Көгілдір отын көсеген

«Орталық Азия – Орталық» магистралды газ құбыры құрылысының басталғанына – 50 жыл Көгілдір отыннан кенде бол­масақ та, қай кезде де табиғи газды өзімізде өндіру, жетпегенін көршілерден тасымалдау, оны елі­­міздің батысынан басқа өңір­лерге жеткізу, кейінгі көршіле­рі­мізге қа­расу қай кезде де өзекті мәселелер қатарында болып келген. Халықты табиғи отынмен қам­тамасыз ету­де қауіпсіздік ша­ра­ла­рын сақтау, магис­тралды газ құ­быр­ларының құрылысын жал­ғас­тыру, жетілдіру, тозған тұсын жөн­деп, әр кіндігіндегі өңірлер мен елді-мекендерге газ кіргізіп беру де елдің әрі экономикалық әрі әлеу­мет­тік міндеті екендігі әркімге белгілі. Осы тұрғыдан алғанда респуб­ликалық маңызы бар «Орталық Азия – Орталық» магис­тралды газ құбы­ры құрылысының бастал­ға­ны­на тура жарты ғасыр толуын айтулы оқи­ғалар қатарына жат­қыз­ған болар едік. Осы­дан 50 жыл бұрын, 21 сәуірде қолға алынған жоба Қазақстандағы газ тасымалы жү­йе­­сі­нің де негізін қалап берген. Кезінде Қазақ­стан, Түр­кі­мен­­стан, Өзбекстанның газ ор­ын­­дарын ор­та­лық Ресейдің өндірісі дамыған ау­дандарымен жалғау үшін салына бастаған газ магис­тра­лы­ның қа­жет­­­тілігі жылдар өт­кен сайын көрінуде. Кезінде «Орталық Азия – Ор­та­лық» газ құ­бырының құры­лы­сы­ның басталуы бір шекпенді жа­мы­лып отырған елдерге ғана емес, бүкіл Кеңес Одағы мен он­ың ішінде Қазақ­стан үшін де газ саласы дамуының маңызды кезе­ңі болғандығын ешкім жоққа шы­ғара алмайды. Сол уақытта Қа­зақстанда құрыл­ған Бейнеу ма­гис­тралды газ құбыры бас­қар­ма­сының базасында арнаулы қыз­мет­тер жа­сақталып, еліміздегі газ тасымалы жүйе­сінің негізі қаланған. Содан бері де жарты ғасыр өтіп, халық­ара­лық маңызға ие болған газ құбыры тар­ма­қталып, құлашын жайып келеді. Қандай күрделі кезеңдер өтсе де Орталық Азияны көгілдір отынмен жы­лытып отырған бұл нысан назардан тыс қалып көрген емес. Дәл қазіргі таңда Қазақ­стан­ның магис­трал­ды газ тасымалы жүйесі «Самұрық-Қа­зы­на» ұлт­тық әл-ауқат» қоры басқаратын «Қаз­МұнайГаз» Ұлттық компа­ния­сына қа­рас­ты «ҚазТрансГаз» АҚ еншісінде. Оған қоса, бұл күндері де «Орталық Азия – Ор­талық» газ құбы­ры жүйесі өз маңыздылығын арт­тырмаса, жой­ған емес. Өйткені, дәл осы газ құбыры арқылы орта­азиялық газ­дың айтар­лықтай кө­лемі Қазақ­стан аумағы арқы­лы Ресейге, одан әрі Еуропаға тасы­мал­да­на­ды. Және тәуелсіз Қазақ­стан­ның қазына­сы­на да ол тұрақты табыс келтіріп тұр. Осы арада атын айтпай кетуге болмай­тын тағы бір кәсіп­орын­ның аты еске түседі. Сонау 60-шы жылдары «Орталық Азия – Ор­талық» жобасы бойынша Қазақ­станның әр­іптесі ретінде Челябі қаласында құбырлар­ды жалға беру зауыты іске кіріседі. Ресейдегі қазіргі ірі зауыттың дүниеге келуіне атал­мыш жобаның тікелей ықпалы бар. Сол 60-шы жыл­дардың басында Федеративті Германия өз фирмаларына Кеңес Одағына газ құбырларын сатуға тыйым салғаны қазір ұмыт бола бастады емес пе?! Бұл кәсіпорын КСРО кезінде рекордтық мерзім аралығында үлкен диаметрлі құбыр­лар шыға­руды меңгеріп қана қоймай, одақ­тас ел­дердің қажеттілігі үшін жыл сайын 2 миллион тоннаға дейін құбырлар шығарып отырған. Қазіргі таңда да Челябідегі трубопрокат зауыты – Ресей ме­таллургиялық кешенде­рі­нің ал­дың­ғы қатарлы өндірістік топта­рына жатады. Өнімдерінің басым бөлігін Қазақ­станға жөнелтіп от­ырған бұл зауыт бүгінгі күндері де бізбен әріптестікке мүдделі екендігін естен шығармайды. Өткен жылы ЧТПЗ ресейлік құбыр шы­ғару саласында серпінді жобаны іске асы­рып – «Высота 239» бір тігісті, үлкен диаметрлі құбырларды шығару цехының құ­ры­лысын аяқтап, іске қосқан. Жа­ңа цех – заманауи өн­діріс мәде­ние­тімен сабақтасқан, эко­ло­гия­лық қауіпсіз, жоғары сапа мен кәсіп­қой маман­дарға арқа сүйеген «ақ метал­лур­гияның» алғашқы қарлығашы деп қабыл­да­нып от­ыр. Озық технологияларды қол­дану­дың арқа­сында аталмыш зау­ыттың «ақ ме­тал­лур­гия­сы» металмен жұмыс істеу таза киім, аппақ түспен қабыспайды деген түсінікті түбірімен жойды. Осы уақытқа дейін темір өндірісі са­ласы дәстүрлі түрде «қара» әрі кіршең өндіріс болып келгені белгілі. «Орталық Азия – Орталық» газ магис­тра­лы­ның құрылысына сәй­кес дүниеге келген Челябі за­уытын айналсоқтап әңгіме айтып отырғанымыздың сыры сол, Кедендік одақ­тың құрылуы Ресеймен әріптестікті қайта жаңғыр­татыны белгілі. Оның үстіне Қазақ­стан ТМД елдерінің ішінде труба құбыр­ла­рына деген сұра­ны­сы ең үлкен ел. Бұл зауыт өнім­дерін еліміздегі «ИнтерГАЗ центр Азия», «ҚазТрансОйл», «Қаз­ТрансГаз» және ресейлік кә­сіп­ор­ын­дар үлесі бар «Каспий құбыр жүргізу консорциумы» (КТК) тұ­ты­нады. Аталмыш зауыт сон­дай-ақ «Бейнеу – Бозой – Шым­кент» құбыр желісін де құбыр­мен қам­тамасыз етпек ниетте. Кеше Алматыда газ құбыры құрылы­сы­ның жартығасырлық ме­рекесі аясында «Орталық Азия – Орталық: инновация арқылы бо­ла­шаққа» деген тақырыпта ғылы­ми-тәжіри­бе­лік конференция өтті. Оған Қазақстандағы газ тасымал­дау жүйесі мекемелері мен компа­ния­­ларының басшылары, олар­дың ресейлік әріптестері, атап айт­қанда, Челябі трубопрокат за­уытының өкіл­дері, сондай-ақ Қа­зақ­­стан­нан өткен алғашқы газ құбыры магистралін салған ардагерлер қатысты. Осы шара­лар­дың барлығы Қазақ­стан Тәуел­сіз­ді­гінің 20 жылдық мерекесі ая­сын­да аталып өтуде. Айнаш ЕСАЛИ. Алматы.