Жиын барысында спикер «Жер қатынастарын реттеу мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы осы күндері Парламент Мәжілісінде қаралып жатқанын мәлімдеді.
Бұл заң жобасын 2016 жылы Жер реформасы жөніндегі комиссия әзірлеген болатын. Сонымен бірге, Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 6 мамырдағы «Жер заңнамасының кейбір нормаларын қолдануға мораторий енгізу туралы» Жарлығымен және Жер кодексінің кейбір нормаларын тоқтата тұру туралы заңға сәйкес кодекстің кейбір нормаларына шектеу күшіне енді.
Мораторий енгізілген 2021 жылғы 31 желтоқсанға дейін жарамды болып саналады. Ол жарғылық капиталында шетелдіктердің үлесі 50%-дан асатын заңды тұлғаларға, шетел азаматтарына және ауыл шаруашылығы алқаптарын ұзақ мерзімді жалға беру туралы жер заңнамасының ережелерін тоқтатады. Сондықтан да, бұл жаңа заң жобасы қазақстандықтардың ауылшаруашылық жерлерін жалға беру мен сақтау институтын жетілдіруге бағытталған. Атап айтқанда, қоғамдық кеңестер мен ұйымдардың өкілдерін қосып, комиссия мүшелерінің жалпы санының кемінде 50%-ын құрайтын бірыңғай жер комиссиясын құру жоспарлануда. Жер комиссиясының отырыстары дыбыс және бейне тасымалдаушыларда міндетті түрде тіркелуі тиіс және комиссияның шешімдеріне қарсы сотқа шағымдану мүмкіндігі қарастырылады.
Заң жобасының ережелері ауылшаруашылық жерлерін пайдаланудың тұрақты мониторингін енгізуді көздейді. Айталық 5 жыл ішінде жыл сайын, ал кейінгі кезеңдегі әрбір 3 жылда суармалы жерлерде және 5 жыл сайын тәлімді жайылымдарға тұрақты түрде мониторинг жүргізіледі. Бұл шаралар ауылшаруашылық жерлерін тиімді және ұтымды пайдалануды, пайдаланылмаған жерлерді айқындауға және ауыл шаруашылығы айналымына енгізуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ жерді пайдаланудағы қоғамдық бақылау рөлін және жерді ұтымды пайдалану үшін жер пайдаланушылардың жауапкершілігінің де деңгейін арттырады.
Сонымен қатар кезінде ауылшаруашылық алқаптарының мөлшеріне шектеулердің жоқтығы латифундистердің пайда болуына себеп болды. Ал мұндай шектеудің болмауы жерді фермерлердің жаңа буынына беру мүмкіндігін тежеуге әкелді. Осыған байланысты, жоғарыда аталған заң жобасы лизингке берілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің барынша (ең жоғары) өлшемдерін анықтау әдістемесін әзірлеуді және бекітуді ұсынады. Бұдан басқа, табиғи-агроөнеркәсіптік аймақтарға және облыстың мамандануына байланысты ұсынылған ауыл шаруашылығы жерлерінің оңтайлы мөлшерін белгілеу керек. Сондай-ақ жаңа заң жобасының ережелері «бір қолдан» ауыл шаруашылығы алқаптарының ірі учаскелерін лизингке алып қоюға бағытталған.
Шетелдік азаматтармен некеде тұратын Қазақстан азаматтарына, сондай-ақ шетел капиталы бар заңды тұлғаларға шекаралық белдеуде және шекара аймағында орналасқан жерлерді беруге тыйым салу ұсынылады. Бұл шаралар ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және Қазақстан Республикасының аумақтық тұтастығын қамтамасыз етуге бағытталған.
Заң жобасында халықтың жеке шаруашылығындағы малына қажетті жайылымдық жерлердің ауқымы анықталады. Өйткені елді мекендер аумағында қолданыстағы жайылымдар халықтың қажеттіліктерін қанағаттандырмайды және деградацияға ұшырайды. Елді мекендер төңірегінде бос жайылымдар мен шабындықтар жоқ, олар негізінен меншікке немесе жалға беріледі. Әкімдіктер жүргізген алдын ала есептеулерге сәйкес ауылдық елді мекендердің жайылымдарға деген қажеттілігі 27,7 млн гектарды құрайды. Сондықтан заң жобасы халықтың жайылымдық жерлерге деген қажеттілігін мемлекет мұқтаждықтары қатарына енгізеді.
Жеке тұрғын үй құрылысы үшін (ЖТҚ) жер учаскелеріне халықтың қажеттіліктерін мемлекеттік қажеттіліктер тізіміне енгізу жоспарлануда. Бұл талдауға сәйкес Call Center орталығына келетін «jerturaly.kz» сайтына қоңыраулар мен сұрақтардың 75%-дан астамы ЖТҚ-мен байланысты болғанымен түсіндіріледі.
Бүгінгі таңда бүкіл ел бойынша ЖТҚ үшін жерді тегін алу кезегінде тұрған адамдар саны 1,2 миллионнан асады. Ал жер учаскелерін ЖТҚ үшін тиісті инфрақұрылыммен қамтамасыз етуде елді мекендер аумағында бос жерлер жоқ болғандықтан проблема туындайды.
«Жер қатынастарын реттеу туралы Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» аталған заң жобасының нормалары мен ережелері бүгінгі күні отандық фермерлер үшін аса өткір мәселелерді шешуге бағытталған.
Рауан ҚАЙДАР,
«Егемен Қазақстан»
