бізде жыл сайын өсуде. Жылдар қалай жылжып өтуде. Біраз жасқа келіп, артқа қарағанда мен, мен сияқты аға буын өкілдері өмір сүрген кездер бүгінгі уақыттан күн санап алшақтап барады. Маған сол жылдарыммен тыныштықта оты­рып, тек естеліктермен ғана өмір сүрмей, қазіргі ұрпақтың жетістігіне, жеңі­сі­не куә болып, қуануға тағдыр қос­қа­нына да тәубе деймін. Менің өмір жо­лымды, Қазақ елімен, оның бүгін­гі Президентімен байла­ныс­тырған тағ­­дырыма ризамын. Іске сәт, Нұреке! – Әңгімеңізге көп рахмет. Сізге де мықты денсаулық, ұзақ ғұмыр тілейміз. Тәуелсіз Қазақстанның жемі­сін де, жеңісін де көруге нәсіп етсін. Сұхбаттасқан Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ, Алматы.