Жеріңді тану арқылы еліңді, тарихыңды білесің. Көнеден қалған рухыңды табасың. Бүгіндері ең көп айтылатын «Рухани жаңғырудың» бір мәні осында болса керек.
1996 жылы құрылған «Алтынемел» ұлттық паркі арғы-бергі қазаққа Шоқанның аяулы жаны тыныс тапқан жер ретінде таныс. Туған жерінен жырақта қалды дейтіндей емес, әр күні сапарда, әр сәті қатерде өткен ғалым қазақ жерінің қай пұшпағына барып жата кетсе де, іздеу-сұраусыз қалмас еді. Десе де, кезінде Тезек төренің ауылына келіп, ұзақ уақытқа созылған аурудан шаршаған жаны бір уақ тыныс тауып, ақырғы демін алған жер Шоқан атымен байланысты айтылғанда, қасиеті арта түсердей. Шоқан ауылында ғалымның атындағы музей бар. Бұл да өз кезегінде келушілердің ынтығын оятататын жайт. Шоқанның Алтынемелмен байланысы қайтыс боларынан 6 жыл бұрын басталады. Бұл өңірге 1959 жылы Қашқария сапарынан қайтып келе жатқанда су ішіп, аяқ суытыпты. Шоқан су ішкен сол бұлақ қазір «Шоқан бұлағы» аталады. Отыз жасында ағып түскен жұлдыз ұлына деген елдің құрметі, міне, осы. Ал Шоқаннан 7 ғасыр бұрын жер-әлемді тітіреткен бабасы Шыңғыс хан өтіпті бұл жерден. Ол да ат шалдырып, әскерін тынықтырып, еру қылып бірнеше күн жатыпты дейді. Арнайы белгітас қойдырыпты. Бұл тасты қазан асу үшін қойған деген де сөз айтылады. Мейлі, қалай болса да, бір дәуірлерде Шыңғыс хан ас ішкен қазанды көтеріп тұрған тастың тарихы кім-кімді де қызықтырары сөзсіз.
Көлденең жата кеткен тасының өзі осынша сыр шығарғанда, тауы мен құмын зерттесең, жуық арада түгесіле қоймасы анық. Алтынемелдің басты құндылығы – Айғайқұм жайлы да жүлгесі тылсыммен астасар аңыздар аз емес. Халық арасында Айғайқұмның басына шыққан адамның арманы орындалады деген түсінік қалыпты. Құм төбе – көшпелі емес. Әдетте шөл тұрақсыз келеді. Ал Айғайқұмның мызғымай жатқанына заман жыл. Желмен бірге бедері де өзгеріп отыратын шөлдердей емес, қанша дауыл соқса да, бұл төбе көшіп кетпейді. Көп жағдайда ұшар басы түтеленіп жататын, уілдеген желі бір тынбайтын төбенің шөгіп кетпей, жоғалып кетпей тұрғаны шынында таңғаларлық. Айғайқұмның екінші аты – Әнші құм. Басынан етекке қарай құмға отыра қалып, сырғанай жөнелгенде гүрілдеген, уілдеген дыбыс шығарады. Бір уақ төбе құйқаңды шымырлатып жіберер әлгі уіл – табиғатта сирек кездесетін құбылыс. Сонысы үшін-ақ талайды қызықтырары сөзсіз. Ғылымның түсіндіруінше, құмның үйкелісінен пайда болатын бұл дыбыстың тамыры құмның ерекше құрғақтығында жатса керек. Және бұл жердің құмы өзгелердей тым ұсақ емес, тозаңы аз, қиыршық болып келеді. Әуеннің сыры сонда жатқан болуы да мүмкін.
Қатутаудың сұлулығы – өзінше жыр. Әртүрлі пішіндегі тастарға қарап, қиялыңа ерік берсең, дүниедегі бар құбылыстың мүсінін табасың. Аптап ыстықтан жердің өзі қайнап барып, сол бүлкілдеп тұрған күйінде қатып қалғандай әсер қалдыратын таудың биіктігі 1000 метрге жуықтайды. Қатутаумен қатар жатқан Ақтау борлы таулары да көзді арбайды. Ұшар басы ақ, ортасы қоңыр-қызыл, етегі сарғайып барып, жерге сіңіп кетеді. Қолмен бояғандай дейміз ғой, бірақ қанша шебер болса да, дәл мынадай үйлесімді бір ғана беткейге сыйдыру мүмкін емес. Түбін қазса, бір таудың әртүрлі түске боялуы жайлы да аңыздардың қылаң беретіні анық.
Жұртты қызықтыратын тағы бір ерекшелік – жануарлар әлемі. Әдетте, бұл жерде осынша жануар бар деп сырттай топшылап жатамыз. Ал Алтынемелде сәл басқаша. Қарақұйрық пен құланды көзбен көруге болады. Саны да аз емес. Қарақұйрық бес мыңға жуық, ал құлан төрт мыңнан асады. Жабайы аң қасына жақындатпайды. Дегенмен, тіршілігін көз жетер жерден бақылауға толық мүмкіндік бар. Оның сыртында адамға әбден үйренген, тіпті туристердің қолынан тәтті жеп дәндеген тарпаң тағы бар. Әлем Пржевальск жылқысы атап кеткен бұл жануарлар жуас. Әзірге оннан асады. Бірте-бірте көбейтіп, даланың сәнін кіргізуді көздеп отыр қорық басшылығы. Ерекше назарда, көп жағдайда аналығы мен аталығын бөлек ұстайды екен. Енді біраз жылда үйірімен жортып, өз бетімен тіршілік кешіп, баяғы бір тарпаңдығын тауып жатса, Алтынемелде асаулықтың символы болған жылқы тұқымдас жануарлар да үйірімен жортып жүретін болады.
Алтынемелге келушілер саны жыл санап өсіп келеді. Былтырғы көрсеткіш екі мың туристен асып жығылыпты. Туризм бағытын дамытуға күш салып жатқан Алматы облысының елге көрсетер бір нүктесі 520,2 мың гектар жерді алып жатқан еліміздегі 12 табиғи қорықтың бірі Алтынемелде құлан мен тарпаң ғана емес, келушілер де жиі көзге көп шалынса дейсің...
Алмас НҮСІП,
«Егемен Қазақстан»
