Татулық – басты құндылық

Сарытоғай ауылында тату-тәтті тұратын он бір ұлттың өкілі осы қағиданы берік ұстанады Махамбет ауданында Сарытоғай деген ауыл бар. Жанында сылаң қағып Жайық өзені ағып жатыр. Осы ауылдың тұсынан екі ғасырдан астам бұрын Исатай-Махамбет батырлар бастаған сарбаздар қыста Жайық өзенінің мұзына киіз төсеп өткен. Ұрпақтан-ұрпаққа көнекөз қариялардың аңызға бергісіз әңгімелерімен жеткен сол жерге белгі орнатылыпты. Тарихи орын екені осылай ғасырдан-ғасырға жалғаса береді. Батыр бабалардың мұздан өткен жеріне ауыл адамдары балаларын ертіп жиі келеді. Тек қазақтар емес, өзге ұлт өкілдері де жер тарихына қанығудан бас тартпайды. Өзге ұлт демекші, Сарытоғайда бір емес, он бір ұлттың өкілі тұрады. Орыс пен кәріс те, неміс пен грек те, башқұрт пен болгар да, татар мен венгр де, кабардин-балкар да қазақ халқымен біте қайна­сып, аралас-құралас тұрып жатыр. Орыс отбасыларына жиен болып келетін бір-бірден кішкентай итальян және түрік ба­лалары да Сары­тоғайдың топырағында балалық балдәу­ренін алаңсыз өткізуде. Жы­лдар жылжыған сайын ауыл тұрғын­дары­ның бір-бірімен әзілі жарасып, төс түйістірген құдандалы болуы жиілей түсуде. Мәселен, кәріс, неміс, татар ұлты­ның өкілдері қазақтан қыз алып отыр. Ал ұлты неміс Валерий Розиновтің үш қызы да қазақтың ер мінезді жігіттерімен көңіл жарастырыпты. Венгр ұлтының өкілі Александр Лозахтың қызы қазақтың жігітіне тұрмысқа шықса, Сергей Бобровпен отау құрған Роза есімді татар қызының келіндері де қазақтың арулары. Қазаққа қыз беріп, қыз алысқан өзге ұлттың өкілі көп мұнда. Бірақ, ынтымағы жарасқан ауылда бір-бірін ұлтқа бөліп жүрген ешқайсысы да жоқ. Қай ұлт өкілімен тілдессеңіз де қазақ халқының тіліне шорқақтық танытпайды. Керісінше, мақалдап, астарлап сөйлегенде қала қазақтарын далада қалдырады. Қа­зақ­ша ән айтып, тілді құрметтеу бағы­тында өтетін конкурстық шараларға осы ауылдан қатысып жүрген отандас­тарымыз көп. Соның бірі болгар қызы Кикаева Лилия бұдан бірнеше жыл бұрын қазақ тілінен облыстық олимпиадаға қатысып, бірінші жүлдені иеленген. Тіпті, Астанада өткен республикалық олимпиадада жүл­делі орын­ға ие болған Марина Исаулова деген орыс қызының да қазақ тілінде сөй­легенде шаң қаптырардай шамасы бар. Мереке күндері жақындағанда ауыл­дың әр тұрғыны жанып түседі. Бір-бірі­мен өнер сайысына түсіп, ән айтады, би билейді. Ауылдың үлкендері достық пен ынтымақты, береке мен бірлікті әңгіме өзегіне айналдырады. Әр тілде ән шыр­қа­лады. Бұл ауылдың тұрғындары шетінен өнерлі десе болғандай. Мәселен, Людмила Боброва үш тілде – қазақша, орысша, ағылшынша мү­дір­мей сөйлейді. Қазақша ән шырқағанын көрсең Людмиланың. “Саржайлау­дан” бастап, қазақтың басқа да әндерін нақышына келтіре орындағанда тілінің жатықтығына куә болғанбыз бір жылдары. Болгар ұлты­ның өкілі Дора Мұ­ха­меджанованың әнші­лігіне де ешкімнің таласы жоқ. Ол ән айтқанда тыңдау­шы­сын саз ырғағымен елітіп, бірде шырқау шыңға шығарады, бірде су төгілмес жорғаға мінгендей күйге түсіреді. Осы ауылда тұратын бірден-бір соғыс ардагері Ризуан Сейтжанов деген қарияның биі өзгелерден алабөтен. Жасы сексеннен ас­қанына қарамастан, аяғы аяғына жұқ­пай, шыр көбелек айналып билегенде, талай жанның делебесін қоздырып, таңдайын қақтырады. Өзі билеп қана қой­май, ауыл­дың баршасын “дөңгелетеді”. Осындай өнерлі жандардан үлгі алған жастар да ән айтуды, би билеуді үйренуге бейім. Ауыл балалары білім алуға құштар. Былтыр мек­теп бітірген түлектер арасынан 12 оқу­шы білім гранттарына ие болып, Атырау, Орал қалаларындағы жоғары оқу орын­дарына түсіпті. Осы аптада Сарытоғай ауылының тұр­ғындары “Менің Отаным – Қазақ­стан!” деп аталатын дөңгелек үстел басын­дағы шарада басқосты. Бұл Қазақстан халқы­ның бірлігі күні мерекесіне арналған­дық­тан, оған ауылдағы барша ұлттың өкілі ат­салысты. «Бұл – бейбіт өмір мен ынты­мақты ту еткен қазақстандықтар үшін ыстық ықылас пен достық ниеттің дәс­түрі. Біз үшін бірлік пен береке, достық пен татулық қасиетті ұғым­дар. Бүгінде елімізде әр ұлттың салт-дәстүрлерін жаң­ғыртуға, мәдениеті мен әдебиетін дамы­туға, тілін жетілдіруіне қолдау жасалуда. Біз мұның бәріне Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың елдегі тату­лық­ты нығайту, сөйтіп ішкі тұрақ­тылықты орнықтырудағы стратегияны дұ­рыс таң­дап, ұлтаралық қатынастарды рет­теудің тиімді тетіктерін жасай білуінің нәти­же­сін­де қол жеткіздік. Көпұлтты Қазақ­стан­дағы татулықтың мысалын Сарытоғай ауылдық округінен көруге болады», дейді округ әкімі Орынша Хайрекешова. Бас­қосуда Қазақстандағы халықтар татулығы хақында әңгіме өрбіп, достық туралы, Отан туралы әндер шырқалды. Ақындар өлеңі оқылып, әр халықтың ұлттық биі биленді. Кейінгі ұрпаққа еліміздегі ішкі тұрақты­лықтың мән-маңызы кеңінен түсіндірілді. Әр ұлттың өкілі сөз алды. Соның бірі Вера Ротнова былай деді: – Қазақстан – менің Отаным! Өйткені, Махамбетте кіндік қаным тамды, мектепті де содан бітірдім. Ал Сарытоғайда 1948 жылдан бері тұрамын. 1950 жылы осындағы балабақшаға жұмысқа орна­лас­қан едім. Тәрбиеші де, меңгеруші де бол­дым. Сол кездің өзінде Сарытоғай бала­лары­ның бар­лығы дерлік балабақшаның тәрбиесін көрді. Ұлтқа бөлінбеуші едік. Жергілікті халықпен де, өзге жерден көшіп келген ұлыстар өкілдерімен де тату болдық. Міне, біздің Сарытоғай ауылын­дағы сол татулық, ұлттар арасындағы дос­тық 60 жылдан бері жалға­сын тауып келеді. Себебі, мұндағы отбасы­лар арасында бірнеше ұлттан құралғандары көп. Соның бірі – біздің отбасымыз қазақ, кәріс, да­ғыстан, орыс ұлтының өкілдерінен құрал­ғанмен татумыз. Көрші-көлеммен де дос­тығымыз, ынтымағымыз берік. Бала­лары­мыз да біздің татулығымыздан үлгі алады. Қазақстанның дамуына, өркендеуіне ең­бек етсек дейді. Бір немерем Елбасының «Болашақ» бағдарламасымен Лондонда білім алды. Енді таңдаған мамандығымен жұмысқа орналасты. Вераның ағынан жарыла айтқанына құп­тайтындардың қатарында «Алтын алқалы» ана, башқұрт қызы Закира Қа­панова да бар. Оның жасы қазір 84 жасқа келіпті. Осы ауылда тұрғалы 63 жылдың жүзі ауыпты. «Қазақстанда тұрмыс құр­дым. Бала­лары­мызды өсірдік. Еңбек еттік. Енді зейнетін көріп отырмыз. Рас, кезінде қиындық көр­дік. Өз тілімізді, салт-дәс­түрімізді жаңғырта алмап едік. Қазір, әсіресе, Отанымызға айналған Қазақ­стан­да бәрі басқаша. Әр ұлттың, әр ұлыстың тарихын тануына, тілін дамытуға, салт-дәстүрін кейінгі ұрпағына аманаттауына еш кедергі жоқ. Себебі, біздің Қазақстан – әлемдегі конфессияаралық, ұлт­аралық келісім мен татулығын, адамзаттың бейбіт өмірін көздейтін Нұрсұлтан Назарбаевтай прогресшіл Көшбасшысы бар бірден-бір ел. Біздің, қазақстандықтардың басты байлығымыз – татулық пен достық! Біз бүгінгі жасампаз істерімізді бірліктің арқа­сында одан әрі жалғастыра аламыз» дейді мерзімінен бұрын өткен президент сай­лауында отбасындағы 8 адаммен бірге сайлау учаскесіне өзі барып дауыс берген 84 жастағы З. Қапанова. Ал болгар ұлтының өкілі Феодора Мұхамеджанова Қазақстанға 1944 жылы жер аударылғанда 13 жаста екен. Балалық шағы екінші дүниежүзілік соғыспен тұс­па-тұс келіп, еңбекке ерте араласқан. Қар­ша­дай қыздың ауыр еңбекке араласқа­ны­на жаны ашыған басшылар оған сыйақы тағайын­дапты. «Осы ауылда еңбекке ара­ластым. Черноусов деген басшымыз «он үш жас­тамын» дегеніме сенбеді. Бала­лы­ғымды ескерген шығар, осы кісі маған сыйақы бергізіп еді. Құспан Қисықбасов, Қартжан Қуанов, Мәжит Құспанов басшылық еткенде де ешкімді алалау болған емес. Әсіресе, Қуанов­тың тұсында жұмысымыз өрге басты. Еңбекке құлшы­нып тұрушы едім. Жұмыс жоспарымды артық орындаған­дық­тан ба, әрдайым бас­шылар тарапынан сый­ақы алып жүрдім. Осы ауылда татар жігіті Вакас Мұха­меджанов екеуміз үш ұл, төрт қыз өсірдік. Бір қызым орыс жігітімен жұп­тасса, екі ұлым қазақ қыздарына үйленді. Біз, сарытоғайлықтар өте татумыз. Қуа­нышта да, қиындықта да бірге боламыз, бір-бірі­мізді демейміз» дейді ол. Сарытоғайлықтар Райса Есаулованы «кін­дік шеше» дейді. Әке-шешесі осы аудан­дағы №11 ауылға келгеннен кейін, 1935 жылы Райса өмірге келіпті. Орта мектепті қазақша бітірген Райса медбикелік орта білім алыпты. Содан бері Сарытоғайдағы акушерлік пункт­те 25 жылдай меңгеруші болып еңбек еткен. Сол жылдары Сары­тоғай­дағы отбасы­ларда іңгәлаған бөбек­тер­дің кіндігін кесіпті. «Содан мені бәрі «кіндік шеше» атады ғой», дейді өткен күн­дерін ой елегінен өткізген ол. «Кіндік балаларымның бәрі жоғары білім алды. Әр саланың мама­ны, араларында дәрігер де, инженер де, мұ­ға­лім де бар. Әлі күнге құрметтейді. Әсіре­се, жастары 60-қа таялса да Мұрат Қор­жын­баев, Айгүл Мақ­сотова, Руслан Әжіғалиев, Нұрлыбай Әжі­ғалиев­тердің сыйластығы тіптен бөлек» дегенді және қосып қойды аналық мейірімін төге сөйлеген Р.Есаулова. Қазір оның ұлы қо­лында, ал қызы Ресейде тұрады. Мұндағы тұрғындардың тағдыры әр- қилы. Мәселен, Владимир Горбузов 6 жасында сонау Қырымнан осында келген. Содан бері табан аударған жоқ. Ольга Сертаева қазақтың шаңырағына жүрек жылуын төгіп отыр. Көршілес Топайлы ауылында өмірге келген татар қызы Елена Салимова бұл күндері украин ұлтының отбасына қыз беріпті. «Құдам – украин, құдағайым – кәріс ұлтынан. Бірақ біздің арамызда ешқашан кикілжің болған емес. Алда да болмағанын қалаймын. Бұл – біздің ең басты тілегіміз» дейді қазақ жерінен бақытын тапқан жандардың бірі Е. Салимова. Үлкендер арасындағы татулықтың кейінгі ұрпаққа жалғасуының дәнекеріндей болып жүрген ардагерлер кеңесінің төр­ағасы Уәли Рақымжанов «Сарытоға­йым –мақтанышым. Біз қайда барсақ та ұлтқа бөлінуді білмейміз. Біз – сары­тоғайлық­тармыз. Бір-бірімізге сыйлас­тығымыз берік орныққан. Мәселен, екі жыл бұрын болгар қызы Феодора Мұха­меджанованың жол­дасы бақилық болды. Күйеуі татар ұлтынан еді. Ол әйеліне мұсылманша жерлеуді аманат еткен екен. Феодора сол ама­натын орындады. Еске алу кәделерін өткізді, Құран шығарды. Бұл – бір шаңырақтың астындағы адам­дардың бір-біріне сыйлас­тығы, амана­тына қиянат жасаған жоқ. Бұл – көпке өнеге боларлық сыйластықтың белгісі» дейді. Бұл әрине, ауылдағы өзара түсініс­тіктің берік орнығуынан болса керек. Ауылдағы түсінік жұмыстарын жүргізуде ақпараттық-насихаттық орталықтың орны айрықша екенін айтқан жөн. Орталық 2003 жылы ауданда алғашқы болып, осы ауылда құрылған. Оған алғашқыда мектеп директоры Серік Қапашев жетекшілік етіпті. Қазір оны Орын Тасимова бас­қарады. Орталықтың 4 топқа біріктірілген 20 мүшесі бар. Мақсат – Мемлекет бас­шысының саясатын, елдегі реформалар барысын әр тұрғынға мейлінше ұғы­нықты етіп түсіндіру, семинарлар өткізіп, ха­лықтың мемлекеттің келешегіне сенімін арттыру. Елбасының биылғы халыққа Жол­дауын­да айтылған мәселелердің әрқай­сы­сын ауыл жұртшылығына насихаттап отырған осы орталықтың мүшелері. Ақ­параттық-насихат­тық орталыққа ауылда­ғы 1802 тұрғынның ауызбірлігіне қылау түсірмей, өзара татулы­ғын, ынтымағын бекемдеуге жұмыстанып жүрген округ әкімі Орынша Хайрекешова­ның тарапы­нан зор қолдау жасалып отыр. Әкімнің өзіндік іс-тәжірибесі де бар. Сол себептен болар, бұл ауыл атына сын айтылып көрген емес. Керісінше, ауылдағы оннан астам ұлттың ынтымағы, игі бастамалары газет тілшісіне де жетіп жатады. Сондай бастаманың бастауында ауылда 14 шағын ауданның құрылуын айтуға болады. Округ әкімі Орынша Хайрекешованың айтуын­ша, әр шағын ауданның атаулары сан алуан: Абай, Жайық, Балабақша, Бақ, Мектеп, Емхана болып жалғаса береді. Әр ша­ғын ау­данға 20-30 үйден бөлінген, әрқай­сысының қоғамдық негіздегі басқару­шы­ларын таң­дау­ға тұрғындар белсене атса­лыс­қан. Тұр­ғындар қолдайтын, айтқанын тыңдайтын басқарушылар әр шағын аудан халқының жағдайын терең зерттеп, кімге қандай көмек қажеттігін анықтап отыра­ды. Көше, аула тазалығын қадағалап, үлкен­дерді жастарға өнеге көрсетерлік істерге жұмыл­ды­рады. Әрине, мұнымен округ әкіміне атқарар шаруа жоқ екен ғой деген пікір туындамауы керек. Бар міндетті шағын аудан басқарушыларына жүк­теп, қол қусырып отырған әкім жоқ. Ха­лық­тың қуанышына бірге қуанып, мұңай­са бірге мұ­ңаяды. Бұл ауылда мұңнан гөрі қуаныш­ты сәттер көп. Өйткені, мұндағы он бір ұлттың бір-бірімен жарасымды әзілі бар. Татулығына сына бой­ламайды. Демек, ын­тымағы жарасқан ауыл­дың келешегі кемел, түтіні түзу ұшарына кепілміз. Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ. Атырау облысы, Махамбет ауданы.