Бүгінде Қазақстандағы президенттік сайлаудың қорытындылары Нұрсұлтан Назарбаевтың танымалдылық феномені әділетті назар аудартатын шетелдік саясаткерлер мен халықаралық сарапшылар тарапынан белсенді талқыланып жатыр. Бұл аспект алдағы жылы өздерінде мемлекет басшысын сайлайтын біздің жақын көршіміз – ресейліктерді де қызықтыратыны түсінікті.
Барлық осы көкейкесті сұрақтарға «Российская газетаға» берген сұхбатында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер министрі Қанат САУДАБАЕВ жан-жақты жауап қайтарады.
Қанат Саудабаев: Халықаралық қоғамдастықта бүгінде Қазақстанды заңды түрде құрметті және жауапкершілікті өңірлік держава ретінде қабылдайды.
«Российская газета»: Қазақстан мемлекеті басшысының келесі сайлауы 2012 жылы өтуге тиіс болатын, Қазақстанда кезектен тыс президенттік сайлау өткізуге не себеп болды?
Қанат Саудабаев: 2010 жылдың желтоқсанында бір топ қоғам қайраткерлерінің президент өкілеттігін 2020 жылға дейін ұзарту бойынша референдум өткізу туралы бастама көтеруіне және оның бес миллионнан астам қазақстандықтар мен Парламенттің қолдауына ие болуына байланысты Нұрсұлтан Назарбаевқа күрделі таңдау жасауға тура келді.
Бір жағынан, халықтың шынайы қалауымен есептеспеу мүмкін емес еді, екінші жағынан, демократиялық қағидаттарға адалдықты сақтап, мемлекет басшысының сайланбалылық үдерісін бұзбау керек болды.
Осындай жағдайда Назарбаев президенттік өкілеттікті іс жүзінде 2 жылға қысқартатынына қарамастан, кезектен тыс сайлауға бару жөнінде бірден-бір дұрыс шешім қабылдады.
Бұл сияқты дана да батыл шешімнің Қазақстанда да, сол сияқты халықаралық қоғамдастықта да мейлінше оң қабылданғанын атап өту керек.
1000-нан астам байқаушылар жіберген көптеген халықаралық ұйымдар тарапынан сайлауға белсенді мүдделілік танытылуы соның бір дәлелі бола алады.
«Российская газета»: Қазақстан Республикасы президенттігіне кандидаттар сайлауға немен келді? Қандай идеялар қазақстандық электораттың назарына көбірек ілінді?
Қанат Саудабаев: Ең алдымен биылғы электоралдық науқанның еліміздің әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық саяси дамуындағы елеулі табыстары мен Қазақстанның және оның Көшбасшысының әлемдік қоғамдастықтағы беделі мен рөлінің артуы аясында өткенін атап көрсеткім келеді.
Осылайша, соңғы он жылда экономика көлемі 12 есе өсті, ІЖӨ деңгейі жан басына шаққанда 9 мың АҚШ долларына дейін жетті, табыстары күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесі 4 есе төмендеді, мұғалімдердің еңбекақысы 5 есе, дәрігерлердікі 7 есе, зейнетақылар 6 есе өсті, бала туу 25 пайызға артты, бүкіл ел бойынша 45 миллион шаршы метр тұрғын үй, 450 аурухана мен емхана, 750 жаңа мектеп салынды.
Президенттің 2005 жылғы сайлауалды бағдарламасы толық көлемде орындалды. Олардың арасындағы шешуші құрамдасы – ауылды көтерудің кең ауқымды бағдарламасын жүзеге асыру болатын, соның нәтижесінде Қазақстан ұн экспортында әлемде бірінші орынға шығып, бидай экспортынан 7-орын алады, инфрақұрылымды жеделдете дамыту, ІЖӨ-дегі шағын және орта бизнестің үлесін арттыру қазірдің өзінде 30 пайызды құрап отыр. 122 миллиард доллар шетелдік инвестициялар тартылды, жаһандық экономикалық дағдарысқа қарамастан 63 миллиард доллар алтын-валюта резерві жинақталды.
Оның сыртында демократиялық реформалардың ауқымды бағдарламасы жүзеге асырылды. Парламент өкілеттігі ұлғайтылып, Үкіметтің депутаттар алдындағы есептілігі күшейтілді, құқық қорғау органдарында реформа табысты жүргізілді.
Елде сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрақты да бітіспес күрес жүргізілуде.
Жергілікті өзін-өзі басқару туралы жаңа заң қабылданды, сайлау туралы, партиялар туралы, БАҚ туралы заңдар бейтараптандырылды.
Сайлау және сайлану құқы, партиялар құру, діни сенім еркіндігі, сөз бостандығы құқы сияқты және басқа да көптеген жалпыадамзаттық құндылықтар табысты жүзеге асырылуда.
Халықаралық қоғамдастықта бүгінде Қазақстанды заңды түрде құрметті және жауапкершілікті өңірлік держава ретінде қабылдайды.
2010 жылы Қазақстан посткеңестік мемлекеттер ішінде бірінші рет ЕҚЫҰ-ға төраға болды, 11 жылдан кейін тұңғыш рет Астанада біздің мемлекетіміздің басшысының бастамасымен ұйым саммитінің өткізілуі оның тамаша қорытындысына айналды. Онда қабылданған тарихи Астана декларациясы еуроатлантикалық және еуразиялық қауіпсіздік қоғамдастығын қалыптастырудың бастауын білдірді.
Бүгінде біздің сыртқы саясаттағы күн тәртібімізде ШЫҰ, ИКҰ министрлік конференциясы сияқты беделді халықаралық құрылымдарға төрағалық ету міндеті тұр, оның өзі Қазақстанның және оның Көшбасшысының әлемдік аренадағы өсіп келе жатқан рөлінің жарқын көрінісі болып табылады.
Президенттікке кандидаттардың арасында патриоттар, коммунистер және жасылдар партиялары өкілдерінің болуы қазақстандық қоғамдағы шынайы пікірлер алуандығын және бәсекелес идеялар ауқымының кеңдігін іс жүзінде бейнелеп берді. Сонымен бірге, кандидаттар бағдарламаларындағы әлеуметтік бағдар, Қазақстандағы тұрақтылық пен орнықты дамуға адалдық оларды бір-бірімен біріктірді.
Қоғамымызда экстремистік, ультраұлтшылдық және реакцияшылдық ұрандардың орын алмауы біздің мемлекетіміздің демократиялық таңдауды қарқынды жүзеге асыруының әрі көрсеткіші, әрі кепілі болып табылады.
Сонымен бірге, Қазақстан сайлаушыларына осы сайлауға экономикалық қуатты, бүгінде жаһандық және өңірлік қауіпсіздікті қамтамасыз етуге лайықты үлес қосып отырған демократиялық тұрғыдан дамыған мемлекет – Қазақстанның тәуелсіздігі сияқты ұлы жетістікпен келген қазіргі Президент Назарбаевтың бағдарламасы бәрінен де белгілі және түсінікті.
Қазақстан Көшбасшысының халықаралық деңгейде жақсы мәлім көптеген серпінді бастамаларын бүкіл Қазақстан халқы заңды түрде мақтаныш етеді. Ол – әлемдегі төртінші зымырандық ядролық әлеуеттен бас тартып, Семей полигонын жабу туралы шешім, АӨСШК-нің мақсаты мен мазмұны болып табылатын азиялық қауіпсіздіктің сенімді жүйесін құру, ЕҚЫҰ-ға ықпалды төрағалық және Астана саммитін өткізу.
Ал іс жүзінде ашық далада тәуелсіз Қазақстанның жаңа Астанасын салу – шынымен де Нұрсұлтан Назарбаевтың адами және саяси ерлігі.
Астана ұзақ жылдарға елдің тұрақты экономикалық дамуының катализаторына айналды. Бүгінде қазақстандықтар мен Астананың көптеген қонақтары болашаққа ұмтылған біздің елордамызға шын жүректен таңырқай қарайды.
Бұл сияқты серпінді жобалар тәуелсіз Қазақстанның ұзақ деуге келмейтін тарихында аз емес. Олардың бәрі біздің халқымыздың игілігі, мемлекетімізді нығайтып, дамыту үшін жүзеге асырылуда.
Қазақстандық сайлаушылар үшін Мемлекет басшысының халқымыздың мүдделері мен талап-тілектеріне сәйкес келетін, ертеңгі күнге деген сенімінің кепілі болып табылатын елді 2020 жылға дейін дамытудың Стратегиялық жоспарын ұсынуының өзі айрықша маңызды.
Бай саяси және өмірлік тәжірибе, тұлғалық жарқын бейне, жасампаз көшбасшының стратегиялық көрегендігі, біздің Президентіміздің сирек кездесетін ішкі қуаты мен принципшілдігі миллиондаған қазақстандықтардың оған деген шынайы құрметі мен орнықты сеніміне негіз болды.
Сайлаушылардың 89,99 пайызы келіп, олардың 95,55 пайызы өздерінің сынақтан өтіп мойындалған Көшбасшысына дауыс берген өткен сайлаудың тамаша қорытындылары Қазақстан халқының өзінің бүгінгі және болашақтағы әл-ауқатын Елбасының айрықша жасампаз қызметімен байланыстыратынын сенімді түрде көрсетіп берді.
Бұл елді қазақстандықтардың өмір сапасын жақсартуға, қоғамымызды қарқынды демократиялық дамытуға, елдің халықаралық беделін арттыруға бағытталған әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси тұрғыда одан әрі жаңғырту жөніндегі Президент стратегиясына нағыз бүкілхалықтық қолдау көрсетудің айқын индикаторы болып табылады.
«Российская газета»: Солтүстік Африка мен Таяу Шығыстың бірқатар елдерінде болып жатқан халықтық толқулар мен төңкерістердің Қазақстандағы электораттық науқанға қандай да бір әсері болды ма?
Қанат Саудабаев: Өкінішке қарай, Қазақстандағы саяси үдерістер көрші мемлекеттердегі де, сол сияқты өзге өңірлердегі де тұрақсыздықтың үздіксіз лықсып тұруы аясында дамуда.
Солтүстік Африка елдерінде болып жатқан үдерістер, соңғы 5 жылда Қырғызстанда орын алған екі саяси дағдарыс халықтың әл-ауқатын жақсартпай, қауіпсіздікті, этносаралық және конфессияаралық келісімді қамтамасыз етпей, ондай катаклизмдерден қашып құтылудың мүмкін еместігі туралы тарихи ақиқатты тағы бір рет сенімді түрде дәлелдеп берді. Осылардың бәрі қазақстандықтар үшін Мемлекет басшысының тұрақтылықты нығайтуға және халықтың әлеуметтік қорғалуын арттыруға деген бағытына қолдау көрсетуі үшін тағы бір мықты дәйек болды.
Біздің бәрімізге әлі де Араб әлемінің бірқатар елдеріндегі тұрақсыздық ахуалдарының тереңде жатқан себептеріне талдау жасауға, сөйтіп, тиісті қорытындылар шығаруға тура келеді. Дегенмен, ол оқиғалардың барлық мемлекеттердегі басқарушы элитаға өзіне тағдырын сеніп тапсырған өз халықтарының көкейкесті мүдделерін басшылыққа алу керектігін тағы бір еске түсіргені қазірдің өзінде айдан анық болып отыр.
Бақытымызға қарай Қазақстан үшін Президент Назарбаев әр кезде де халықпен бірге болды және халық үшін бәрін де жасады. Ол – сирек кездесетін стратегиялық көрегендік пен алдын ала әрекет ете білу қабілетімен ерекшеленетін нағыз жасампаз Көшбасшы.
Қазақстан мұнай-газ секторын дамытудан айтарлықтай дивиденттер ала бастаған кезде Назарбаев, бейнелеп айтқанда, «қара күнге» арналған қаржы қалыптастыратын Ұлттық қор құру туралы ұстанымда болып, осы идеясында тұрғанын еске сала кетейін. Және бұл жинақталған қаржы бізге тіпті қиын дағдарысты уақыттың өзінде де тұрғындардың әл-ауқатын жеткілікті деңгейде ұстап тұруға, зейнетақы мен жәрдемақыларды дер кезінде төлеп тұруға мүмкіндік берді.
Інжіл патшасы Сүлейменнің бір тәмсілі былай дейді: «Егер сен басыңа қиындық түскенде әлсіздік танытсаң, демек, сен шын мәнінде әлсізсің».
Бүгінде, әлемдік экономикалық дағдарыс салдарынан іс жүзінде тіпті аса дамыған мемлекеттердің өзінде еңбекақы, әлеуметтік шығындар, зейнетақы төлемдерін төмендету, жұмыс орындарын қысқарту жаһандық үрдіске айналса, Қазақстан жылдан жылға еңбекақыны, зейнетақы төлемдерінің барлық түрлерін ұлғайтып, жаңа жұмыс орындарын ашып жатыр. Және бұл мемлекет қуатының белгісі, оның көшбасшысының халық алдындағы жауапкершілігінің нәтижесі.
Н.Назарбаевтың өткен сайлаудағы тамаша жеңісі тәуелсіздіктің барлық жылдарында халықтың өмір сүру деңгейін жақсартып, өз елін дамыту үшін қолынан келгенінің барлығын жасаған және жасап жатқан өздерінің танымал көшбасшыларына қазақстандықтардың жоғары сенімін тағы бір мәрте сенімді түрде айғақтап берді.
Өкінішке қарай, әлемнің кейбір елдерінде электоралдық үдерістер адамдардың арасына жік салып жатқан кезде Қазақстандағы ел Президентін сайлау халықты Ұлт Көшбасшысы төңірегіне бұрынғыдан бетер топтастыра түскенін жарқын мысал ретінде атап өткім келеді. Міне, Нұрсұлтан Назарбаевтың өз халқын кең ауқымды міндеттер жолында жұмылдыра білетін ғаламат қабілетінің феномені нақ осында.
Президенттік өкілеттігінің жаңа мерзімінде де Назарбаев Қазақстанның бейбітшілік пен келісім, игілік пен өркендеу жолымен сенімді түрде және бірізділікпен әрі қарай ілгері жылжытып, біздің позицияларымызды халықаралық аренада нығайта түсуге арнайтынына күмән жоқ.
«Российская газета»: Халықаралық байқаушылар миссияларының негізгі бағамдары қандай?
Қанат Саудабаев: Қазақстандағы президенттік сайлауға мониторингті 1000-нан астам халықаралық байқаушылар ғана емес, сондай-ақ ел сайлау учаскелерінің үлкен бөлігін қамтыған ондаған қазақстандық қоғамдық бірлестіктер мен оппозициялық партиялар өкілдері жүргізді.
Біз іс жүзінде байқаушылар жұмысы үшін өте жақсы жағдайлар жасадық. Солардың өздерінің сөздерінше, «жабық есіктер деген атымен болған жоқ». Бұл сайлау үдерістерінің ашықтығын тағы бір мәрте айғақтаған факт болды.
Халықаралық байқаушылардың бағамдаулары бойынша, сайлау Қазақстанның демократиялық дамуында айтарлықтай прогресс бар екенін көрсетіп, еркін және ашық ауанда өтті.
Билік пен қоғам сайлауды халықаралық стандарттарға сәйкес өткізу үшін саяси ерік-жігер мен жауапкершілік танытты.
Қазақстан Президентін сайлаудың қорытындылары қазақстандық сайлаушылардың еркін толық көлемінде көрсетіп, Көшбасшы мен республика халқының бірлігін айғақтап берді.
Сонымен бірге, біз халықаралық байқаушылардың Қазақстандағы электоралдық үдерістерді дайындап, өткізуді одан әрі жетілдіру қажет деген сындарлы тілектерін де ризашылықпен қабылдаймыз.
Назарбаев қоғамда саяси либерализациялау жалғасатынын, заң мен еркін сот жүйесінің үстемдігі нығаятынын, шынайы көппартиялылық құрылатынын нақ осы констексте жариялаған болатын. Бұқаралық ақпарат құралдарының бостандығын қамтамасыз етуге де ерекше назар аударылады.
Президенттік сайлаудың қорытындылары мен онда Назарбаевтың тамаша табысқа жетуі халықаралық қоғамдастық тарапынан айтарлықтай оң қабылданды. Осы күндері Президент алып жатқан көптеген құттықтауларда әлемдегі жетекші елдердің көшбасшылары Назарбаевпен ынтымақтастығын одан әрі жалғастыруға дайын екендіктерін білдіреді. Өйткені, олар Қазақстан басшысын қауіпсіздікті нығайтып, әлемдегі ынтымақтастықты дамытуға ұлғаймалы үлес қосып келе жатқан сенімді де болжамды әріптес ретінде көреді.
«Российская газета»: Назарбаевтың қайта сайлануы Қазақстан-Ресей стратегиялық әріптестігінің болашағы үшін нені білдіреді?
Қанат Саудабаев: Президент Назарбаевтың басшылығымен Қазақстан Ресейдің барынша бірізді және сенімді одақтасы болса, ал біздің халықтарымыз шынайы достық пен бауырластықтың мықты желісімен байланған.
Және осы баға жеткізгісіз байлықты біз сақтай және нығайта біліп, болашақ ұрпаққа беруге тиіспіз. Осы контексте мен әділеттілік үшін Назарбаевтың ерекше рөлі туралы атап өтсем деймін: оның ерік-жігері мен даналығының және ерлігінің арқасында ұлан-ғайыр Кеңес Одағын коллапстың ықтимал ауыр салдарынан сақтап қалдық. Сөйтіп, бұрынғы кеңестік республикалардың өркениетті ыдырауы ресімделді.
Тарих 1991 жылдың 21 желтоқсанында Назарбаевтың бастамасы бойынша және оның көшбасшылығымен қабылданған, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құрудың негізіне айналған Алматы декларациясының барлық ауқымы мен құндылығын алда лайықты деңгейде бағалайтын болады.
Қазақстан мен Ресейдің қарым-қатынасы тең құқықты, шынайы әріптестер мен одақтастардың құрметті және өзара тиімді қарым-қатынасының жарқын үлгісі болып табылады.
Бүгінде біздің мемлекеттеріміз бен халықтарымыз мыңдаған берік желімен байланған. Және мұндай бекем, уақыт сынынан өткен әріптестіктің негізі Назарбаевтың Ресей мемлекеті басшылығымен шынайы, өзара сенімге құрылған қарым-қатынасында жатыр деуіміз керек.
Осы жылдардың бәрінде біздің мемлекеттеріміздің арасында ешқашан шешілмеген проблемалар болған жоқ – экономикада да, саясатта да. Барлық мәселелер – ал олар біз көрші мемлекеттер болғаннан кейін кейбір кездері пайда болып тұрады – қашанда келіссөздер жолымен, өзара түсіністік жағдайларында, мүдделестіктерді есепке ала және құрмет танытыла отырып, шешімін тауып келді. Және бұл қазірдің өзінде әріпестігіміздің айрықша белгісі, бұрынғы Кеңес Одағы кеңістігіндегі мемлекетаралық қатынастардың өзіндік эталоны болды.
«Жасампаз көшбасшы» философиясы тұрғысынан келгенде, елдеріміздің осындай прагматикалық және сындарлы өзара іс-қимылын біз ТМД-дағы ықпалдастық үдерістердің локомотивіне айналдырдық.
Біздің елдеріміздің арасындағы ізгілікті қарым-қатынастарды Ресей Президенті Д.А.Медведев дәл және бейнелі сипаттап берді: «Қазақстан мен Ресей бір-бірін тек бауырлар қолдайтындай деңгейде қолдап келеді». Бұдан асырып айта алмайсың және бұл – шын мәнінде тауып айтылған сөз.
Сондықтан Президент Назарбаевтың алдағы жылдары Қазақстан-Ресей қарым-қатынасын барлық кешенді шаралар бойынша одан әрі нығайту мен дамытудың жылдары болады деп сеніммен мәлімдей аламын.
Біздің бірлескен стратегиялық жобаларымыз энергетика, ғарышты игеру, көлік коммуникациялары, инфрақұрылымдарды дамыту сияқты салаларда қуатты серпін алатын болады. Осы үдерістердің шекаралық ынтымақтастыққа серпін қосатыны да сөзсіз. Тағы бір атап өтетін жәйт – өзінің пішіні жағынан көптеген екіжақты жобалар адамзат үшін көкейкесті болып табылатын ядролық таратпау, энергетикалық және азық-түлік қауіпсіздігі, климаттық өзгеруі сияқты мәселелерде халықаралық маңызға ие.
Қазақстан-Ресей әріптестігінің болашағы туралы айтқанда, іс жүзінде Назарбаевтың сайлауалды тұғырнамасының рефрені болған Қазақстанның индустриялық-инновациялық даму стратегиялық бағдарламасының модернизациялық салмағын ерекше атап көрсеткім келеді.
Ол біздің еліміздің перспективасы үшін ғана емес, сондай-ақ алдына жалпыұлттық модернизация мен қоғамның барлық саласын жаңғырту міндетін қойып отырған біздің жақын көршіміз Ресей үшін де аса маңызды. Егер біздің елдеріміз үкіметтерінің жоспарларын мұқият зерттейтін болсақ, онда біз екі мемлекеттің де одан арғы өсімнің қозғалтқышы болатын инфрақұрылымдарды, инновациялар мен ғылыми бағыттағы өндірісті кең көлемде инвестициялап отырғанын көреміз.
Екі одақтас мемлекеттің осындай синергиясы, атап айтқанда, құрылған Кедендік одақ шеңберінде олардың өзара күшеюіне барынша ықпал ететін болады. Қазақстан мен Ресей нақ осылайша бірін-бірі толықтыра және өзара бастамаларын дамыта отырып, қазіргі әлемдегі өздерінің позицияларын сенімді қамтамасыз ете алады. Президент Назарбаев – Қазақстан жағының бұған үздік кепілі.
Біздің мемлекеттеріміздің мәдени-гуманитарлық ынтымақтастығы да бұдан да белсенді және жемісті дамитыны сөзсіз.
«Российская газета»: Қазақстан халқы сайлаудан кейінгі кезеңнен не күтеді? Олар жаңа сайланған мемлекет басшысынан не күтеді?
Қанат Саудабаев: Көпұлтты Қазақстан халқының күтетіні де басқа ел азаматтарынікі секілді. Бұл – біздің ортақ үйімізде бейбітшілікті, келісім мен тұрақтылықты сақтау, адамдар өмірінің сапасын одан әрі жақсарту, олардың ертеңгі күнге деген сенімдерін арттыру. Басқа да өркениетті мемлекеттердегі секілді біз де демократиялы, қауіпсіз және өсіп-өркендеген, зорлық-зомбылықтан, жемқорлықтан, қылмыстан ада қоғамда өмір сүргіміз келеді.
Міне, іс басындағы Қазақстан Президенті Назарбаевтың сайлауалды бағдарламасы осындай жалпы адамзаттық үміттерді орындауға бағытталған болатын.
Қазақстандықтар өздерінің мойындалған және сенімді көшбасшылары Назарбаев сайлау қорытындысы бойынша алған бүкілхалықтық сенім мандатын халықтың өмір сүру деңгейін одан әрі жоғарылату, елдің қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ету, елді бірізділікпен әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси дамыту үшін толықтай пайдаланатынына нық сенімді.
Президент Назарбаевтың тәні де, жаны да тамаша бабында екенін ерекше атап көрсетемін.
Оның бастауымен көптеген жылдар жұмыс істеген адам ретінде Президенттің сирек кездесетін жұмыс істеу қабілетіне таңқалудан және оқып-үйренуге, өзін-өзі жетілдіруге деген шаршамайтын ұмтылысына таңқалудан жалыққан емеспін. Ол әлі көптеген жылдар бойы Қазақстанды бейбітшілік пен келісім, игілік және өркендеу жолымен сенімді алға жетелейтін, болашаққа ұмтылған шын мәніндегі жасампаз Көшбасшы.
07.04.2011.
Евгений ВАСИЛЬЕВ,
«Российская газета» – федералдық шығарылым.