Қазақстан астығы

Қазақстан әлемдегі астықты мемлекеттердің бірі. Еліміз өз тәуелсіздігіне ие болған жыл­дар­дан бері оның өндірісін да­мы­туға ерекше көңіл бөлінуде. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін қабылданған үкіметтік бағ­дар­ламалар мен «Астық туралы» заң нәтижесінде саланы мемлекеттік қолдау мен оған инвестициялар тарту, жаңа технологиялармен қаруландыру, экспорт­тық бағыттарды айқындау мен нығайту мәселесі шешімін тап­ты. «ҚазАгро» холдингінің ая­сында мемлекет құрған «ҚазАгро­Қар­жы» корпорациясының қол­дауы­мен астық өндірушілерге лизингтік негізде көптеген жаңа техникалар; комбайндар мен тұқымсепкіштер, бірнеше опера­цияларды бірден жүзеге асы­ратын қазіргі заманғы жер өңдеу құралдары сатып әперілді. Ондай техникаларды құрастыратын отандық өндірістер де пайда болды. Жаңа элеваторлар мен астық сақтау қоймалары салына бастады. Еліміздің өз ішінде және шетелдердегі теңіз порт­тарынан астық терминалдары салынды және сатып алынды. Астық өндірушілерге көктемгі егіс және күзгі жиын-терім кезінде жанар-жағармай арзан бағамен босатылатын болды. Оның үстіне, астық шаруа­шылығын дамыту және азық түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекет құрған тағы бір іргелі құрылым Азық-түлік келісім-шарт корпора­ция­сы арқылы шаруалардың қо­лындағы басы артық астық мемлекеттік қорға сатып алынып, артық өнімді өткізу мәселесінде де көмектер көрсетіліп келеді. Міне, осындай жан-жақты ой­ластырылған кешенді шара­лар­дың нәтижесінде астық өн­дірісі соңғы бес-алты жылдан бері басымдықпен дамытыла отырып, ел экономикасының жетекші салаларының біріне ай­нал­ды. Астық шығымдылығы мен сапасы жылдан-жылға ар­тып (әрине, бұл ретте табиғи фактордың үлкен рөл ойнай­тын­дығын да естен шығаруға болмайды), оны жинап алу мерзімі қысқара түсті. Бұрынғы Кеңес одағындағы жағдаймен салыстырғанда орақ науқан­дарын айғай-шусыз, жинақы­лық­пен өткізу дәстүрі берік қа­лыптасты. Сөйтіп, тоқсан ауыз сөзді тобықтай түйіп айтсақ, өз тәуелсіздігіне ие болғанына көп өте қоймаған еліміз аз жылдың ішінде әлемге танымал астық державасына айналып үлгерді. Қазақстан қазіргі күні әлем елдері арасында ірі көлемде астық экспорттайтын жетіліктің құрамына кіреді. Ал ұн экс­порты жөнінен әлем бойынша бірінші орындарға ие болып жүр. Сонымен қатар Қазақстан астығы нанға айналдырған кезде қамырлылығы мол сапалығымен де ерекшеленеді. Сол сапаның нәтижесінде астық біздің халық­аралық рыноктарға мақтаныш­пен ұсынатын басты брендтік өнімдеріміздің біріне айналды. Сөйтіп, адамзат баласының 70 пайызы қоныс теуіп отырған Еуразия атты алып құрлықтың кіндік тұсында, яғни әлемдік мұхиттардан жырақта орналас­қандықтан ылғал аз түсіп, оның орнына күн шуағының молынан түсуінен ерте сарғаятын, осыдан барып Сарыарқа атанып кеткен алып даламыз астық берекесі тұрғысынан алғанда нағыз құт қонған қасиетті өңір болып шықты. Алғашқы қазақ хандығы құрылған кезде халыққа жайлы қоныс табу мақсатында Асан қайғы бабамыздың желмаяға мініп алып (сол кездері бабамыз­дың желмаяға мінуінде де бір гәп бар-ау), тынбай іздеген Жер­ұйығы да осы жер ме екен дейсіз. Біз бұл өлкенің қасиетін енді ұғып, әлеуетін де енді аша бас­таған сыңайлымыз. Миллиондаған гектарларға со­зылып жатқан алып далада жазғы күндері көкөрім сабағымен күнге қарай ұмтылып, жер бетіне еркін өніп шыққан астық алқаптары көк теңіздей толқиды. Ал берекелі күз айларында сары кілемдей жайнайды. Міне, осы даланың қақ ортасында жылдан-жылға кел­беттеніп, жарқырай және ас­қақ­тай түскен Қазақ­стан­ның інжу-маржаны – оның жаңа елор­дасы Астана қаласының орна­ласуы сол даланың басына кигізілген тәждей көрініп, маңғаз да сабырлы Сарыарқаға кербездік сипат береді. Бұл – бүгінгі күннің көрінісі. «Еткен еңбек, төккен тер еш кетпейді» дейді дана халқымыз. Қазақстанда өз тәуелсіздігінің жиырма жылдығынан бері жанталаса атқарылған жан-жақты жұ­мыстарды, жүздеген жылдар бо­йы бодандық тепкісінде боздаған қозыдай қоңыр халықтың бейбітшіл ізгі ниетін, жақсы өмірге деген ұмтылысын Табиғат ана да іштей құптап, қол ұшын созған­дай. Өйткені өз тәуелсіздігінің жиырма жылдығын тойлауға са­наулы күндер қалған тұста, ел берекесінің тасығандығы сондай, егер сөздің тура мағынасында айтатын болсақ, Қазақстан мол астықтың астында қалайын деп тұр. Елімізде бұрын-соңды алын­баған астық алынайын деп тұр. Оған көз жеткізу үшін ресми деректер хроникасына көз салып өтейік. Ауыл шаруашылығы министрлігі осыдан біраз бұрын Қазақ­станда 2011 жылы 18-18,9 миллион тоннадай астық жиналуы мүмкін деген хабар таратқан еді. Былтырғы қуаңшылық жылы 12 миллион тонна астық жинал­ған­дығын еске алсақ, мұның жоғары көрсеткіш екендігіне бірден көз жеткіземіз. Мұнан кейін министрліктің жауапты хатшысы Евгений Аман өзінің 15 қыркүйек күні журналистермен өткізген баспасөз мәс­лихатында сол күнгі мәлімет бойынша елімізде 16 миллион тонна астық бастырылғандығын хабарлап, оның жалпы көлемі 20 миллион тоннаға жетіп жығы­латындығын жеткізді. Осылай болжам көрсеткіші уақыт өткен сайын бірте-бірте өсе берді. Ауыл шаруашылығы министрі Асылжан Мамытбековтің өзі осыдан кейін өткен «Нұр Отан» партиясы парламенттік фракция­сының Үкіметпен өткізген оты­рысында республика бойынша астықтың әр гектарының өнім­ділігі 16 центнерге жуықтаған­ды­ғын, кейбір шаруашылықтар 30 және одан да көп центнерден астық бастыруда екендігін, статистика бойынша мұндай өнім­ділік көрсеткіші 50-інші жылдар­дан бері қайталанбағандығын атап көрсетті және Азық-түлік келісім-шарт корпорациясының шаруалардан 5 миллион тонна астықты сатып алатындығын мә­лім­деді. Ал министрліктің баспасөз қызметі 22 қыркүйек күні егіс алқаптарының 77,5 пайызында астық жиналып, көлемі 19,9 миллион тоннаны құрағандығын, ас­тық­тың жалпы көлемі 20 миллион тоннадан да асып түсетіндігін, сөйтіп соңғы 60 жыл көлемінде рекордтық өнім алынады деп күтіліп отырғандығын жария­лады. 23 қыркүйек күні Қазақстанда 25 миллион тоннаға дейін астық жиналатындығы мәлім болды. Қазіргі күні елімізде мол астық жолындағы күрес хрони­ка­сы осылайша өріс алуда. Мұның сыртында Статистика агенттiгiнiң баспасөз қызметiнің мәліметі бойынша, Қазақстанда 2011 жылы 18 млн. 646 мың 800 гектар аумаққа жаздық ауыл­шаруа­шылық дақылдары егілді. Соның ішінде 16 миллион 255 мың 900 гектарға дәнді дақыл егілсе, оның 14 миллион 102 мың 600 гектарына бидай себілген. Сонымен қатар агенттіктің баспасөз қызметі Қазақстанда дәнді дақылдардың бағасы 2011 жылдың басынан бастап 14,8 пайызға өскендігін хабарлады. Әрине, өндірген өнімдері жақсы бағаланып жатса, бұл диқандар үшін үлкен жақсылық. Бұрын-соңды болмаған мол астық жолындағы күрестің ендігі үлкен мәселесі оны қайда қоямыз деген сұраққа тіреліп тұр. Елдің ішкі сұранысын қа­нағаттандыруға 8 миллион тонна жетеді. Сонда 25 миллион тонна астық жиналған жағ­дайда оның 15-17 миллион тон­­насын экспорттау қажет болады. Ал мұншама мол ас­тықтың бір сәтте сыртқа шы­ғарылмай­тын­ды­ғы белгілі. Сондықтан экс­порт мәселесін елімізге қо­лай­лы баға бойынша жү­йе­лі де ырғақты жүр­гізу үшін, ең бірінші, жиналып жат­қан ас­тықты сақтау мәселе­сі өткір сипатқа ие болып отыр. Бізге келіп түсіп жатқан деректер бойын­ша Ақ­мо­ла облысын­да­ғы эле­ва­тор­­лар қазірдің өзінде ас­тық­қа толған. Әри­не ол астық саудаға шығары­лып, орындар босаты­лып та жатыр. Бі­рақ сақтау кезегін күтіп тұрған астық көлемі қан­шама. Шамасы тағы бір өңір – Қостанай облы­сын­дағы жағдай да осыған ұқсас болар. Өйткені бұл облыста да қазірдің өзінде 6 миллион тоннадан астам астық бастырылып үлгерген. Елден келген адамдар бұл облыстың да қамба­лары лық толып, қамбалары жоқ шағын шаруашылық­тар­дың өз астық­тарын сатып алу­шының ұсынған бағасымен келісуге мәжбүр болып, даладан, егіс басынан тікелей сатып жатқан­дығын айтуда. Әйтеуір, көңілге жұбаныш ететін бір мәселе, Ауыл шаруа­шы­лығы министрі Асылжан Ма­мытбеков Қазақстанның биыл­­ғы рекордтық өнімін сақтау мә­селесі шешімін табатындығын айтып, диқан қауымның көңілін бір серпілтіп тастады. «Новости-Казахстан» ақпараттық агент­­тігінің таратқан хабары бойынша, министр биылғы жи­налған ас­тықтың құрғақ болып шық­қан­ды­ғын, сондықтан оның бәрін элеваторларда кептіріп сақтау қажет те болмай­тын­ды­ғын жеткізген. Оның үстіне, министрдің келтірген деректері бойынша, Қазақстандағы ас­тық сақтайтын орындардың жал­пы қуаты 22 миллион 559 мың тоннаға жетеді. Мұның 13 миллион 579 мың тоннасы астық қабылдау пункттері де, 8 миллион 980 мың тон­насы астық қоймалары. Оның үстіне осы 13,6 миллион тонналық астық қабылдау пункт­терінің әзірге 46 пайызы ғана астық­пен толған екен. Оның үстіне, Ауыл шаруа­шылығы министрлігінде өткен баспасөз мәслихатында «ҚазАгро» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ басқарма төрағасының орын­басары Қайрат Айтуғанов: «ҚазАгро» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ қатысуымен өткен жылдан бастап жалпы астық сақтау сыйымдылығы 327 мың тонна болатын 13 астық сақтау қоймасы пайдалануға берілді. Бұлар – Солтүстік Қазақстан облысындағы 6 астық қоймасы, Ақмола облысындағы 6 астық қой­масы. Мұның сыртында Маң­­ғыс­тау облысының Бейнеу кентінде ҚазАгроның қаржылан­дыруы­мен «АПК Инвест» ЖШС қазіргі заманғы астық терми­налын құрды. Оның астық аудару жөніндегі жылдық қуаты 1,5 миллион тоннаны, астық сақтау қуаты 100 мың тоннаны құрай­ды. Осыған қосымша 2011 жыл­ғы қазан айының бас кезінде жал­пы сыйымдылығы 61 мың тон­на­лық тағы екі астық қой­ма­сы пайдалануға беріледі деп жоспарлануда» деп хабарлады. Сөйтіп, биылғы жылы иіген табиғаттың берекесін шашпай-төкпей жинап алу, өскен астықты ел кәдесіне жарата білу Ауыл шаруашылығы министрлігі мен астықты өңірлер әкім­деріне ерекше сын болып тұр. Жоғарыдағыдай деректер олар­дың сол сыннан сүрінбей өтетін­дігіне деген сенімді нығайта түседі. Сұңғат ӘЛІПБАЙ.