– Түрікменстанда балуандарымыз ел күткен үдеден шықты. Жарыстан алған әсеріңіз қандай?
— «Дүниежүзілік қазақ күресі» федерациясы президентінің бірінші орынбасары Серік Түкеев екеуіміз Азия ойындарына арнайы шақыртумен барып, тамашалап қайттық. Жарыстан алған әсерімізді сөзбен айтып жеткізу қиын. Спорттық шара өте жоғары деңгейде өтті. Түрікмен елі дүбірлі додаға ерекше дайындалған екен. Байрақты бәсекеге әлемнің 62 мемлекетінің үздіктері жиналды. Бізді қуантқаны, бабадан қалған бағлан өнеріміз, ұлттық брендіміз қазақ күресін төрткүл дүние теледидар арқылы тамашалады. Айбек Нұғымаров бастаған атан жілікті жігіттеріміз нағыз бабында екендіктерін байқатып, қарсыластарын қоғадай жапырып, қазақтың күш-қайратын, рухын жер-жаһанға паш етті. Әнұранымыз бір емес, екі мәрте шырқалып, көк туымыз екі мәрте көтерілді. Екі алтын, бір қола жүлдені қанжығаға байлап, төл спортымыздың туын желбіретіп қайттық. Бұдан артық қуаныш, бұдан асқан бақыт бар ма? Бұл – алаш жұрты үшін, қазақ күресі үшін зор мәртебе.
— Қазақ күресінің осындай дәрежеге жетуіне өзіңіздің ұйытқы болуыңызбен бес жыл қатарынан Барқытбелдің баурайында, Ақсуат жерінде өткізіліп келе жатқан Ырғызбай Досханаұлы атындағы халықаралық турнир де өз ықпалын тигізген секілді.
— Өткенге сәл шегініс жасасақ, бұл турнирді өткізу туған жерді түлету мақсатындағы игі ойдан, перзенттік парыздан туындаған еді. 1990 жылдары Серік Апрымовтың «Ақсуат» деген фильмі экранға шыққаны белгілі. Ол уақытта Алматыда қызмет істейтін едім. Бір күні қонақта отырып әлгі фильмді көріп, қатты ыңғайсыздандым. Шын мәнінде, бұл кино Ақсуатта емес, басқа облыстың бір фермасында түсірілген екен. Алайда фильм ел-жұрттың Ақсуатқа деген көзқарасын күрт өзгертіп, тіпті біздің елге қыз бермейтін жағдайға дейін жетті. 2000 жылдардың басында қызмет бабымен ел жаққа ауысқанда ең әуелі ойыма келгені – өсіп-өнген мекенді өркендетіп, мерейін асқақтату болды. Содан ойлана келе аудан жұртшылығына, кәсіпкерлік саласында жүрген аға-інілеріме қазақ күресінен Ырғызбай Досханаұлы атындағы турнир өткізу қажеттігін айтқанымда бәрі бірдей қолдады. Сол кездегі облыс басшысы Бердібек Сапарбаев та бұл ойымды құптады. Әуелгі жылы жарысты облыстық деңгейде, келесі жылы халықаралық дәрежеде ұйымдастырдық. Одан кейін турнирді екі жыл қатарынан Гран-При деңгейінде өткіздік. Әлемнің 20-дан астам мемлекетінен білекті балуандар келді. Биыл әлем кубогы дәрежесінде ұйымдастырып, дүние жүзінің төрт құрлығынан келген спортшылар қатысты. Ерекше атап өтерлігі, әлем кубогы бұған дейін бірде-бір рет ауылда ұйымдастырылып көрмепті. Демек, Ырғызбай Досханаұлы атындағы турнир әлемдік күрес тарихында ауылда өткен жалғыз әлем кубогы болып қала берері анық.
— Қазақ күресі тұңғыш рет Азия ойындарына енді. Бұл – үлкен жетістік. Ендігі меже, алдағы жоспарлар қандай?
— Келесі жылы Үндістанның Джакарта қаласында Азия және Тынық мұхит елдері арасында ойын өтеді. Қазақ күресін соған енгізуге қадамдар жасалып жатыр. Жалпы, қазақ күресін келешекте бұдан да жоғары деңгейге көтереміз, Олимпиада бағдарламасына енгіземіз десек, бізге ең әуелі ауызбіршілік керек. Төл спортымызды насихаттауға келгенде бұратартуға жол беруге болмайды.
— Елбасы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында: «Патриотизм кіндік қаның тамған жеріңе, өскен ауылыңа, қалаң мен өңіріңе, яғни туған жеріңе деген сүйіспеншіліктен басталады», деп жазған еді. Білуімізше, сіз халықаралық турнирден бөлек кезінде Құнанбайды емдеп жазған әулие Ырғызбай Досханаұлының кесенесінің жөнделуіне, ол жердің туристік нысанға айналуына да үлес қостыңыз...
— Ырғызбай бабамыздың кесенесінің жөнделуіне де осы турнирдің тигізген ықпалы болды. Аталған жарысты екінші жылы халықаралық дәрежеде өткізіп, Ақсуатта 70 орындық қонақүй салдық. Ол жылы турнирге 10 мемлекеттен балуандар келген еді. Сол кезде бір ғана дүние жаныма қатты батты, ол – Ырғызбай ата кесенесінің тозып тұрғандығы. Үйдегі аға-інілеріммен ақылдаса келе кесенені өз отбасымыздың қаржысына толықтай күрделі жөндеуден өткізейік деген шешімге келдік. Сөйтіп, Баянауылдан көк тас алдырып, 10 адам 50 күнде қашап шығып, кесенені елге ұялмай көрсететіндей етіп жасадық. Бұл іске Ұлықбек Тұмашинов сынды іскер азаматтар да қолдау білдірді. Биыл Ақсуатта әлем кубогы өтер алдында облыс әкімі Даниал Ахметовке кіріп, осы сайыс жөнінде, әулие кесенесі туралы айтқанымда ол кісі бірден қызығушылық танытып, ұшақпен осында арнайы келіп, тарихи нысанды тамашалап, мемлекет қамқорлығына алу қажеттігін айтты. Міне, көп уақыт өтпей әулие кесенесі мемлекет қарамағына берілді. Кесенені абаттандыруға облыстық бюджеттен қомақты қаржы бөлінді. Осы елдің азаматы ретінде құнды мұрамызға құрмет білдіріп жатқан аймақ шысына зор алғысымды айтамын. Бір таңданарлығы, биыл Тарбағатай жеріндегі дүбірлі доданы екі миллионнан астам көрермен тамашалапты. Балуандар бәсекесін тамашалауға арнайы келген академик Ғарифолла Есімнің: «Ақсуат бүгін ұзатылған қыз сияқты болып тұр», деп тамсанғаны бар.
Расында, бүгінде Ақсуат адам танымастай өзгерді. Ақсуат халқы бұл турнирді жыл сайын асыға күтеді. Наурыз айынан қызу дайындық басталады. Ағаш отырғызылады, көшелер тазартылады. Ырғызбай Досханаұлы атындағы турнирден соң жыл сайын халықаралық айтыс, «Тарбағатай жұлдыздары» атты халықаралық ән байқауын өткізу дәстүрге айналды. Туған жерді түлету үшін осындай қадамдар жасалды.
Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен Азамат ҚАСЫМ,
«Егемен Қазақстан»
ӨСКЕМЕН
