Адалдық

Бір ғажабы, Әбдімүтәл Әлібековты тани­тын­дардың бәрі жақсы көреді. Бәрі Әбеке деп сый­лайды. Реті келген жерде бәрі оған ілтипат білдіргісі келіп тұрады. Ал достары мен жора-жол­дастарының оған деген ықыласы тіптен бөлек. Әбекеңмен ондаған жылдар бойы бірге жүргенде бір бөтен мінез танытпаған ақпейіл адалдығына тәнті бола ма, кім білсін, кейде қыза-қыза келген достары: «Әбекеңмен жолдас болған адам бақыт­ты. Олай болатын себебі – Әбекеңнің қасында біраз жыл жүргеннен кейін күнәдан тазарасың, сәби пейілді пәк адамға айналасың» – деп әзіл-шыны аралас әзіл-қалжың айтатыны да бар. Міне, осы қалжыңның астарында Әбекеңе, оның періштедей пәк пейіліне деген ризашылық жатады. Иә, ол туралы жұрт осындай пікірде. Ал өзі олай ойламайды. Осыдан он жыл бұрын елуді еңсеріп, бүгінде алпыс деген аталы жастың ауы­лына мойын бұрған Әбекеңнің өмірде жүріп өткен жолы қаншалықты мағыналы болса, қара­пайым­дылығы соған керісінше. Былайша айтқан­да, Әбекеңнің бұл орайдағы пәлсапасы мынаған саяды: мен Құдай берген несібемді теріп жеп жүрген қатардағы қазақтың бірімін. Дұрыс-ақ делік. Бәріміз де солай. Бәріміз де қатардағы қазақтың біріміз. Бірақ әрқайсымыз өзімізше ірі емеспіз бе? Әрқайсымыздың өзіндік бет-бейнеміз, өзіндік келбетіміз бар емес пе? Әбекең де сол сияқты. Оның болмыс-бітімі менің жеке пікірім бойынша, тіпті өзімен қатар жүрген көп адамдардан биіктеу де болып көрінеді. Енді осы ойымды дәлелдеуге тырысайын. Біріншіден, Әбекең өте адал адам. Адалдықтың аясы кең ғой. Отбасына адалдық, айналаңа, яғни қоғамға адалдық, дос-жаранға адалдық, мамандығыңа адалдық, қыз­метіңе адалдық... Осылай кете береді. Біз – адамдар, пендеміз ғой. Жоғарыда аталған адалдық­тарды сақтауға тырысқанымызбен, кейбір тұстар­да әлсіздік танытып алуымыз әбден мүмкін. Ал Әбекеңнің бойында осы адалдықтың бәрі бар. Осы адал мінез Әбекеңе қайдан дарыды екен деп те ойлайсың кейде. Бәлкім, бұл атасының Құран ашып қойған «Әбдімүтәл», яғни «Құдайдың құлы» деген есімінің шапағаты ма екен, кім білсін. Әйтеуір әмбебап адалдық Әбекеңнің бойына Құдай берген абзал қасиеттердің бірі. Жоғарыда біз адалдық ұғымының бірнешеуін атап өттік. Соның бірі – мамандыққа адалдық. Әбекең бұл бағытта да қамшы салдырмай келе жатқан жампоздардың қатарында. Ол – журналист. Журналист болғанда да анау-мынау емес, сөз саптауды қапысыз меңгерген, қазақтың қара­сөзін тұщымды ойларымен тұздықтап, оқыр­манын еліктіріп әкететін талай очерктері мен публицистикалық мақалалары арқылы республика жұртшылығына әлдеқашан танымал болған журналист. Оның сан алуан тақырыпты қамтитын материалдары оқырманды ешқашан бей-жай қалдырмайды. Әбекеңнің қаламына жел бітіп, өз тұрғылас­тарынан оза шауып, Қазақстанның танымал жур­налистерінің қатарынан орын алуына екі бірдей жоғары оқу орнының – Қазақ мемлекеттік университеті мен Ленинград (қазіргі Санкт-Петербург) мемлекеттік университетінің журналистика факультетінде түбегейлі білім алуы өз септігін тигізген шығар деген ойдамыз. Ал ең бастысы, білімді көкірекке құйып, тоқи білуде ғой. Әбекең бұл жағы­на келгенде де алғырлығын танытқан сияқты. Жалпы, Әбекеңнің шығармашылығы әйтеуір атым шықсын дейтін пендешілік ойдан аулақ шығармашылық. Ол не туралы жазса да, қандай мәселе көтерсе де, сол өзі әңгімелеп отырған тақырып төңірегінде кеңінен толғап, пікір білдіріп, оқырманға ой тастайды. Өзін толғандырған мәселе басқалардың да көкейіне жетсе екен деген ізгі ниеті байқалып тұрады («Қасірет», «Әскердегі дерт», «Баланың көңілі батыста», «Ойы ояудың намысы қалғымайды», «Ескерткіш­тер орнату – елдікке сын»).  Газет беті көтер­мейтіндіктен, біз бұл арада мақалалардың мазмұнына тоқтала ал­майтынымызды ескертеміз. Және бір қызығы – Әбекеңнің мақалалары көбіне оның өз өмірінің бір бөлшегі сияқты әсерге бөлеп отыратыны бар. Басқаша айтқанда, оқыр­ман өзін мақала емес, оқиғасы қызықты бір әңгіме оқып отырғандай сезінеді. Бұдан бір жағынан автордың өзі жақсы білетін нәрселерді ғана жазуға ұмтылатыны және соны оқыла­тындай етіп қызықты баяндауға, оқиға­ларды ойнатып беруге күш салатыны аңғарылады. Мәселен, «Сұлулықтың сырын ұққан» деген мақаласында автор сыныптас досының мінез-құлқын айшықты кестелеп, оның өмірде қол жеткізген табыстарын, шығармашылық жолын тар­тымды әңгімелей келіп, өзінің оқушылық жыл­дардағы өмірбаянын оқиғаға жанама түрде әдемі кіріктіреді. Ал «Пирамида елінде» атты көлемді мақалада әскери борышын Мысыр елінде өтеген автордың басынан кешкен оқиғалары, сол тұстағы саяси жағдайлармен астаса өріліп, оқырман көкейінде қызықты бір әңгіме дәрежесінде қалып қояды. Сол сияқты «Ұлттық поэзиямыздағы Ұлықбек жырлары», «Қазақтың Қонысбайы», «Әлем таны­ған Әлімжанов» атты мақалаларда автор өзін қаламы жүйрік әдебиет зерттеушісі ретінде көрсе­теді. Мұнда қазақ әдебиетінің көрнекті өкілде­рінің шығармалары кәсіби талдау объектісіне айналумен қатар, автордың Алматы, Ленинград шаһарларындағы студенттік жылдары қосарласа өріліп, шығармалардың тартымды­лығын арттыра түседі. «Алыстағы Америка айшығы» деген мақаласы да осыған ұқсас. Мұнда да автор сапар барысында көрген-білгендерін құр әншейін тамсана баяндай бермей, алпауыт ел – Америка туралы өзіндік пікір түйіп, оның жақсы-жаман жақтарымен ой бөлісіп, белгілі бір қорытынды жасап отырады. Әрине, Әбекеңнің шығарма­шылығы туралы кеңінен толғауға болар еді. Оның әдеби шығармаларды талдауға құрылған рецензиялары («Қайран Көпеннің көкелері-ай», «Бізге таныс тағдырлар»), Қазақтың М. Әуезов атындағы академиялық драма театрының сах­насында қойылған спектакльдердегі режис­серлер­дің ұстанымы мен әртістердің ойынына бай­ланысты ортаға салынған салиқалы пікірлері («Малахов неге тоқтамады?», «Әлішер Науаи» – қазақ сахнасында»), журналистік тал­дауға құрылған көкейкесті мақалалары («Ананы тілдеу – анаңды тілдеу», «Жолдаспыз ба, мыр­замыз ба?», «Ақмолаға жіберу керек»), жеке адамның өмірін суреттеуге арналған портреттері («Мұзарт шыңдай Мұстафа Шоқай», «Алуан қырлы Ақселеу аға», «Суреттен соңғы сер­гелдең») жөнінде арнайы зерт­теу мақаласын жазса да артық емес. Әбе­кеңнің қаламды қару еткен азаматтық үніне, журналистік шеберлігіне солай еткенде ғана толы­ғырақ көз жеткізуге болады. Әбекеңнің және бір қыры болып табылатын қызметке адалдығы осы журналистика саласында басталған еңбегінен өрбиді. Ә.Әлібеков Президент Әкімшілігінде қазіргі кезде атқарып жүрген қыз­метін қоса алғанда, екі-ақ жерде жұмыс істеген адам. Біріншісі Ленинград мемлекеттік университетін бітіріп келгеннен кейін орналасқан «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газеті. Екіншісі жоғарыда атап өткеніміздей, бүгінгі атқарып жүрген мемлекеттік қызметі. Аға газетте табандатқан он жыл шыңдалу мектебінен өтті. Қатардағы тілші болды, кейін бөлім басқарды. Президент Әкімшілігіндегі қызметке саяси тұрғыдан әбден толысқан маман ретінде келді. Содан бері өткен жиырма жылда Әбекең үлкен мекемедегі жауапты қызметті абыроймен атқаруда. Оның ішінде соңғы оншақты жылдың беделінде сарабдал саясаткер, мемлекет және қоғам қайраткері Махмұт Қасымбековтің басшылығы­мен мемлекетіміздің өсіп-өркендеуіне қатысты небір жауапты жұмыстарды өзіне о бастан тән тиянақтылықпен Һәм адалдықпен мүлтіксіз орындауда. Әр жылдары «Қазақстан Республика­сының Тәуелсіздігіне 10 жыл», «Астанаға 10 жыл», «Қазақстан Республикасының Конс­титуция­сына 10 жыл» мерекелік медаль­дарымен, «Ерен еңбегі үшін» мемлекеттік медалімен ма­рапатталуы сол адал еңбегінің, тиянақ­тылығының жемісі болса керек. Әбекеңнің отбасына адалдығы туралы айтқанда, зайыбымен, бала-шағасымен шектелу аздық етеді. Оның отбасы өсіп-өнген, өнегелі орта. Зайыбы Қатира ҚР Президентінің жанындағы мемлекеттік басқару академиясының доценті, ұл-қыздары жоғары білімді мамандар. Әбекеңнің өзі бір кіндіктен бес ағайынды: екі қыз, үш ұл. Олардың бәрі ержеткен, бойжеткен, өз алдарына отау құрған, балалы-шағалы жандар. Әбекеңнің сонда да жаны тынбайды. Бүгінде жасы тоқсанға таянған, Ұлы Отан соғысының ардагері, әкесі Садық есіне түседі. Ол кісінің жағдайы жаман емес, ауылдағы інілері, келіндері күтімге алған. Сонда да күнара телефон соғып, хабарла­сады. Дұрыстап қараңдар деп пысық­тайды. Арасында өткен жылдардағы оқиғалар жадында жаңғырып, «Ой өмір-ай!» деп бір күрсініп алады. Туған анасы Әлібекова Пәти науқастанып, 1969 жылы қайтыс болғанда Әбекең ержетіп, мектеп бітірген ұл еді. Есесіне өзінен басқаларының бәрі жас болатын. Кіші қарындасы үште, інісі біржарымда. Қара жамылған үйде қиын өмір бас­талды. Әбдімүтәл әкесіне болысып, үй шаруа­сына, басқа да шаруашылықтарға шамасы келгенше көмектеседі. Дегенмен, әйел жоқ үйде қайбір береке болсын. Сөйтіп жүргенде, қазақ «жыртық үйдің Құдайы бар» демей ме, үйге Айсұлу деген апасы келді. Сол күннен бастап үйде бір шуақ пайда болды. Қазір ойлап отырса, Айсұлу тәтесімен бірге (Әбдімүтәл екінші шешесін осылай атайтын) бұлардың үйіне бақ келген екен. Сол тәтесі әкесімен отыз жыл отасып, үш келін түсіріп, балаларды орын-орнына жайғастырып, 2009 жылы 72 жасында дүниеден қайтты. Міне, қазақ­тың, қазақ әйелінің дархандығы! Осыны ойлағанда Әбекеңнің көңілі босайды, көзіне жас үйіріледі. «Қайран, Айсұлу тәтем», деп қамығады. Ал мен болсам Әбекеңнің бойындағы қайнар бұлақтай тұмса адалдық әулетінен дарыған екен-ау деген ойға келдім. Бар бол, асыл дос! Адалдықты серік етіп, алға оза бер демекпін. Орынбек ЖОЛДЫБАЙ, филология ғылымдарының кандидаты.