Жиынға Энергетика министрлігінің, әкімдіктің, «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ-тың өкілдері, «Майкубе Вест» ЖШС, «Богатырь көмір» ЖШС, «ЕЭК» АҚ, «Шұбаркөл көмір» АҚ және «Қаражыра» АҚ көмір кеніштерінің басшылары қатысты. Қаңтардағы қатты аязда көмір тапшылығы байқалып, халықтың наразылығы туындағаны белгілі. Жиында айтылғандай, бұл кеніштердің алдын ала коммуналдық-тұрмыстық қажеттілікке және халыққа көмір жеткізу жұмыстарына тиісті бақылау жүргізбегендерін көрсетті.
Жалпы, халықты көмірмен қамтамасыз ету мәселесі бірінші кезекте жергілікті әкімдіктердің құзыретінде. Ал көмір өндіретін кәсіпорындар «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ-пен бірлесіп, коммуналдық-тұрмыстық және халықтың қажеттілігін көмірмен толық және уақтылы қамтамасыз етуі қажет, деп атап өтті Қ. Бозымбаев.
Өткен жылы елімізде алдыңғы жылмен салыстырғанда көмір 8,3 пайызға артық өндіріліпті. Тұрмыстық-коммуналдық мақсатта республика бойынша 12,5 миллион тонна көмір жеткізілген. Бозымбаев қаңтардағы қатты аяздар көмір түсіру кестесіне де кедергі келтіргенін айтты. Сол себепті, Алматыдағы бірқатар ауылдарда, темір жол тұйықтарында, ШҚО, Алматы, Жамбыл облыстарында көмір тапшылығы байқалды.
Ал Екібастұздағы «Шығыс» және «Богатырь Көмір» ЖШС кеніштері екі жылдың ішінде қуатын арттырған. Қыста кеніштер тоқтаусыз жұмыс жасады.
– Өткен жылы көмір кеніші тұтынушыларға 40 миллион 900 мың тонна көмір жеткізген. Көмірдің 60 пайызы экспортқа жұмсалса, қалған 40 пайызы еліміздің ішкі нарығына жіберіледі. Биылға 41 миллион тонна көмір өндіру жоспарланып отыр, – деді «Богатырь көмір» ЖШС-нің бас директоры Марат Абдығұлов.
– Коммуналдық-тұрмыстық көмірдің бір тоннасы 2133 теңге. Басқа өңірлердегі көмір тапшылығына байланысты жайлардың «Богатырь» кенішіне қатысы жоқ. Өйткені біздің тұтынушыларымыз ГРЭС-тер, Жылу орталықтары, қазандықтар, – деді ол.
Жалпы, кәсіпорын көмірмен Павлодар, Солүстік Қазақстан және Ақмола облыстарын қамтамасыз етеді. Биыл циклдық-ағымдық технология бойынша көмір өндіру қайта қалыпқа келтірілді. 2021 жылы алғашқы, 2023 жылы екінші кезеңі аяқталады. 2019 жылы «Богатыр» кенішінде байыту фабрикасы іске қосылмақ.
Қанат Бозымбаев барған Баянауылдағы «Майкубе-Вест» ЖШС нарықтық уақыт келген кезде «Екібастұзкөмір» бірлестігінің құрамында болған-ды. Одан кейін америкалық компанияға, біраз жыл «Қазақмыс» корпорациясына қарады. 90- жылдары Майкөбенің көмірін Венгрия, Румыния сияқты елдер пайдаланған көрінеді. Бұл күндері кеніштер жекеменшіктің қолында. Жалпы, біздің өңірдегі жұртшылықтың дені осы Майкөбенің көмірін тұтынады, «Қаражыра», «Шұбаркөлдің» де көміріне сұраныс жоғары.
– «Майкөбе» кенішінің көмірі қоңыр, лигнит деп аталады. Екібастұздың көмірінен айырмасы бар. Қоңыр көмір тез жанады, күлі аз. Бірақ таскөмірге қарағанда, қызуы төмен. Негізінен тұрғын үйлерде пешке жағылатын көмір, – дейді мамандар.
– Жалпы, «Майкөбе» кеніші 6,4 шақырымға созылып жатыр. Кен орнының тереңдігі 80 метрге жуық.
Екібастұз стансалары негізінен Екібастұздың таскөміріне лайықталып салынған. Көмірі әлемдік бағамен салыстырғанда арзан саналады, сондықтан бұл саланы дамыту үшін ең алдымен қаржыландырудың жасыл нарығын дамыту керек, дейді мамандар. Көмірдің бір тоннасының ең арзаны – 9-10 мың теңге. Шалғайдағы ауылдарда 12-13 мың теңгеге дейін барады. Ал бір үйге қыста кемінде 5 тонна көмір керек. Аязды күндері күніне 10-12 шелек көмір жағылады. Сондықтан қыс мезгілінде 9-10 тонна көмір сатып алуға тура келеді.
Энергетика министрлігінің мәліметінше, бүгінде елімізде көмір тапшылығы жоқ. Еліміздегі көмір қоры әлі 300 жылға жетеді. Ал баға саясатына келер болсақ, көмір құны мемлекет тарапынан реттелмейді. Сондықтан кім қандай бағаға сатса да өз еркі. Қазір елімізде 400-ге жуық көмір кені бар көрінеді. Бағаны нарық анықтайды, көмірдің құны сұранысқа қарай өзгереді.
Сондықтан Энергетика министрлігі коммуналдық-тұрмыстық қажеттілікке көмір жеткізуді арттыру және көмір саласын бұдан әрі дамыту үшін бірқатар шараларды қолға алуда. Үкіметке өңірлерге көмір жеткізу кезіндегі кідірістер мәселесін түпкілікті бір жолға қоятын бірқатар ұсыныстарын енгізбекші. Енді кеніштерде көмірді жөнелту сызбасы қайта қарастырылады. Жиындағы мәселенің мәнісі – бірінші кезекте көмірді халықтың коммуналдық-тұрмыстық қажеттілігіне жеткізу. Екінші кезекте, ЖЭС-терге жөнелту, ең соңында экспортқа шығарылатындығы жөнінде айтылды.
Қазір барлық облыстарда халықтың коммуналдық-тұрмыстық қажеттілігіне көмір жеткілікті. Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда облыстарындағы қоймаларда және темір жол тұйықтарында көмір бар. Оңтүстік Қазақстан облысының Шымкент, Түркістан, Ленгір, Сарыағаш қалаларында және басқа да өңірлерде көмір бар. Облыс қоймаларында барлығы 19 000 тонна көмір жинақталған.
Фарида Бықай,
«Егемен Қазақстан»
Павлодар облысы
