Кеден одағы: Қазақстан экспорты артып келеді

Қазақстан, Беларусь, Ресей арасында Кеден одағы құрылар алдында елімізде бұл одақ Қазақстан үшін тиімсіз, біздің кәсіпкерлер оның аясындағы бәсекелестікке төтеп бере алмайды, кәсіпорындарымыз тоқырап, банкротқа түседі деген байбаламның көтерілгендігі белгілі. Міне, Кеден одағының құрылғанына да бір жарым жылдай уақыт болды. Әзірге банкротқа түсіп жатқан кәсіпорындарды көргеміз жоқ. Рас, дүкендер сөрелерінен Беларусь пен Ресей тауарларын бұрыңғыға қарағанда жиірек кездестіретін болдық. Бұлай болуы заңды да. Үш ел арасындағы Кеден шекарасы бір-біріне ашылған соң біз жалпы көлемі 170 миллион адамды қамтитын ортақ рынокта өмір сүре бастадық. Ал енді осы мәселе жөнінде нақты фактілер не дейді? Осы мәселеге маманданған сарапшылар талдауы нені көрсетеді? Кеден одағына жасалынатын Қазақстан экспорты мен импортының барысы қалай? Аталған сұрақтарға жауап іздей отырып, «KAZNEX INVEST» экспорт және инвестициялар ұлттық агенттігінің департамент директоры Қанат ҚОЖАМҚҰЛОВТЫ әңгімеге тартқан едік. – Қанат Болат­қанұлы, әңгімемізді ең алдымен, Кеден одағына жасалатын Қазақстан экс­пор­ты­ның жай-күйінен бас­тасақ. – Бұл мәселе Қа­зақстан үшін қуанар­лықтай деп айтуға әб­ден болады. Оған көз жеткізу үшін 2010 жыл­дың шілдесінен бастап 2011 жылдың шілдесіне дейінгі 1 жыл уақыттың көрсет­кіштеріне назар ауда­рып көрейік. Міне, осы ара­лық­та Қазақстанның Ресей мен Беларусь елдеріне жасаған экспор­тының жалпы көлемі 7 миллиард АҚШ долларын құрап отыр. Бұл соңғы бес жыл ішінде осы елдерге жасалынған Қазақстан экспорты өсімінің рекордтық көлемі. Қысқасы, біз мұндай 7 миллиард долларды құраған биіктікке бірінші рет шығып отырмыз. Соның ішінде импортқа қа­рағанда, экспорттың басым қар­қынымен дамып келе жатқан­дығын айтуға болады. Рас, қазіргі уақытта экспорт пен импорттың ара-қатынасы, яғни олардың жалпы көлемі туралы көрсеткіштерге келетін болсақ, импорттың басым түсіп жатқан­дығына көз жеткіземіз. Мәсе­лен, талдау жасалынып отырған аталған мерзім ішінде Қазақ­станның Беларусь пен Ресей арасындағы жалпы тауар ай­налымы 21,7 миллиард АҚШ долларын құрады. Сауда айна­лымының өсімі 43 пайыз болды. Бұл жақсы көрсеткіш. Салыс­тыру үшін айтатын болсақ, Кеден одағы аясындағы елдермен тауар айналымы көрсеткішінің ең жоғары деңгейі 2008 жылы 20,5 миллиард АҚШ долларын құраған болатын. Қазір енді ол 21,7 миллиард доллар болып отыр. Соның ішінде талдау мерзімінен бір жыл бұрынғы жағдаймен салыстырғанда, Кеден одағы аясындағы тауар айналымының көрсеткіші 43 пайызға өсіп отыр.  Мұның 7 миллиард доллары жоғарыда айтқанымыздай, Қазақстанның осы елдерге жасаған экспорттық тауарлары да, қалғанының барлығы импорттық тауарлар. Кеден одағы аясында, әзірге экспортқа қарағанда импорттың көп болуы заңды жағдай. Өйткені, осы уақытқа дейін Қазақстан тарихи тұрғыдан алғанда, көбінесе импорттаушы елдер қатарына кіргендігі белгілі. Біз осы уақытқа дейін шет елдерге тек шикізат шығарып келген едік. Ал тұрмысқа қа­жетті, өндіріске қажетті барлық тауарларды шет елдерден, со­ның ішінде, әсіресе, Ресейден тасымалдап келген болатынбыз. Енді қазіргі жағдай осы үрдістің бұзылып, Қазақстан экспорты­ның неғұрлым қарқынды дамып келе жатқандығын көрсетіп отыр. Мәселен, талдау жасалынып отырған бір жыл мерзім ішінде Қазақстан экспортының өңделген өнімдер көлемі 45,3 пайызға өскенде, импорт көлемі 42,8 пайызға өскен. Сөйтіп, экс­порттың даму деңгейі импортқа қарағанда бірте-бірте басым түсе бастады. Бұл біз үшін қуанышты жағдай. Ол, ең алдымен, Қа­зақстан экономикасының Кеден одағы аясында бәсекелестікке қабілетті екендігін көрсетеді. Осыған қосымша тағы бір айта кететін мәселе, әр түрлі өңір­лер мен елдер бойынша Қазақ­стан экспортының өсім деңгейін алатын болсақ, оның ең жоғарғы өсімі де осы Кеден одағы аясын­да көрініс беріп отыр. Мәселен, Еуропа одағы, Қытай және басқа да елдермен салыстырғанда, Қазақстанның Кеден одағына жасайтын экспор­ты пайыздық тұрғыдан неғұрлым жедел өсу үстінде. Мұның өзі аталған одақ­тың Қазақстан үшін дер кезінде құрылғандығын және пайдалы болып шыққандығын көрсетеді. – Сонымен, Қазақстанның Кеден одағына шығаратын экспорттық өнімдерінің көлемі айдан айға өсе түсуде екен. Рас, бұл еліміз үшін өте қуанышты жағдай. Дегенмен, осы тауар­лардың арасында өңделген өнімдердің, атап айтқанда ха­лық тұтынатын тауарлардың үлесі қандай? Міне, басты мәселе осында ғой. – Рас айтасыз, сіз айтып отыр­ған мәселе біз үшін ең қажетті көрсеткіштердің бірі. Өйткені, олар Қазақстан экономикасының сапалық өсімін, яғни шикізаттық емес сектордың даму жағдайын білдіреді. Міне, осы тұрғыда да біз үшін қуанышты жағдай­лардың бар екендігін айта кетпекпін. Ол үшін, ең алдымен, Қазақ­станның Кеден одағына шығарып жатқан тауарлар тобын жіктей кетуіміз қажет. Ол жіктеу ең алдымен шикізаттық өнімдер және шикізаттық емес өнімдер деп екі топқа бөлінеді. Бізге осының ішіндегі ең маңыздысы шикізаттық емес топқа кіретін өнімдер. Өйткені, бұл топқа елімізде бастапқы және тереңде­тілген өңдеуден өткізілген тауарлар жатқызылады. Сондықтан бас­ты назарға осындай тауар­ларды аламыз. Олардың экспор­тының талдау мерзіміндегі бір жыл ішіндегі жалпы көлемі 3 миллиард долларды құрап отыр. Бұл тауарлар негізінен мы­нандай үш топқа бөліп қарас­тырылады. Бірінші топ – аралық тауарлар. Бұған негізгі бағасы өңдеу кезінде жасалынатын тауарлар кіреді. Атап айтсақ, темір, хром, мыс концентраттары, ферро­қо­рыт­­­палар, тағы басқалар. Олар­дың жалпы экспортының көлемі 2,7 миллиард долларды құ­райды. Бұл көрсеткіш біздің Кеден одағына дейінгі бір жы­лымызбен салыстырғанда 37 пайызға өсіп отыр. Яғни, қанағат­танарлық деп айтуға болады. Екінші топ – халық тұ­тынатын тауарлар, яғни азық-түлік тағамдары, жанар-жағар май және басқалар. Талдау мерзімі ішіндегі бұл жөніндегі экс­порттың жалпы көлемі 254 миллион долларды құрап отыр. Бұл көрсеткіш мұның алдындағы бір жылмен салыстырғанда, 304 пайыз өскен, яғни 63 миллион доллардан 254 миллион долларға дейін жеткен. Міне, осы жағдай Қазақстан экономикасының Кеден одағы аясында қарқынды дамуға бет алғандығын білдіреді. Егер осындай қарқынды алдағы уақытта да сақтап отыратын болсақ, біздегі аталған өнімдерді өндірумен, өңдеумен және олар­ды экспорттаумен шұғылда­на­тын шағын және орта бизнес кәсіп­орындарының кең тыныс­пен да­муға бет алатындығына көз жет­кіземіз. Демек, бұл Кеден одағы­ның алып рыногына шығу Қазақ­стан кәсіпкерлері үшін пай­далы болып шыққандығын білдіреді. Үшінші тауарлар тобы – өндірістік құрал-жабдықтар. Аты да айтып тұрғандай оған кілт, гайкалардан бастап, күрделі приборлар және басқа да өндіріске қажетті заттар кіреді. Талдау мерзім ішіндегі бұл жөніндегі экс­портымыздың жалпы көлемі 50 миллион долларды құрады. Бұл осының алдындағы бір жылмен салыстырғанда 60 пайызға артық көрсеткіш. Сонымен жалпылай алғанда, Қазақстанның өңделген өнімінің экспорты Кеден одағы аясында қарқынды түрде артып келеді. Мұны ең алдымен, ел басшылы­ғының Кеден одағы аясында жүр­гізген жұмыстарының, соны­мен қатар елімізде қолға алынған жа­ңа индустрияландыру бағдар­ла­масының алғашқы жемісті нәти­желері деп айтуға әбден болады. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Сайлаубай ТӨРЕМҰРАТ, журналист.