Ұлттық Банк хабарлайды, түсініктеме береді, түсіндіреді

Қуат ҚОЖАХМЕТОВ: «Қаржы институттары мен олардың клиенттерінің даулары саналы әрі әділ шешілуі тиіс» 90-шы жылдардың аяғында Оңтүстік-Шығыс Азия елдері аймағында болған дағ­да­рыс көптеген елдерді қаржы нарығын бірыңғай реттеуші сияқты мемлекеттік құры­лым­ды құруға итермелегенін көп адам біле бермейді. Барлық төрт нарық – банк, сақ­тандыру, зейнетақы және бағалы қағаздар нарық­та­рын реттеушінің функ­циялары берілген соған ұқсас құрылым ҚР Ұлттық Бан­­кінде де құрылды. Қаржы қызметтерін тұтынушылардың мүдделерін қорғау оның негізгі функ­ция­ларының бірі болды. 2001 жылғы сәуірде ҚР ҰБ Банк­терді және сақтандыруды қадағалау департаментінің құрылымында Қар­­жы қызметтерін қадағалау бас­қармасы құрылған сәттен бастап мың­даған шағымдар қаралып, жүздеген ұй­ға­рымдар шығарылды. Бірақ ондаған жылдар ішінде қаржы қызметтерін тұ­ты­нушылардың құқықтарын қорғау сала­сындағы қағидаттар мен тұжырымды тәсілдердің әзірленуі одан да маңызды. Бұл қаржы институттарының клиенттерімен оңай емес диа­ло­гын айтарлықтай дәре­жеде жеңілдетті. Жорамал реттеуші қаржы қызметтерін тұтынушылардың мүдд­е­лерінен туындаса да, бұл мәсе­ле­нің алдын ала шешілетіндігін білдірмейді. Біздің мақ­сатымыз нақты жағдайға қарай шындықты ашып, объективті шешімдер қабылдау, – деп атап көрсетеді ҚР ҰБ Қаржылық қадағалау комитетінің төрағасы Қуат ҚОЖАХМЕТОВ. Сұхба­ты­мыз­ға себеп болған, әрине, департаменттің онжыл­ды­ғы, бірақ мерейтойлық емес, практикалық тақырып – қаржы қызметтерін тұты­нушылардың құқықтары – әңгімеміздің өзегі. Тарихқа көз жіберсек – Қуат Бәкірұлы, мұндай құрылымды құ­ру­ға сыртқы факторлар ғана негіз болды ма? – Тек олар ғана емес. Бүкіл әлемдегідей республикада да күрделенген қаржы өнімдерінің өсуі байқалды. Бұл ретте нарықтық экономикасы бар елдерге қарағанда біздің халқымыз ол кезде қаржылық сауаттылығын енді ғана аша бастаған. Қандай да бір шартқа қол қоя отырып, адамдардың өз міндеттері мен құқықтарын жақсы түсіне қоймағаны да түсі­нікті. Батыс елдері үшін дәстүрлі омбудсмен, қар­жылық консультанттар, медиация институттары бізде дамыған жоқ. Сондықтан да қаржылық қызмет­терге деген сұраныстың өсуіне қарай қаржы инс­титуттары клиенттерінің Ұлттық Банкке көмек көрсету туралы шағымдары, хаттары, өтініштері де көбейе бастады. Даулы жағдайларды шешуге көмек­тесетін құрылым, жоғары білікті мамандардың қа­жет екендігі анық байқала бас­та­ды. Оның үстіне бұл құрылымның тиісті өкілетт­ік­тері болуы тиіс еді. Бұл жұмысқа Ұлттық Банк үлкен мән берді, сондықтан да Қаржы қызметтерін қадағалау бас­қар­масы он жылдық тарихында бірнеше рет қайта ұйымдастырылғанымен, оның негізгі функциялары сақталып, күшейтілді. Мәселен, 2002 жылы, ҚР ҰБ-да Қаржылық қадағалау департаменті құрылды, оның құрамына Қаржы қызметтерін тұтыну­шы­лар­дың құқықтарын қорғау басқармасы кірді. 2004 жылдың қаңтарында Ұлттық Банктің құзыретінен қадағалау құзыретін бөле отырып, бірыңғай реттеуші – Қаржылық қадағалау агенттігінің құрылуы 90-шы жылдарда – 2000-шы жылдардың басындағы қаржы секторының институционалдық қайта құры­луы­ның аяқталуы болды. ҚҚА құрамында Басқарма сақталып қалды, кейіннен ол Қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті болып қайта құрылды. Енді ҚҚА тара­тылғаннан кейін департамент – Қаржы­лық қад­а­ға­лау комитетінің құрылымы болып қал­ды. Осындай ұйымдастырушылық қайта құруларға қарамастан, ҚҚК тұтынушылардың ақпарат алу құқығы, таңдау құқығы, пікірін білдіру құқығы, зиянның өтелу құ­қы­ғы және қаржылық білім алу құқығы сияқты жал­пыға белгілі негізгі құқықтарын сақтауды ұстанады. Аздаған статистика

2005 жылдан бастап 2011 жылғы 30 қыркүйек аралығында Агенттік пен Комитетке, оның ішінде блог-платформаға келіп түскен өтініштер

2005ж.

2006ж.

2007ж.

2008ж.

2009ж.

2010ж.

2011 ж. 9 ай

өті-ніштер саны

өті-ніштер саны

2005 жылға өсуі

өті-ніштер саны

2006 жылға өсуі

өті-ніштер саны

2007 жылға өсуі

өті-ніштер саны

2008 жылға өсуі

өті-ніштер саны

2009 жылға өсуі

өті-ніштер саны

2010 жылға өсуі

762

863

13,25%

2021

134,18%

2155

6,63%

3913

81,58%

4592

17,35%

5168

12,54%

– Департамент жұмысының нәтижелері оқыр­мандарға қызығырақ болар. Оның тиімділігін өлшейтін қандай да бір барабар бірлік бар ма? – Тиімділіктің қарастырылған өтініштер және олар бойынша қабылданған шешімдер санымен өлшенетіндігі сөзсіз. Цифрлардан мысал келтірейін. 2004 жылғы 1 қаңтардан бастап 2011 жылғы 1 қаң­тар­ға дейінгі алты жылда ҚҚА-ға 14983 өтініш келіп түсті. Бұл ретте осы кезеңдегі өтініштердің өсуі 678% құрады. Олардың басым бөлігі банк сек­то­­рына қатысты, бұл ипотека алушылардың заем­­да­ры бойынша қабылдаған міндеттемелерін орын­дау­да қиындықтар туындауымен байланысты өтініштері. 2004 жылы өтініштердің көпшілігі азаматтар­дың салымдарына; қайта ұйымдастырылған және таратылған банктерде орналастырылған салымда­рына өтемақы төлеу тәртібіне, КСРО Жинақ бан­кі­нің сертификаттарын және мемлекеттік қазынашы­лық міндеттемелер мен облигацияларды сатып алуға; банктердің аударым операцияларын жүзеге асыру, заемдар беру талаптарына және төлем кар­точкалары бойынша сапасыз қызмет көрсетуге қатысты болды. 2008 жылдан бастап өтініштердің негізгі тақырыбы: заемдар бойынша сыйақы став­касының жоғары болуы; банктік заем және банктік салым шарттарының талаптарын біржақты өзгерту; банктердің төлемдерді индекстеуді қолдануы; заем­дарға қызмет көрсету барысында қосымша комиссиялар енгізу; сондай-ақ банктер алдындағы бо­рыш­тарды кешіруге, оның ішінде мемлекеттік бюд­жет есебінен кешіруге көмек көрсету; банктердің кепіл мүлкін сатуына жол бермеу, берешекті қайта құрылымдаудың және тұрақсыздық айыбын есептен шығарудың түрлі тәсілдері болды. Ағымдағы жылдың басынан бастап және 30 қыр­­­­күйек аралығында Комитет жеке және заңды тұлға­­лардың 5168 өтінішін қарады. Сондай-ақ қоғамдық бірлестіктер мен өтініш берушілер топтарынан да, Үкіметтің тапсырмалары бойынша да келіп түскен проблемалық заемшылардың 1534 өтінішінен тұра­тын 80 ұжымдық өтініш қаралды. Бұл ретте жалпы санының шамамен 70%-ы екінші деңгейдегі банк­тердің және банк операцияларының жекелеген түр­ле­рін жүзеге асыратын ұйымдардың қызметіне тиесілі. Банк секторы бойынша өтініш­тердің көп бөлі­гін заемдарды қайта құрылымдауға қатысты өтініш­тер құрайды. Сақтандыру компа­нияларына жасалған шағымдарда (4,29%) міндетті және ерікті сақтан­дыру түрлері бойынша сақтан­дыру төлемдерінің уақтылы және/немесе толық көлемде төленбеуіне, аннуитет шарттарына сәйкес сақтандыру төлемдері бойынша міндеттемелердің орындалмауына байла­ныс­ты шағымдар басым. ЖЗҚ бойынша өтініштер (7,24%) жинақталған зейнетақы қаражатын аударудан негізсіз бас тартуға немесе оның уақтылы аударылмауына, міндетті жарналардың салымшылар шарт жасамаған қорларға аударылуына, жинақ­тал­ған қаражат мөл­шерінің азаюына және инвес­ти­ция­лық шығынның есептелуіне қатысты. Бағалы қа­ғаз­дар нарығына қатысушылар (1,88%) көбіне акцио­нерлердің жал­пы жиналыстарының өткізілу және шақырылу тәртібінің бұзылуына, АҚ-ның мүддесін қозғайтын ақпараттың берілмеуіне, сондай-ақ дивидендтердің төленбеуіне шағымданады. – Бұл өтініштер қаншалықты дәлелді? – Біз мұндай статистиканы жүргіземіз және ҚҚК сайтының «Тұтынушылардың шағымдары (талдау және статистика)» деген бөлімінде ай сай­ын өтініштердің қаралу нәтижелері туралы жиын­тық ақпарат орналастырамыз. «Өтініштердің негізділігі/негізсіздігі» көрсеткішінің есепті кезең­дегі арақатынасы олардың жалпы қаралғаны са­нының 1,1% негізді екендігін көрсетіп отыр. Бұл ретте қа­ралу кезінде заңнаманың және шарт талап­та­рының бұзылғандығы анықталмаған өті­ніштер негізсіз деп танылады. Құқық бұзушы­лық­тар болма­ған жағ­дайда өтініш иелеріне кон­суль­тациялық және түсіндіру сипатындағы тиісті ақ­парат беріледі. ҚҚК-нің пікірінше, негізделген өтініштер үле­сінің төмендігі қаржылық қызметтер сапасының жақсы екендігін және тұтынушының қадағалау органына өтініш білдіруге себебі жоқ екендігін білдірмейтінін атап өткім келеді. Жүйелі сипаттағы негізсіз өтініштер себептеріне жасалған талдау ғана заңнамадағы олқылықтарды айқындауға мүм­кінд­ік береді. Осындай талдау нәтижелері бо­й­ын­ша департамент тұтынушылардың құқықтарын қор­ғау жөнінде тиісті құқықтарды белгілей оты­рып, ҚР заңнамасына жаңа нормалар енгізу туралы ұсыныстар дайындайды. Сізге реттеушіден хат келді – Егер негізделген шағымдар туралы айтар болсақ, клиенттердің құқықтарына қалай шек қойылуда, мұндай фактілер анықталған жағ­дайда олармен қандай жұмыс жүр­гізілуде? – Заңнаманың жеңіл дәрежеде бұзылуына байланысты жыл басынан бері біз олардың жойылуын көрсете отырып, 10 хат жібердік және қаржы ұйымдары: Альянс, Темiр, БТА, Банк ЦентрКредит, ДАНАБАНК, Метрокомбанк, Халық, Қазком, Хоум Кредит банктеріне; Атланта Полис, Нұрполис, Пана Иншуранс, НОМАД Иншуранс, «Астана-Финанс» СК, ЭкоПолис, Алатау сақтандыру компанияла­ры­на; бағалы қағаздар нарығы бойынша «Рахат» АҚ, «Еуразия энергетикалық корпорациясы» АҚ-ға, зейнетақы қызметтері секторы бойын­ша «ҰларҮміт» ЖЗҚ, БТА Қазақстан ЖЗҚ-ға қатысты 22 шектеу шаралары қолданылды. Біз сонымен қатар қаржы өнімінің талап­тары туралы толық емес ақпарат беру фактілерін атап өттік, ол ұсынылатын немесе алатын қар­жылық қызметтердің талаптарын дұрыс бағалауға әсер етеді. Біздің бағалауымызша, шағымдар саны­ның айтарлықтай өсуі қаржы ұйымдарының қо­сымша тәуекелдерден қашу ниетімен және олар­дың клиенттерге қатысты барынша агрессиялық саяса­тымен түсіндіріледі.

1-диаграмма. 2005 жылдан бастап 2011 жылғы

30 қыркүйек аралығында Агенттік пен Комитетке, оның ішінде блог-платформаға келіп түскен өтініштер

  Кешегі күнге дейін қазақстандық банктердің шетелден айтарлықтай арзан кредиттерді алып, көбірек заем, оның ішінде тұрғын үй заемдарын беруге талпынғандары белгілі. Бірақ көбіне іс жү­зінде қаржылық кірісі кредиттер бойынша тұ­рақты түрде төлем жасауға мүмкіндік бермейтін адамдармен шарттар жасалды. Бұдан басқа қаржы ұйым­дарының өз мүмкіндіктерін асыра пайдалан­ғанын да мойындау қажет. Қаржы нарығының эко­но­ми­калық тұрғыдан неғұрлым мықты қаты­су­шылары өз мүмкіндіктерінің басым екендігін біле тұра, шарттарға клиенттердің заңды мүдделеріне қысым жасап, құқықтарын шектейтін талаптар кіргізді. Бұл ретте банктер заемдар бойынша залал тә­уекелін төмендету және жосықсыз заемшылардың міндеттемелерін орындауына қол жеткізу үшін олар­ға қатысты заңнамада және жасалған шарт­тар­дың талаптарында көзделген шараларды қолдануда. Бірақ заемшылардың берешекті уақтылы өтеуі­не объективті мүмкіндігінің болмауы жағдайында банктер қабылдайтын шаралар, оның ішінде сый­ақы ставкасын көтеру, міндеттемелерін орында­ма­ғаны үшін тұрақсыздық айыбын ұзақ есептеу олардың борыштық ауыртпалықтарын бірнеше есе ұлғайтып жіберді. Сонымен қатар кепіл мүлкін сот­тан тыс сату сияқты, бұл шаралар тиімсіз болып қана қоймай, көптеген азаматтардың жалғыз тұр­ғын үйінен айырылу тәуекелімен байланысты әлеу­меттік дағдарысқа әкеп соғатын шара болды. Соңғы кездері банк заемшыларының пробле­малары халыққа қолдау көрсетуге бағытталған бірқатар шараларды іске асырып жатқан мемлекеттік органдардың үнемі назарында екендігін атап өтемін. Атап айтқанда, кезінде ҚҚА банктердің жедел қызметіне араласпау туралы заңнаманың нор­маларын сақтай отырып, Қазақстан қаржыгер­ле­рі­нің қауымдастығына, банктер мен ипотекалық компанияларға қамтамасыз етуі заемшылардың жалғыз тұрғын үйі кепіл болып табылатын заем­дарға қатысты қолдау көрсетуші шаралар ендіру мүмкіндігін қарастыруды ұсына отырып хаттар жіберді. Агенттік заемдарды өтеу кезектілігін өзгер­туді; оларды өтеу жөнінде мерзімін ұзартуды; индекстеу коэффициентін қолданудың күшін жоюды; берешекті өндіріп алу мәселелерін саналы әрі әділ шешуді; келіп түскен соманың 50%-нан аспайтын мөлшерде ақшаны жосықсыз заемшылардың карт шоттарынан ішінара алуды пайдалануды ұсынды. Қаржыгер дәлелдей алмағанды заң талап ете алады – Он жылдық жұмыс тәжірибесі қоры­ты­н­дылар жасап, тұжырымды шешімдер шығаруға, оның ішінде заңнамалық актілерге өзгерістер енгізуге негіз болады... – Дәл солай. Егер департамент жұмысының басында бірлі-жарым шағымдар ғана қаралып, жеке жағдайлар бойынша ғана шешімдер қабылданса, қазір қайталана беретін сұрақтар, оқиғалар, құқық бұзушылықтардың көпшілігі оларды жинақтап, жіктеп, кейіннен заңнамалық және нормативтік актілерге түзетулер болып енетін жүйелі сипаттағы ұсыныстар дайындауға негіз болып отыр. Қаржы дағдарысы бұл жұмыстың маңызын арттыра түс­кені белгілі, алайда әлеуметтік қиыншылықтардан қашып, халықтың қаржы жүйесіне сенімін нығайту үшін қазір қаржы нарығын реттеудің құқықтық негізі тұрақты түрде кезең-кезеңімен қайта қаралып, жетілдірілуде. Бұл қаржылық қызметтерді тұтыну­шылардың құқықтарын қорғаудың құқықтық тетіктерін жетілдіруге мүмкіндік береді. Мысал келтірейін. Мәселен, 2007 жылы банктерге банктік заем/салым шарттарында және олар туралы ақпаратты жария еткен кезде жылдық тиімді шынайы салыстырмалы сыйақы ставкасын ашып көрсету міндеттелді. Банктер жариялаған сыйақы ставкалары заемның немесе салымның нақты құ­нын көрсетпеді. Мысалы, пайыздық ставкадан бас­қа заемның құнына түрлі көрсеткіштер – заем­ды пайдалану уақыты, өтеу тәсілі, жарнамалық прос­пектілерде көбіне банктер жария етпейтін комис­сия­­лар мен алымдар, атап айтқанда, бір реттік немесе кезекті комиссиялар, банктің несие шотын ашқаны үшін алатын комиссиясы және т.б. әсер етеді. Бұл – заемның немесе депозиттің нақты құ­нының шамасын білдіретін көлем. Осындай хабардар болу клиенттерге түрлі банктер қызметінің құнын бағалап, салыстыруға мүмкіндік береді. Басқа да тең жағдайларда жылдық тиімді шынайы салыстырмалы сыйақы ставкасы төмен заемның құны да аз болады. Клиенттерге жылдық тиімді шынайы салыстырмалы сыйақы ставкасының мәнін жеткізу заем бойынша өтелмеген төлемдер санын азайтар еді деп есептейміз. Шартқа қол қойылғанға және банк алдында міндеттеме қабыл­д­ағанға дейін олар заемның нақты құны мен қай­таруы тиіс сомасын білсе, қаржылық мүмкіндік­терін саналы түрде бағалаған болар еді. Үкіметтің бірқатар дағдарысқа қарсы шаралар қабылдағанын да еске түсіре кетейін, оған 2008 жылы Парламент қабылдаған «ҚР кейбір заңна­малық актілеріне қаржы жүйесінің тұрақтылығы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңды жатқызуға болады. Банк­тердің заемшылары – жеке тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған түзетулердің басым бөлігі құжатқа реттеушінің бастамасы мен негіздемелері бойынша енгізілген болатын. Атап айтқанда, жеке тұлғалармен жасалатын банк заемы шарттарында, оның ішінде ипотекалық заем шарттарында банктер, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар сый­ақының белгіленген не өзгермелі ставкасын белгілейді. Ол біржақты тәртіппен өзгермеуі және шартта белгіленген мерзім ішінде өзгеріссіз қалуы тиіс. Оның ең аз қолданылу мерзімі – кемінде үш жыл. Тараптардың келісімі бойынша ол шарттың қолданылу мерзімі ішінде азаю жағына қарай не өзгермелі сыйақы ставкасына өзгеруі мүмкін. Өзгермелі сыйақы ставкасын есептеу тәртібі, қолданылу талаптары уәкілетті органның нормативтік құқықтық актісінде айқындалады. Банктердің, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың тарифтер­дің, комиссиялық сыйақылардың және заемға қыз­мет көрсету жөніндегі басқа шығыстардың банк зае­мы шарты жасалған күні белгіленген мөл­шер­ле­рін және оларды есептеу тәртібін ұлғайту жағына қарай біржақты тәртіппен өзгертуге құқығы жоқ. Сонымен қатар 2008 жылғы қазанда шарт­тар­дың талаптарымен Заң қолданысқа енгізілген күнгі белгіленген мөлшерінен жоғары сыйақы ставкасын үш жыл бойына өзгертуге тыйым енгізілген болатын. Егер ставка өссе… – Енді үш жылдық мерзім аяқталғаннан кейін банктер қолданыстағы шарттарға жасал­ған, тиімді ставкасы айтарлықтай көтерілген қосымша келісімдерге қол қоюды ұсынып отыр. Білмегендіктен бе, әлде жағдайдың тұйыққа тірелуінен бе (не кредит бойынша барлық борышты бір сәтте өтеу, не осы талаптармен келісу) заемшылар мұндай құжаттарға қол қоюға мәжбүр болуда. Қаржы институттарының бұл іс-қимылдары қаншалықты заңды? – Заңнамаға сәйкес сыйақы ставкасын банк біржақты тәртіппен өзгерте алмайды. Мұндай құжатқа тараптардың өзара келісімімен ғана қол қойылуы тиіс. Бірақ егер клиент қосымша келісімге қол қоймаса, шарттың мерзімі өтіп кетсе де ол қолданыла береді. Клиент үшін бұл нарықтағы осындай өнімдерді қарап, банкті ау­ыс­тыру үшін ойлануға себеп болып табылады. – Қаржылық қызметтерді тұтынушы­лардың заңнамамен қайта қалпына келтірілген қандай құқықтары туралы біз әлі білмейміз немесе нашар білеміз? – Он жылдық жұмысында қолданыстағы құқықтық реттеуде, кепіл мүлкін соттан тыс сатуда да, жалпы ипотекалық кредиттеуде бірқа­тар олқылықтар анықталды. Сондықтан да за­ем­шыларды кредиторлардың заңсыз іс-қимыл­дарынан құқықтық және әлеуметтік қорғау тетіктерін құру қажеттігі туындады. 2011 жылғы ақ­­панда «ҚР кейбір заңнамалық актілеріне ипо­те­калық кредиттеу және қаржылық қызметтерді тұтынушылар мен инвесторлардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң қабылданды. Ол бірнеше тұжырымды бағыттардан тұрады. Біріншіден, ипотекалық мәселелер бойынша. Мә­селен, ипотекалық шарт тіркелген органда тіркелген кепіл беруші – жеке тұлғаның тиісті жазбаша бас тартуы болған жағдайда кепіл мүлкін соттан тыс сатуға тыйым белгіленді. Сонымен қатар микрокредиттік ұйымдардың және кредиттік серіктестік­тер­дің тұрғын үй және (немесе) орналасқан тұрғын үйі бар жер телімі болып табылатын кепіл мүлкін сот­тан тыс сатуына тыйым салынады. Кепіл мүлкін сату қажет болған жағдайда кепіл ұстаушының оған тәуелсіз бағалау жүргізу міндеті енгізілді. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәсе­ле­лері бойынша заңнама жетілдірілді. Атап айтқанда, банк заемы шарттары бойынша талаптарды бір­жақ­ты өзгертуіне тыйым салынды. Сыйақыдан, ко­мис­сиялардың барлық түрлерінен, заем берумен және оған қызмет көрсетумен байланысты кредитор ала­тын өзге төлемдерден тұратын жылдық тиімді шы­найы салыстырмалы сыйақы ставкасының шекті мөлшері ҚР ҰБ нормативтік құқықтық актісінде бел­гіленді. Төлемдерді кез келген валюта балам­а­сына байланысты индекстеуге тыйым енгізілді. Банк заемы шарттары бойынша міндет­те­мелердің орын­дал­мағаны үшін тұрақсыздық айыбының мөлшері бір күнге мерзімі өткен төлем сомасының 0,5%-нан аспайтын, бірақ банк заемы шарты қолданылатын әр жыл үшін берілген заем сомасының 10%-нан аспайтын мөлшерде шектелді. Бұдан басқа Заңның жекелеген нормаларына кері күш берілді. Атап айтқанда, жасалған заем шарттарының шеңберінде жаңа комиссиялар енгізуге тыйым; сондай-ақ банк заемы берілген күннен бастап бір жыл өткен соң заемды мерзімінен бұрын ішінара немесе толық өтегені үшін айыппұл салуға тыйым салынды.

Департаменттің бастамасы бойынша шығарылған шектеулі ықпал ету

шаралары санының динамикасы

2007 жыл	2008 жыл		2009 жыл		2010 жыл		2011 жылғы 9 ай
Шект. ықпал ету шарала- рының саны	Шект. ықпал ету шарала-рының саны	2007 жылға өсуі	Шект. ықпал ету шарала-рының саны	2008 жылға өсуі	Шект. ықпал ету шарала-рының саны	2009 жылға өсуі	Шект. ықпал ету шарала-рының саны	2010 жылға өсуі
49	64	31%	79	23%	59	-25%	22	-62,7%

  Іс сотқа бармай тұрып, омбудсменге жүгін – Демек, банктік омбудсмен институтын енгізу қажеттігі туындады. Даудың қай кезеңінде оған жүгінуге болады, оның қызметі қанша тұ­рады, кімнің мүддесін – қаржы институтының ба, әлде клиенттің мүддесін қорғай ма? – Иә, жоғарыда аталған Заңда Парламент депу­тат­тарының бастамасымен омбудсмен институтын құру көзделген. Омбудсмен – келіспеушіліктерді сот­қа дейінгі тәртіппен реттеуге көмектесетін тәу­елсіз жеке тұлға, делдал. Біздің жағдайымызда – ол банк, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым мен заемшы – жеке тұлға арасындағы тұлға. Омбудсмен – консультант және бітімгер. 2011 жылғы 27 тамызда кеңестің бірінші ұйымдастыру отырысында Марат Сағындықұлы Са­тыбалди­ннің банк омбудсмені болып тағайын­дал­ғанын еске сала кетейін. Омбудсменнің тәуелсіз екендігіне қарамастан, оның қызметі кеңес мүше­лерінің – банктердің өздерінің жарналарынан төле­неді. Оның қисыны да түсінікті: іс жүзінде проб­леманы туындатқан банктердің өздері, дауларды шешу жөніндегі қаржы ауыртпалығын эконо­ми­ка­лық тұрғыдан күшті тарап ретінде банктер көтеруі тиіс. Банк омбудсмені кеңесінің құрамына банктер мен олардың клиенттері арасындағы дауларды реттеу мәселелеріне қатысы бар республикалық қоғамдық ұйымдардың өкілдері де кіреді. Клиенттер үшін омбудсменнің қызметі тегін. Яғни, енді заемшылардың зерттеу жүргізуге және дауларды реттеу жөнінде тиісті қаржы ұйым­д­арына ұсынымдар беруге өкілеттігі бар тәуелсіз, бейтарап адамға шағымдарымен, өтініштерімен, ұсыныстарымен жүгіну мүмкіндігі пайда болды. Оған банк пен клиент арасында тікелей пәтуаласу мүмкін болмаған жағдайда ғана жүгіну қажет. ҚҚК бұл институтты қолдайды. Тіпті біз бірге іс-қимыл жасап, Алматыда азаматтарды бірлесіп қабылдап та жатырмыз. Ал қазір ипотекалық кредиттеу мәселелері бойынша банктермен проблемалары бар азаматтарды Астанада, Шымкентте және басқа да бірқатар облыс орталықтарында бірлескен көшпелі қабылдаулар жоспарланып отыр. – Комитет пен омбудсмен функцияларының айырмашылығы қандай? – Қазақстанда институт болмаған кезде оның функцияларын біз орындадық деуге болады. Келіп түскен өтініштер ағынының өсуіне қарай функ­цияларды бөлу қажеттігі туындады. Омбудсмен жеке өтініштермен жұмыс істейді. Бірақ егер ол жүйелік құқық бұзушылықтарды байқайтын болса, ақпаратымен және қорытындыларымен ҚҚК-ге жүгіне алады. Комитет – реттеу және қадағалау функциялары, сондай-ақ заңнамалық бастама жасау құқықтары берілген мемлекеттік құрылым және ол дау шешудегі келесі кезең болып табыла­ды. Яғни, нарықта енді қаржы дауларын реттеудің көп деңгейлі жүйесі қалыптасты. Бірінші кезеңде, проблемалар туындаған кезде клиент дау туындаған қаржы институтына баруы және қазіргі кезде жиі орын алып жатқандай кредиторлардан жасырынбай, пәтуаласу барысында дау­ды реттеуге тырысу қажет. Егер мәселе шешілмесе, омбудсменге бару қажет. Егер, оның көмегімен де реттеу мүмкін болмаса, ҚҚК-ге жүгіну қажет. Комитет, оның Қаржылық қызмет көрсетуді тұтыну­шылардың құқықтарын қорғау департаменті бұ­рын­ғысынша жеке жағдайларды қарайтын болады. Тіпті олар, бұған дейін бірнеше рет орын алғандай, жекеден жалпыға баруға негіз береді. Егер банктің заң бұзғандығы анықталса, яғни тексеруге негіз болса, бұл осы қызмет бойынша банктің басқа клиенттеріне де қатысты жүйелі болып табылмаса немесе бүкіл нарық үшін тән емес сипат болмаса, егер солай болса, құқық бұзушыларға қатысты айыппұл санкциялары қолданылатын болады, ал кейіннен заңнамаға немесе нормативтік актілерге тиісті түзетулер енгізілуі мүмкін. Яғни, егер бұрын біз жеке жағдайларды қарастырсақ, қазір орын алған жағдай негізінде осындай өнімдер бойынша бүкіл банк практикасын қарастыра аламыз. Бірақ көзделген рәсімдерге байланысты жеке жағдайды қараудың дауды омбудсменнің көмегімен реттеуге қарағанда баяу жүретіндігін мойындау қажет. Омбудсмен келіссөздер үстеліне отырады – бұл оның негізгі функциясы – содан соң құжат айналымымен шұғылданбай, бұл мәселелерді іс жүзінде шешеді. Яғни омбудсмен институты регламенттері көп мемлекеттік органға қарағанда жылдамырақ әрі ұтқыр. Кейіннен, нарықта тағы бір делдал кәсіби құрылым – дауларды сотқа дейінгі тәртіппен шешуге жәрдемдесетін медиация институты пайда болады деп ойлаймыз. – Заң шығарыла бере ме? – Иә. Өткен дағдарыс пен ағымдағы ахуал ойла­ну­ға және бірқатар қалыптасқан практи­калар­ды қай­та қарауға итермелеп отыр. Атап айтқанда, банк өн­імдері бойынша есептілікті енгізу, оларды іске қос­қанға дейін талаптарын тексеру қажет деп пайым­даймыз. Клиенттер түрлі банктердің осын­дай ұсы­ныстары мен өнімдерін оңай салыстыра алу үшін біз ҚҚҚ немесе өзге қоғамдық құры­лым­ға Интернет-ресурста бүкіл нарықтың ақпарат базасын құруды ұсынғымыз келеді. Банктер төлем жасау қабілеті жоқ клиенттерге кредит бере алмайтын нормативті бекітуді жоспарлап отырмыз. Сондай-ақ ҚҚҚ қолдауымен Ар-намыс кодексін әзірлегіміз келеді. Комитет халықтың инвестициялық мәдениеті мен қаржылық сауаттылығын көтеруге бағытталған іс-шараларды іске асыру жөніндегі жұмысты да жалғастыруда. Қаржылық оқытуды ірі орталық­тарда ғана емес, ұзақ мерзімді келешекте бүкіл елде өткізу тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың тиімдірек нысандарының бірі болып табылады деп санаймыз. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Алла ДЕМЕНТЬЕВА. RSS   Он жылдық қорғау. ҚҚК Қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті мерейтойын атап өтуде. TW    Міндет өзгермейді – қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау