Жақын көрші әрі маңызды сауда әріптесі

Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі Ержан Қазыханов 8-9 қазанда Иран Сыртқы істер министрі Али Акбар Салехидің шақыруы бойынша Теһран қаласында сапармен болды. Сапар барысында Қазақстан сыртқы саясат ведомствосының басшысы Иран Ислам Республикасының Президенті Махмұд Ахмадинежадпен, Иран Сыртқы істер министрі Али Акбар Салехимен және Иран Меджлисінің (Парламент) спикері Али Лариджанимен кездесті. Президенттің резиденция­сын­да өткен Қазақстан Сыртқы істер министрі Ержан Қазыханов пен Иран Президенті Махмұд Ах­ма­ди­нежадтың кездесуінде Қазақ­стан министрі Иран Президентіне Қазақстан басшысы Нұр­сұл­тан Назарбаевтың Иран халқына табыстар тілеген ыстық ықы­лас­ты сәлемін жеткізді. Ал Махмұд Ахмадинежад Қазақстанның өңір­дегі саяси салмағы мен эко­номи­ка­лық дамуының ерекше маңыз­ды екенін атап өтті. Иран бас­шы­сының атап өткеніндей, Қазақ­стан Президентінің басшылығы арқасында қол жеткізілген осын­дай жетістіктер Орталық Азия елдерімен қатар, Каспий теңізінің жағалауындағы мемлекеттердің де экономикалық дамуына ықпал етіп, ондағы халықтардың әл-ау­қа­тын жақсартуға септігін тигізеді. Кездесуде, сондай-ақ Қазақ­стан мен Иран арасындағы салы­нып жатқан темір жол қатынасы желісін ашу жөніндегі мәселе де талқыланды. Ержан Қазы­ханов­тың кездесу соңынан журналистерге хабардар етуінше, Иран та­ра­бы темір жол құрылысын келесі жылдың наурызында аяқтауды жоспарлап отыр. Бұл темір жол іске қосылған кезде, екі мемлекет арасындағы сауда-экономикалық қатынас арта түсетін болады. «Иран Президенті, – деді министр кездесу жайында, – алдағы уақытта біздің елдердің байланыстары кеңейе беретініне сенім білдірді». Кездесулер кезінде аталып өтіл­ге­нін­дей, Қазақстан мен Иран арасын­да­ғы саяси және сауда-экономикалық қа­тынастар өзара түсіністік жағдайында дамып келеді. Өйткені, тараптар атал­ған салалардағы ынтымақтастықты дос­тық және тату көршілік тұрғыда терең­детуге мүдделілік танытады. Бұған Қа­зақ­стан мен Иранның өңірлік және ха­лықаралық ұйымдар – БҰҰ, ИЫҰ, АӨСШК, ШЫҰ, ЭЫҰ және Каспий те­ңі­зі жөніндегі арнайы жұмыс тобы ая­сындағы ынтымақтастық дәлел болады. Ержан Қазыханов пен Али Акбар Салехидің кездесуі жоспарланған уа­қыт­тан едәуір ұзаққа созылды. Оның өзіндік себебі бар. Өйткені, кездесуде мемлекеттер арасындағы екіжақты қа­ты­настарды дамыту, өзекті де өткір аймақтық және халықаралық мәселелер талқыланды. Сонымен қатар, онда тараптар өздері мүше болып табылатын халықаралық ұйымдар аясындағы ын­ты­мақтастықты нығайтуға да ерекше мән берді. Қазақстан мен Иран ара­сын­дағы сауда-экономикалық, мәдени-гу­ма­нитарлық салалардағы ынтымақ­тас­тықты дамыту жайына да ерекше назар аударылды. Кездесуден соң екі елдің сыртқы саясат ведомстволарының бас­шы­лары қазақстандық және ирандық бұқаралық ақпарат құралдары өкіл­де­рі­мен баспасөз мәслихатын өткізіп, кездесу нәтижесі туралы хабардар етті және журналистер тарапынан қойылған сұрақтарға жауап қайтарды. Алғашқы болып сөз алған А.Са­лехи Қазақстан Республикасы мен Иран Ислам Республикасы арасындағы қаты­нас­тардың тарихи тамыры тереңде жатқанына тоқтала келіп, екіжақты ын­тымақтастықта энергетика және жүк транзиті ерекше маңызды екендігін атап өтті. Оның айтуынша, екіжақты қа­тынастарды дамытуда ғылым, технология, ауыл шаруашылығы, тағы басқа салалардағы ынтымақтастықтың да орны бөлек. «Біз жақын жылдары екі мемлекет арасындағы тауар айналымын 5 миллиард долларға дейін жеткізуді жос­парлап отырмыз, – деді ол. – Аш­ғабад қаласында біз Орталық Азия мен Парсы шығанағын қосуға мүмкіндік беретін «Солтүстік – Оңтүстік» транзиттік темір жол дәлізін құру жөніндегі келісімге қол қойдық. Бұл транзиттік тауар­лар­ды, оның ішінде Қазақстанның жүкте­рін экспорттауға үлкен мүмкіндік береді». Ал Ержан Қазыханов өзінің бұл сапарын елдер арасындағы саяси үн­қа­тысуды нығайтуға, сауда-экономикалық ынтымақтастықты кеңейтуге жасалған тағы бір маңызды қадам ретінде қа­рас­тыратындығын айта келіп, екі ел ми­нистрлерінің кездесуінде талқыланған мәселелерге тоқталды. «Біз министр Салехи мырзамен екіжақты қаты­нас­тарға және өңірлік өзара іс-қимыл мә­се­лелеріне қатысты кең көлемдегі мә­се­лелер бойынша өте тиімді келіссөздер жүргіздік, – деді Ержан Қазыханов. – Біз сауда айналымын арттыруға мүдделілік таныттық. Сауда көлемін 1,2 миллиард доллардан 5 миллиард дол­ларға дейін көбейту жоспары бар. Оған мүмкіндіктер жеткілікті. Қазақстан Иранның бизнес құрылымдарымен, ком­панияларымен ынтымақтастық ор­натуға ынталы». Министр өз сөзінде, сондай-ақ Қа­зақстан, Түркіменстан және Иран аумақтары арқылы өтетін Өзен – Қы­зылгая – Берекет – Этрек – Горган темір жол құрылысы жобасының өз уа­қ­ты­сында жүзеге асырылуын екі мемлекет те асығып отырғандығына назар аударды. Оның атап өткеніндей, бұл жоба пайдалануға берілгенде, Қазақ­стан Түркіменстан мен Иран аумақтары арқылы өз тауарларын Парсы шы­ға­на­ғына, әрі қарай басқа да елдерге та­сымалдай алады. Ол осы жобаға қаты­сушы мемлекеттердің экономикасына да едәуір пайда түсіреді. Министр кездесуде өңірлік ынты­мақ­тастыққа байланысты мәселелердің тал­қы­ланғанын да ортаға салды. «Қа­зіргі кезде Қазақстанның Маңғыстау облысы мен Иранның солтүстігіндегі провинциялары арасында байланыс бар, – деді ол осы жөнінде. – Біз бұл байланыстар маңызды деп есептейміз және әрі қарай кеңеюі және дамуы тиіс» деп санаймыз. Бұдан кейін Ержан Қазыханов екі мемлекетті Каспий теңізі біріктіріп отырғанын атай келіп, кездесуде Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі ту­ра­лы да мәселе талқыланғанынан хабардар етті. Сонымен бірге, Ауған­стан­дағы, Таяу Шығыстағы, Солтүстік Аф­ри­кадағы, басқа да өңірлердегі жа­ғ­дай­ларға қатысты мәселелер қозғалғанын жеткізді. Министрдің айтуынша, Қа­зақ­стан мен Иран арасында Каспий теңі­зінің құқықтық мәртебесін айқындауда көптеген мәселелер бойынша ұста­ным­дары бір-біріне сәйкес келеді. Ми­нистрлердің кездесуінде Қазақстан мен Иран арасында мәдени және гума­ни­тар­лық байланыстарды кеңейтуге қа­тысты пікір алмасылған. Келесі жылдың қаңтарында Қазақ­стан мен Иран арасында дипло­матия­лық қатынас орнағанына 20 жыл то­ла­ды. Осыған байланысты Иранда Қазақ­станның мәдени күндерін, ал Қазақ­стан­да Иранның мәдени күндерін өт­кізу жоспары да бар. Сөзінің қоры­тын­ды­сында министр көршілес екі мемлекет Ислам Ынтымақтастығы Ұйымы аясында тығыз ынтымақтастық орна­тып келе жатқанын, сондай-ақ Иран АӨСШК-ге толық құқылы мүше болып табылатындығын, осы ұйым аясында елдердің өзара ынтымақтастықты кеңейтетіндігін атап өтті. Сыртқы саясат ведомстволары бас­шы­ларына журналистер тарапынан сұ­рақтар да қойылды. Сұрақтардың ба­сым көпшілігі Каспий теңізінің құқық­тық мәртебесіне, Қазақстанның асты­ғын экспорттауға және біздің еліміздің ИЫҰ-ға төрағалығына байланысты бол­ды. А.Салехидың айтуынша, Каспий теңізі бес мемлекетке қарайды, сондықтан ондағы мәселелердің бар­лы­ғы сол елдерге ортақ. Проблемаларды шешуге Каспий жаға­лауындағы ел­дер­дің барлығы қатысуы тиіс. Әсіресе, елдер үшін теңіздің биоресурстарын сақ­тау, қоршаған ортаны қорғау ерекше маңызды. Қазақстан астығын экспорттауға байланысты қойылған сұраққа Ержан Қазыханов нақты деректер келтіре оты­рып, жауап қайтарды. «Биылғы жылы Қазақстан 25 миллион тоннадан астам астық жинайды, – деді ол. – Өз әріп­те­сіммен кездесуде осы тақырып та тал­қыланды. Біз Иран астық тұтынушы аса ауқымды рынок деп есептейміз. Иран астық өндіруші ел екенін білесіздер. Бұған қоса біз Иран аумағы ар­қы­лы Қазақстан астығын Парсы шығана­ғы­на экспорттау жолын қарасты­ру­дамыз». Сұрақ-жауап барысында министрлер Қазақстанның ИЫҰ-ға төраға­лы­ғы жайын да қозғады. Иран министрі А.Салехидің айтуынша, Қазақстан Ұйымға төрағалығын жақсы бастады және қазірдің өзінде бірқатар нәти­же­лерге қол жеткізді. Оның ішінде Сомали халқына көмектесу мәселесі шешілді. Сонымен қатар, Қазақстан баста­ма­сының арқасында Ыстамбұлда ИЫҰ-ға мүше мемлекеттер сыртқы істер ми­нистрлерінің басқосуында 50 миллион доллар қаржы жиналды. Бұл қаржы мұсылман бауырларға көмек ретінде беріледі. Және бұл Ислам ықпал­дас­тығына нақты мысал болып табылады. Қазақстанның жетекшілігімен ИЫҰ басқа да табыстарға жетеді деп есептейді. «Біз бұл бағыттағы Қазақ­станның барлық бастамаларына қолдау білдіреміз», – деді А.Салехи. Ал Ержан Қазыханов Каспийдің экологиясына байланысты Қазақстан Каспий теңізінің биоресурстарын сақ­тап, оны тиімді пайдалануда бірқатар бастамалармен шыққанын атап өтті. Бұған мысал ретінде ол Қазақстан Каспий теңізінен бекіре балығын аулауға 5 жыл бойы мораторий жариялау туралы бастама көтергенін, бұл бастамаға Иран да қолдау білдіргенін келтірді. Ал Қазақстан Сыртқы істер министрі Ержан Қазыхановтың Иран Мед­жл­исінің спикері Али Лариджанимен кездесуінде екі ел парламенттері ара­сын­да ынтымақтастық орнату, өзара тә­жірибе алмасу, басқа да мәселелер жөнінде әңгіме болды. Қазақстан сыртқы саясат ведом­ство­сының басшысы елге қайтар кезде қа­зақ­стандық журналистерге шағын сұхбат берді. Ержан Қазыханов Теһран­ға сапарындағы жоғарыда аталған кездесулер нәтижесін айта келіп, Қа­зақстан – Түркіменстан – Иран темір жолы қатынасы жобасы аса ауқымды жобалар қатарына жататындығын атап өтті. Иран өз аумағындағы темір жол желісінің құрылысын келесі жылдың наурызында аяқтамақ екені жоғарыда айтылды ғой деймін. Ал жалпы аталған жоба біздің елдің өнімін, оның ішінде Қазақстан астығын шет мемлекеттерге тасымалдауда ерекше маңызды рөл ат­қа­ра­ды. Парсы шығанағындағы елдерге астық қашан да қажет. Ал Каспий теңі­зі­нің құқықтық мәртебесін айқын­дау ту­ра­лы ол: «Каспий теңізін мили­та­ри­зация­лау­ға қарсымыз. Жақында Астанада Каспий­дің құқықтық мәртебесі мен биологиялық ерекшеліктеріне бай­ла­нысты сыртқы істер министрлерінің орынбасарлары дең­гейін­де жиын өтеді», – деді. Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ. -------------------------------------------- Суретте: Е.Қазыхановтың М.Ахмадинежадпен кездесуі кезінде. Суретті түсірген Ілияс ОМАРОВ.