Күш атасын ұлықтаған белдесулер

Оңтүстікте ел құлағын елеңдеткен орны ерекше дүбірлі той өтті. Олай дейтін себебіміз, биыл қазақтың даңқты ұлы, күш атасы Қажымұқан Мұңайтпасұлының дүниеге келгеніне – 140, Ел Тәуелсіздігіне 20 жыл толады. Қос бірдей мерекені өз деңгейінде атап өтуді жөн көрген мәрт азаматтарымыз қазақ күре­сінен халықаралық жарыс ұйымдас­тырды. Жүлдеге 10 темір тұлпар тігіп, ұлттық спорт­тың мәрте­бесін бір көтеріп тастады. Дүбірлі доданың ашылу салтанатында облыс әкімі Асқар Мырзахметов: «Қазақтың даңқын әлем­ге таныт­қан Қажымұқан атамыздың ерлігі ешқашан ұмытылмайтыны анық. Бүкіл ел болып «дала батырының» аламан күрестердегі жетістіктерін дәріптеп, елім деген есіл ердің тау тұлғалы бейнесін қалыптастыру мақса­тын­да ірі жарыс ұйым­дастырып отырмыз. Сіздерге батыр баба­мыздың жеңісті жолы жұ­ғысты болсын», – деп балуандарға сәттілік тіледі. Дүниежүзілік қазақ күресі қауым­дас­тығының президенті Серік Төкеев байрақ­ты бәсекені ұйымдастыруға қол­дау білдірген облыс әкіміне «Қазақ күресіне қосқан үлесі үшін» медалін тапсырды. Халықаралық жарыста Ресей, Моңғолия, Өзбекстан, Қытай, Тәжікстан, Қырғызстан елдерімен қатар, еліміздің 14 облысынан және Астана, Алматы қалаларынан келген 215 бал­уан бақтарын сынады. Күш атасы Қажымұ­қанның турнирінде топ жару әрбір білекті жігіттің арманы екені даусыз. Оның үстіне қазақ күресіне әр салмақта күнде көлік тігіліп жатқан жоқ. Боз кілем маңында бой қыздырып жүрген әлем чемпионы Мәди Құрымбаевпен тілдескенімізде: «Жыл сайын өтетін жарыс­тың биылғы деңгейі өте мықты. Жүлделері тым қомақты. Балуандар әлем біріншілігіне қатысатындай болып дайындалып келіпті. Тіпті, күресті қойып кеткен кейбір жігіттердің өзі жаттығуға кірісіп, «нартәуекел» деп осы жарысқа қатысуға ниет білдірді», – деді. Шынында да бұл жарыста соңғы кездері боз кілемде көрінбей жүрген шеберлер төбе көрсетіп, жүлделерді сарапқа салды. Екі күнге созылған тартысты белдесулердің нәтижесінде Р.Үсенбеков (ОҚО), А.Құлжанов (Жамбыл), А.Қайырбаев (ШҚО), М.Құрымбаев (ОҚО), М.Тұрсынов (ШҚО), Н.Бегасылов (ОҚО), Д.Алтангерел (Моңғолия) сынды спортшылар топ жарып, бір-бір «темір тұлпардан» мініп қайтты. Қазақ күресінің ең қызығы һәм төресі «түйе балуандар» белдесуінде. Жамбыл облысының атақты балуаны Бейбіт Ыстыбаевтың бағы жанды. Алдымен өзбек Ш.Арсылановты жеңген Бейбіт жартылай финалда моңғол алыбы Д.Алтангерелмен белдесті. Жанкүйер көңілі алаңдау­лы. Қос балуан да сыр берер емес. Тіресіп, оң­тай­лы сәтті аң­дып жүр. Дегенмен, ел қолдауы­нан қуат алған Бейбіт Қажымұқан жарысында қазақ жігіттерін алып та, шалып та жығып келе жатқан моңғолды бел­беуі­нен ұстап жоғары кө­теріп, боз кілемге гүрс еткізді. Қапыда қалған Давануан қазақтың мықты­лығын мойындады. Нұрзат Бегасылов та жарады. Ол еш үзіліссіз үш белдесу өткізіп, қара­ған­дылық, түркістан­дық қарсылас­тарын таза же­ңіп, жартылай финалда алматылық шебер Алкей Асылбекпен жолы түйісті. Өзінен 50 кило ауыр тартатын Бақыт Көлбайдан басым түскен Алкей осал емес-тін. Арыстанша алысқан қос мықтының белдесуінде Нұрзаттың бағы жанып, финалға жолдама алды. Қызықтың көкесі финалда болды. Бастап­қыда күресуге құлық танытпаған Нұрзат көпші­ліктің қызу қолдауымен өзінен 35 килодай ауыр қарсыласы Бейбітті 5 рет «бүк» әдісіне түсіріп, жұртшылықты дүр сілкіндірді. Дегенмен, оңтайлы сәтте ептілік танытып, қарсыласынан сәл-пәл басым болған Бейбіт Ыстыбаев Қа­жымұқан турнирінің «түйе балуаны» ата­нып, облыс әкімі Асқар Мырзахметов тіккен су жаңа «Нива» автокөлігінің иегері атанды. Осылайша қазақ даласын дүбірге бөлеген балуандар белдесулері де өз мәресіне жетті. Жарыстың жабылу салтанатында қазақ күресі­нің еңбек сіңірген бапкерлері мен облыстық мәслихаттың депутаттары және кәсіпкерлер оза шапқан саңлақтарға жүлде тапсырды. Бұл ретте Қажымұқандай алыптың әруағы үшін өз аттарынан автокөлік тігіп, қаржылай көмек көр­сеткен Н.Құрманбеков, Н.Әбіш, Ж.Аға­беков, Қ.Бекбосынова, С.Сейтжанов, А.Сопбеков, Е.Тәңірберген, А.Бердаш, Б.Нақыпбеков сынды кәсіпкерлер мен Ордабасы ауданының әкімі Ш.Кенжеевтің, облыстық қазақ күресі және самбо күресі федерациясының ерен еңбек­терін үлкен құрметпен айтуға тиіспіз. Әр сал­мақ­та жеңімпаз атанған спортшылар өз­деріне тие­сілі «темір тұлпарларын» тақымға бас­са, жеңімпаздардың бапкерлеріне де ақша­лай сый­лық берілді. Күміс жүлдегерлер – 500, ал қола жүлдегерлер 250 АҚШ долларына ие болды. Сондай-ақ бұл күні оңтүстіктің мәрт жігіттері жарыстың бас төрешісі, Қазақстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы, халықаралық дәре­же­дегі төреші, профессор Ерғали Мұхитдинов пен Темірландағы «Қажымұқан» мұражайына бір-бір автокөлік сыйлап, құрмет көрсетті. Жарысқа келген қонақтар мен спортшылардың бәрі жаны жайсаң оңтүстік жұртшылығының қо­шеметі мен қонақжайлығына үлкен риза­шы­лықтарын білдірді. Ал осы сайысты жоғары деңгейде ұйымдастыруға үлес қосқан облыстық туризм, дене тәрбиесі және спорт басқарма­сы­ның бастығы П.Қырықбаев Дүниежүзілік қазақ күресі қауымдастығының «Қазақ күресіне қос­қан үлесі үшін» медалімен марапатталды. Ғабит САПАРБЕКОВ. Оңтүстік Қазақстан облысы.