Елбасының ұлттық идеясы

– Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы Қазақстан соңғы жылдары экономи­ка­лық тұрғыдан қарағанда, айтарлықтай дамыды және осы қомақты әлеуетімен жаңа онжыл­дыққа нық қадам басты. Осы жетістіктер Дүниежүзілік банктің өткен жылғы есебінде атап көрсетілген. Ол Қазақстанның бизнес мүдделерін қолдау тұрғысындағы рефор­ма­лардың көш­бас­шысы болғанын мойындаған болатын. Сондай-ақ 2010 жылды елдің үдемелі ин­дустриялық-инновациялық даму­дың бас­тап­қы кезеңі және өнеркәсіптік сала­лар­дың дамуы күшейтілген жыл деп нақты айта аламыз. «Нұр Отан» халықтық-демо­кратиялық партиясының ХІІ съезінде Ел­ба­сы осы күнге дейін жиналған барлық сала­лық бағдарламаларды сараптап, елдің эко­номикалық дамуы бойынша басым­дық­­та­рын қазіргі заманға сай жаңалан­дыру, үде­мелі әртараптандыру және ин­новациялық индустрияландыру бағытын­да жұмыл­ды­ру­ға тапсырма берді. Соны­мен қатар, Президентіміз «Жаңа онжыл­дық – жаңа эко­но­микалық өрлеу – Қа­зақстанның жаңа мүм­кін­діктері» атты Жол­дауында ел дамуының алдағы он жыл­дығындағы стратегиялық бағыттары мен мақсаттарын анық көрсеткен бола­тын. Тек үдемелі индустрияландыру, ин­новациялар мен еңбек өндірісінің қарқын­дап өсуі Қазақстанның көшбасшылық жо­лындағы берік негізі бола алады. Елбасының қойған мақсаттары шын мә­нінде ауқымды, өйткені, жаһандық мақ­сат­қа жетуге бағытталған, ол – үдемелі әрта­рап­тандыру мен ұлттық экономи­каның бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Қойылған мақсат­тарға жету үшін Қазақстанның 2020 жылға дейінгі даму стратегиялық жоспары, «Қазақ­стан-2030» ұзақ мерзімді басымдығы мен көптеген жүйелі құжаттарды қамтитын бір­тұтас стартегиялық жоспарлау мен болжамдау жүйесі құрылғандығын атап айтқан жөн. Жүзеге асырылып жатқан экономика­ны әртараптандыру сияқты теңдесі жоқ сая­сат­тың келесі қадамы – Елбасы ұсын­ған 2010-2014 жылдарға бағытталған үдемелі индус­триялық-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасы. Бұл бағ­дар­лама – елдің 10 жылдық даму басым­дығын іске асыруға бағытталған алғашқы 5 жылдықтың индус­триялық жоспары. Тарих көптеген елдердің индустрия­лан­дыру үдерісін бірнеше межеде өткенін көр­сетеді. Алайда, біз осы жолды таяу­дағы бес жылдың ішінде өтуіміз қажет. Ол үшін қолдағы барлық ресурстарды жинап, орталық пен өңірлердің қарым-қаты­на­сы­ның нақты үйлестігін мемлекет пен бизнестің өзара қатынасын да жаңа деңгейге шығуды қамтамасыз етуіміз керек. Ел алдына қойылған мақсат – Қазақ­станның экономикалық қалыбын өзгертіп, экстен­сивті шикізаттық бағыттан ин­дустриялық-инновациялық дамуға көшу. Сонымен қатар, Елбасымен ұсынылған экономикалық модернизация бойынша барлық өзгерістерді бір ортақ мақсат біріктіреді, ол – әр аза­маттың, сондай-ақ барлық Қазақстан хал­қы­ның әлеуметтік жағдайын жақсарту және материалдық тұрмысын көтеру. Осыған орай, үдемелі индустриялық-ин­но­вациялық мемлекеттік бағдарлама­мен эко­номиканың басым секторларын да­мы­ту­ды ынталандыру негізінде ұлттық экономи­каның бәсекеге қабілеттілігін арт­тыратын басым бағыттары белгіленген. Олар: өндіріс факторларының өнімділігін және ұлттық экономиканың бәсекеге қа­білеттілігін жоға­ры­лату, инвести­ция­лар­ды тарту және жаңа экспортқа бағыт­тал­ған жоғары техноло­гия­лық өндірісті құру, ұлттық инновациялық жүйені дамыту мен нығайту, индустрия­лан­дыру үдерісінде шағын және орта бизнестің араласуын арттыру, экономикалық әлеуетті кеңістікті рационалды ұйымдастыру. Мемлекет бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында «Бизнестің жол карта­сы-­2020», «Экспортер-2020», «Өндіру­ші­лік-2020», «Ин­вес­тор-2020» сияқты институттар жүйе­сін, өңірлердегі кәсіпкерлікті қолдау құралдары мен тетіктерін, эко­номиканың шикізаттық емес сектор­ла­ры­ның жүйесін қалыптас­тыр­ды және жоға­ры технологиялық өндірістер саласында қолайлы шарттар жасауда. Елбасы «Нұр Отан» халықтық-демо­кра­тия­лық партиясының ХІІІ съезінде сөйлеген сөзінде, тек былтырғы жылғы «Бизнестің жол картасы-2020» бағ­дарламасы бойынша субсидиялауға жалпы несие сомасы 101,2 миллиард теңге құрайтын 225 ұсыныс ма­құл­данғанын, 30 жобаға кепілдік беріліп, 129 бизнес субъектілеріне қажетті ин­фра­құрылым жүргізілгендігін атап өтті. Ин­дус­триялық аймақтарды ұй­ым­дастыру бойын­ша жұмыстары басталып, 1175 кәсіпорынға сервистік қолдаулар көрсетілген. Бағдар­ла­маға енген кәсіпорындардағы адамдардың жалпы саны 20 мыңнан астам. Қо­сым­ша 8 мың жаңа тұрақты жұмыс орны құры­ла­тыны жоспарланып отыр. Ал бұл алғашқы жыл үшін жақсы нәтиже болып табыла­тындығын атап өтті. Жалпы, бағдарламаның негiзгi өзегі – елдiң индустрияландыру картасы. Ол белгілі қаржыландыру көздері, кестелері мен  іске асыру шараларының жоспар­лары бар рес­пуб­ликалық және аймақтық индустрия­лан­дыру карталарынан тұрады. Бүгінгі күні ин­дустрияландыру карта­сы­ның жиынтық порт­фелi 8 трлн. теңгені құрайтын 294 жобадан тұрады, ол 160 мың жұмыс орнын ашуға мүмкiндiк бе­редi. Сонымен қатар, 2010 жылы жос­парланған 144 жоба орнына 800 млрд. теңгеден астам қаражатты құрайтын 152 кәсіпорын ашылды. Үдемелі индустриялық-инновациялық мем­лекеттік бағдарламасы толық жүзеге асырылғанда қандай нәтижеге қол жеткіземіз? Аталған бағдарламаның қорытын­дысы бойынша 2014 жылы Қазақстанның ІЖӨ-сі 2008 жылға қарағанда 50 пайызға өсуі, қай­та өңдеу секторындағы еңбек өнімділігінің 50 пайызға көтерілуі, ал экономиканың кейбір салаларында 100 пайызға, осы мерзім ішінде шикізаттық емес экспорттың үлесін жалпы экспорттан 40 пайызға дейін жеткізу, ІЖӨ құрамында энергия тұтынысын 10 пай­ызға төмендету және қолданыстағы кәсіп­орын­дардың ішін­де инновациялық бағыт­та­ғы кәсіп­орын­дарды 10 пайызға ұлғайту күтілуде. Бүгінгі күні, еліміздің даму страте­гия­сының мақсаттарына қол жеткізу үшін жаса­лып жатқан шараларды үйлесімді то­лық­ты­ратын және құнарландыратын жаңа креативтік идеялар мен инновациялық жолдар қа­жет. Әр аймақ, әр сала өздеріне берілген мүм­кіндіктерді тиімді пайда­ла­нып, ең келешегі зор және озық инно­ва­циялық жоба­ларды жүзеге асыруы қажет. Алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін мемлекет кәсіпкерлердің белсенділігін ынталандыру мақсатында барлық шаралар жасауда. Біріншіден, ол – бизнес үшін әкім­шілік кедергілерді төмендету және нақты ашық рәсімдерді құру. Екіншіден, адал кәсіпкерлердің қауіпсіздігін кепілдендіру. Үшіншіден, бәсекеге қабі­летті өндірістердің өсуіне және жаңа жұ­мыс орындарының ашы­луына икемі бар жаңа бизнес баста­ма­ларын ынталандыру, сондай-ақ істеп тұрған өндірістерді қолдау. Жалпыға мәлім болғандай, тиімді ин­дустриялық саясат, инновацияның ең заманауи білім және ең озық техно­ло­гиялары негізінде құрастырылуы қажет. Елбасымыз айт­қандай, инновация дегеніміз – ол тиімділік пен еңбек өндірістілігін арт­тыру. Сон­дай-ақ, өнеркәсіптердің ин­но­вациялық белсенділігі жаңа ғылыми зерттемелердің қаржы­лан­дырылуы тиімді болғанда ғана өседі. Сол себепті мемлекет, бірінші кезекте, бизнестің қажет­тілігіне, зерттемелерді енгізуге, өнім­нің жаңа түрлерін игеруге және кәсіп­орын­дардың ғылыми-зерттеу мен тәжірибелік конструкторлық зерттемелерге жұм­сай­тын жыл сайынғы қаражаттардың өсуіне назар аударады. Жақын арада Астана қаласында ашылған Назарбаев Университеті ин­но­ва­циялық модернизацияның бірінші нәтижесі болып табылады. Оның ең заманауи ғима­ратында келешектің жаңа зияткерлік маман­дары білім алуда. Еліміздің индустриялық-инновация­лық даму бағытында атқарылып жатқан барлық шаралар тиімді құқықтық базамен қам­та­ма­сыз етілуі қажет. Күні бүгін мұндай құқық­тық базамыз бар деп нық сеніммен айта аламыз. Оны кәмілдендіру және эконо­мика­лық дамуды дер кезінде құқықтық қамта­ма­сыз ету бойынша әр­дайым қарқынды жұмыс жүргізілуде. Қа­зақстан Парламенті жеке кәсіпкерліктің мүдделерін қолдайтын  және мемлекет пен бизнестің өзара тығыз қарым-қаты­насын қамтамасыз ететін бірқатар заңдар қабылдады. Атап айтсақ, қазақ­стан­дық қамту  мен бәсекелік бойынша, иннова­ция­лық қызметті мемлекеттік қолдау бой­ын­ша, сәйкестікті бағалау саласында аккредитациялау бойынша, мемлекеттік сатып алу бойынша, лицензиялау, тұрғын үй-ком­му­налдық шаруашылық және тағы да басқа заң актілері қолданысқа енді. Мемлекет пен бизнестің өзара қатына­сының айрықша рөлін ТМД елдерінің арасында алғашқы болып қабылданған жеке кәсіпкерлік туралы заң айқындайды. Тауарлар мен қызметтерге ішкі сұра­ныс­ты ынталандыру мен қанықтыру мақса­тын­да «Мемлекеттік сатып алу туралы» Заңда отан­дық тауар өндiру­шi­лер­ді қорғау шара­лары қабылданды. Со­нымен қатар, «Қа­зақ­стан Респуб­ликасының кейбір заңнамалық актілеріне қазақстандық мазмұнды дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен то­лық­тырулар енгізу туралы» Заңының норма­ла­ры арқасында қазіргі таңда сатып алу мо­ниторингінің бірегей тиімді жүйесі, қазақ­стан­дық мазмұнды есептеу үшін бірегей әді­сі, сондай-ақ отандық өнеркәсіпті дамы­ту­ды қамта­масыз ететін шарттары   құрылған. Жеке сектордың салаларға қаты­суын кеңейтудегі жүргізіліп жатқан мемлекет саясаты елдің өңірлеріндегі тұрғындардың мүддесіне іскерлік пен инвестициялық сер­піннің өсуі мақ­са­тында қолдау көрсететін арнайы эко­номикалық аймақтар құруға мүмкіндік берді. Қазақстан, Ресей мен Бело­рус­сияның Кеден одағы секілді көптеген ауқымды эконо­ми­калық мәселелерді шешетін прагма­тика­лық және бо­ла­шағы зор жоба сәйкесінше заңнамалық қамтамасыз етілді. Тек 2010 жылдың 12 айында Кеден одағы елдері ара­сында Ресей және Белоруссиямен сау­да-саттық мөлшері 25,6 пайыз құраған, сәй­ке­сінше Кеден одағына қатысу­шы­лар елдеріне қазақстандық өнімнің экспорты 14,3 пайыз­ды құраса, ал 2011 жылдың бірінші жарты­жылдығында сауда-саттық мөлшері 24,8 пай­ыз және өнім экспорты 14,4 пайыз кө­лемінде болды. Жыл басынан бері өнеркәсіп өндірісі 6 пайызға өсті. Бірінші жартыжылдықта 70 жаңа өндіріс орны ашылды. 160 мың адам жұмысқа орналасты. Еліміз бойын­ша жылдың аяғына дейін тағы 600 миллиард теңгенің 129 жобасы аяқталатын болады. Президенттiң дана саясаты арқылы Қа­зақстан бүгiн тарихи жеңістіктерге қол жеткізіп, өз дамуының тиiмдi жолдарын тапты. Елбасының бастамасымен ұсы­ныл­ған бар­лық мемлекеттік стратегиялық бағдарлама­лар, бірінші кезекте азамат­тарымыздың әл-ауқатының көтерілуіне, зейнетақылардың, жәрдемақылардың және  еңбекақылардың өсуіне, денсаулық сақтау және білім беру салаларының дамуына бағытталған. Тек экономикалық жағдайы күшті мемлекет әлеуметтік салада бағдарламалар құрып, мәселелерді шешуді мақсат тұта алады. Елбасы Парламенттің бесінші сессия­сы­ның ашылуында сөйлеген сөзінде ин­дус­­трия­­лық-инновациялық даму бағыты­ның ар­қасында  қазірдің өзінде биылғы жылы ішкі жалпы өнім өсуінің үштен бірі қамтамасыз етіліп, инновациялық үлгі­дегі 204 кәсіпорын ашу жоспарланып отыр­ғандығын және аг­рар­лық сектор жо­ғары қарқынмен дамуда екендігін айтқан болатын. Сонымен қатар, «Индус­трия­лық-инновациялық қызметті мем­лекеттік қолдау туралы» заңның жақын арада қабылдануының аса қажет екендігін атап өтті. Қазіргі таңда осы заң жобасы Парламент Мәжілісінде қаралуда. Тарихтың өзі көрсеткендей, тәуелсіз­ді­гімізді жариялағаннан кейінгі он жыл­дан соң, бұрынғы кеңестік кеңістікте, қа­зіргі ТМД аумағында Қазақстан көптеген салаларда көшбасшы болды. Елімізде тұрақты әлеуметтік-саяси жағдайдың сақ­талуы, ұлт­тық валютаның табысты енгізілуі, халық­ара­лық қаржы институттарына кіруі және экономиканың әкімшіл-әмір­шіл қағида­лары­нан түбегейлі бас тартуы, осының нәти­же­сін­де халықаралық қоғам­дастықтың Қазақ­станды мойындауы Елбасының саясаты арқасында болған же­тістік. Қазақстан экономикасының нарықтық мо­делін құру кезінде экономикалық ша­ра­лар­дың жан-жақты ойластырылған пакетін жасап қана қоймай, оларды саяси ерік-жігер және дербестігімізді нығайту арқылы дәйек­ті түрде жүзеге асыру мәселесі тұрды. Жүр­гі­зіліп жатқан тү­бірлі өзгерістердің мәнін ой елегінен өт­кізіп, одан кейінгі даму үрдіс­терін алдын ала көре білу, ондаған миллион адамның мүддесіне сай келетін неғұрлым тиімді қайта құру стратегиясын таңдап алу және оны қысқа мерзімде жасау керек болды. Себебі, тарих ұзақсонар зерттеулер мен ой қорытуларға уақыт қалдырмай, әлем екпіндеген күшті қарқынмен өзгеріп жатты. Бірлігі мықты біртұтас халықтың ал­май­тын асуы жоқ. Енді біз жедел жүзеге асы­рылған осы күш-жігеріміздің жемісін көріп отырмыз. 1997 жылы Елбасы жария еткен «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарлама­сы­ның 2015-2016 жылдары жүзеге асы­ры­луы көзделген кейбір межелер биыл жүзеге асып отыр. Айталық, 20 жылдың ішінде жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнім 14 есеге өсіп, бүгінгі таңда 10 мың АҚШ дол­ла­рын құрады. Халқымыз «Елу жылда – ел жаңа» дейді. 50 жылда жаса­ла­тын көптеген мақсатты істер біздің елімізде осы 20 жылдың ішінде жүзеге асырылды. Біз қазір мемлекеттігімізді жан-жақты қалыптастырып болдық. Енді тұрақты даму жолын сақтап, кешенді бағ­дар­ламаларды нәтижелі жүзеге асыра білсек, алдағы 20 жылда толағай табыстарға қол жеткізетініміз сөзсіз. Сейітсұлтан ӘЙІМБЕТОВ, Парламент Мәжілісінің Экономикалық реформа және өңірлік даму комитетінің төрағасы.