Алматының азық-түлік белдеуі қалай қалыптасуда?

Екі миллионнан астам тұр­ғыны бар алып мегаполис – Алматы қаласын азық-түлік­пен қамту, азық-түлік бел­деуін қалыптастыру мәселесі күн тәртібінен түспей келеді. Қала тұрғындарын азық-түлікпен қамтамасыз ету мақсатында тұрақты түрде кеңейтілген ауылшаруашы­лық жәрмеңкелері ұйымдастыры­лып тұрады. Алматы қаласы ауыл шаруашылығы басқармасы берген мәліметке сүйенсек, 2017 жылдың басынан бері қала аудандарында 50-ден астам жалпықалалық жәрмеңке өткізілген. Жәрмеңкеге шығарылған азық-түлік тауарлары Алматы облысының аумағынан жеткізілуде. Олардың басым бөлігі ет өнімдері мен сүт өнімдері. Мұндай ауылшаруашылық жәрмеңкелерінің жиі өткізілуі қала тұрғындары үшін өте пайдалы. Біріншіден, жәрмеңке өнімдерінің бағасы нарықтағы тауар бағаларымен салыстырғанда әлде­қайда арзан, екіншіден, ешқан­дай қоспасыз табиғи өнімге қол жет­кізуге мүмкіндік туады. Жалпы, мега­полиске жақын орналасқан Алматы облысының 9 ауданы мен Қап­ша­ғай қаласы тұтыну нормасына сәй­кес алматылықтарды картоп, қырық­қабат, сәбіз, пияз, қызанақ, қияр, қызылша, алма, құс еті және жұмырт­қамен тұрақты қамтамасыз ете алады. Осы мәселеге қатысты экономика ғылымдарының докторы Атамұрат Шаменовті сөзге тартқан едік. Оның пікірінше, Алматының азық-түлік белдеуі дұрыс қалыптасқан жағдайда, қалада азық-түлік қауіп­сіздігін сақтауға, белдеуге қаты­су­­шы аудандардың әлеуметтік-эконо­микалық жағдайын жақсартуға және тұтынушыларды арзан да, сапалы өніммен қамтамасыз етуге мүмкіндік туар еді. – 9 жыл бұрын Талдық­орған­да Ауыл шаруашылығы министрлігі, Алматы қаласы мен об­лыс әкім­діктері бірлесіп аграр­лық салада индустриялық-иннова­ция­лық ин­вестициялық жобаларды жүзеге асыруға меморандум қа­был­даған болатын. Біршама істер ат­қа­рыл­ды, құны 47 млрд теңгелік 24 ин­вестициялық жоба дайындалды, бірақ нәтиже күткендегідей болған жоқ. Оған мысал, сол кезде Алматы қаласына сырттан кіретін азық-түлік импортының көлемі 2,5 млрд АҚШ доллары көлемінде көрсетілсе, қазір бұл сұраныс 3 млрд АҚШ долларын құрады деген мәлімет бар. Өкінішке қарай, өзімізде өндіруге болатын пияз, сарымсақ, қырыққабат, картоп, тағы басқа өнімдер сырттан әкелінуде, – дейді экономист. Бір айта кетерлігі, Алматыда ерте пісетін өнімдерге сұраныс көп, оның көлемі 13,5-15 мың тоннаны құрайды. Демек, мегаполистің тұтыну мәзірін толықтай қамтамасыз етуге қала маңындағы аудандардың әлеуеті жетпей жатқаны анық. «Осы мәселелерді жолға қою үшін Алматының азық-түлік белдеуін кеңейтіп, оған Жамбыл мен Оңтүстік Қазақстан облыстарының аудандарын қосқан жөн. Тіпті бұл белдеуге қатысушылардың тізіміне Қызылорданың күріші, қауын-қарбызы мен балығын, Шығыс Қазақстанның балын т.б. қосуға болады. Алматыда ауылшаруашылық өнімдерін өңдейтін өндіріс ошақтары бар. Өкініштісі, олардың тек 60 пайыздық мүмкіндіктері ғана пайдаланылады. Есеп бойынша қала аумағында өндірілетін сұйық майдың 35 пайызы, ұнның 62 пайы­зы, сүттің 61 пайызы, еттің 18 пайызы, көкөністің 56 пайызы ғана ішкі нарыққа шығарылады. Бұрын қала шеңберінде 10 шаруа қожалығы және 54 ірілі-ұсақты тамақ өндірістері мен ұқсату зауыттары болатын. Енді оған Наурызбай ауданы қосылған соң бұл мүмкіндік кеңейді деуге болады. Тек бұл мәселені жүйелеп, жолға қою керек», дейді Атамұрат Шаменов. Азық-түлік қауіпсіздігі мәселесі Елбасының биылғы Жолдауында да айтылды. Жалпы, еліміз бойынша азық-түлік түрлерін сапалы экологиялық таза күйінде өндіру, экологиялық таза өнім көлемін көбейту арқылы экспорт мөлшерін болашақта 40 пайызға дейін ұлғайту мәселесі басты назарға алынған болатын. Ол үшін жер құнарлылығын сақтау, егістік көлемін арттыру, шағын және ірі шаруашылықтарға қолдау көрсетіп оларды үлкен кооперативке біріктіру жобасы жүзеге асу үстінде. Осы мәселе қолға алынғалы бері елімізде 164-тен астам кооператив құрылған көрінеді. Бүгінгі таңда ауылшаруашылық өнімдерімен 185 мың агроқұрылым және 1,6 миллион үй шаруашылықтары айналысады. Айтпақшы, алматылықтардың жекелеген азық-түлік түрлерінің тұтыну мөлшері туралы айтатын болсақ, Қазақстан бойынша ғылыми негізде дайындалып, тиісті атқарушы органдар бекітетін жылдық норманы негізге алуға болады. Өкінішке қарай, бұл норма елімізде 2005 жылы бекітілген болатын және ол бұрын республикамызда негізге алынған физиологиялық нормадан көп төмен екен. Сондықтан, алматылықтардың тағам тұтыну көлемінің қажеттілігін дәл айту мүмкін емес көрінеді. Десек те, еліміздің экономикалық табысының шамамен 15 пайызын құрайтын Алматы сияқты алып мегополисті азық-түлікпен қамту, оның экономикалық тыныс-тіршілігін бақылауда ұстау әрдайым назардан тыс қалмауы керек сияқты. Арман ОКТЯБРЬ, журналист АЛМАТЫ