Фармацевтика – қару-жарақ сатудан кейінгі ең табысты бизнес. Қашанда жоғары сұранысқа ие сала болғандықтан оған әркімнің де таласы бар. Тіпті бизнесі одан әрі өркендеуі үшін дерттің шын дауасын жасырып, ауруды уақытша басатын дәрілерге деген халықтың сұранысын арттырып отыру – осы бизнестің көлеңкелі тұстарының бірі. Дегенмен де дәрі-дәрмек – тікелей денсаулыққа қатысты мәселе. Сондықтан ауру меңдеп, жаныңды қоярға жер таппаған сәтте дәрінің сапасына да, бағасына да қарауға мұршаң болмай, сатып алуға мәжбүрсің.
Бүгінде елімізде дәрілік заттардың 7690 атауы тіркелген екен. Алдыңғы жылы Қазақстанның фармацевтикалық нарығы 458 млрд теңгеден асса, стационарлық және амбулаторлық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге жұмсалған мемлекет шығыны шамамен 181 млрд теңгені құраған.
Жалпы, тәуелсіздік алған жылдардан бері Қазақстанның фармацевтикалық нарығы әжептәуір өскені байқалады.
Бүгінде отандық 80 кәсіпорын 11 мың тоннадан аса дәрілік заттар мен жылына 42,4 млрд теңгенің медициналық бұйымдарын өндіреді. Бұл – 1997 жылмен салыстырғанда 37 есе көп көрсеткіш. Негізінен фармөнімдерін шығаратын өндірушілердің көпшілігі Оңтүстік Қазақстан, Алматы облыстары мен Алматы қаласында орналасқан. Бұлар отандық фармацевтика саласындағы өнімдердің 90 пайызын қамтып отыр. Дегенмен де Қазақстанға сырттан келетін дәрілер көп. Мысалы, Еуразиялық экономикалық одаққа кіретін мемлекеттердің ішінде Қазақстан фармацевтикалық препараттарды ең көп импорттайтын ел болып отыр, яғни еліміздің нарығындағы фармөнімдер импортының үлесі 88 пайызды құрайды. Негізі Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсынымы бойынша, әрбір елде отандық өнімдердің үлесі кемі 25 пайыз болуы тиіс, әйтпесе, био және фармакологиялық терроризм қаупі төнуі ықтимал. Сондықтан ішкі сұранысты отандық өндірушілер есебінен қамтамасыз ету – маңызды мәселе.
Қазір әлем елдерінде есепсіз шығарылып, басқа мемлекеттерге экспортталып жатқан дәрілердің құрамы көбіне өсімдіктерден немесе жануарлардан алынады. Сарапшылардың айтуынша, бүгінде өзіміз шетелден қымбатқа сатып алып жатқан дәрі-дәрмектердің 90 пайызының шикізаты Қазақстанда бар көрінеді. Демек, қалауын дұрыс тапса, еліміздің өзін-өзі толыққанды қамтып қана қоймай, сыртқа да дәрілерді экспорттауға қауқары жетеді.
Ол үшін отандық өндірушілерге қолдау көрсетіп, ішкі бәсекелестікті туғызу қажет. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметі бойынша, Мемлекет басшысының тапсырмасымен отандық өндірушілер мен фармацевтика өнеркәсібін қолдау жөнінен қосымша шаралар жүзеге асырылған. Былтыр отандық тауар өндірушілермен 873 атауды (дәрі-дәрмектер – 525 және медициналық мақсаттағы бұйымдар – 348) жеткізуге ұзақ мерзімді 25 келісім жасалыпты.
Қазақстанның фармацевтика саласының алдында тұрған басты мәселе – отандық дәрілердің үлесін арттырып қана қоймай, оның сапасын да жіті бақылау. Қазір шетелдік дәрілердің қазақстандық түрлері де көптеп кездеседі. Бірақ дәрігерлер өз пациенттеріне отандық өнімді емес, шетелдік дәрілерді ұсынғанды жөн көреді. Бұл бекерден-бекер емес.
Өткенде әлеуметтік желіде бір дәрігер «Дәрілер тендермен келеді, ал тендер дегеніміз – ең арзан дәрі, демек, сапасыз деген сөз. Дәрігер тегін немесе жеңілдікпен берілетін дәрілермен ғана емес, сол тізімнен тыс дәрілермен де емдеуге науқасты үгіттей алады. Әдетте олар – фирмалық сапалы дәрілер. Өйткені дәрігер қолда бар дәрілердің сапасына көңілі толмай, пациентін түпнұсқалы дәрілермен емдегісі келеді. Ауруханада бәрі тегін және жақсы дәрімен ғана емдейді деген ойдан аулақ болыңыз», деп жазыпты. Ақ халатты жанның бұл сөзінде үлкен ойдың жатқаны анық. Бір ғана мысал, бүгінде отандық «Химфарм» АҚ буыр мен өт жолдары ауруларын емдейтін «Урсодекс» деген дәріні өндіріп шығарды. Ал оған дейін бұл дәрінің «Урсафальк», «Урсасан» деген шетелдік аналогтары шығып қойған. Отандық дәрі шетелдік нұсқасынан арзандау. Соған қарамастан дәрігерлер науқастарға шетелдік дәріні жазып береді. Себебін сұрасаң, «шетелдік фармкоманиялар өндіретін дәрілердің сапасы жақсы әрі тиімді» деген уәжін алға тартады. Дәл осындай мысалды қарапайым «Мукалтин» дәрісінен де көруге болады. Баяғы сол Украина мен Ресейден шығатын «мукалтин» отандық өнімнен әлдеқайда тиімді.
Сондықтан отандық фармацевтика саласын оңалту үшін дәрі-дәрмектердің сапасын да естен шығармаған абзал. Қазақстанның дәрі-дәрмек жағынан тәуелсіз мемлекет болуға мүмкіндігі жетеді. Қазірдің өзінде осы төңіректе бірқатар жұмыстар қолға алынды. «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасының төртінші маңызды бағыты да осы – дәрілік қамтамасыз етудің ұлттық саясатын жүзеге асыру. Онда дәрі-дәрмектердің бағасын кезең-кезеңмен реттеу, тіркеу рәсімдерін өзгерту, барлық дәрі-дәрмекті таңбалау мен қадағалаудың электронды жүйесін енгізуді қарастыратын заң жобасы әзірленгені айтылған. Әрі дәрілердің қауіпсіздігі мен сапасын тексере отырып, барлық сатып алуды ашық түрде өткізу мәселесі де жан-жақты қарастырылып жатыр. Бұл мәселелердің бәрі толыққанды жүзеге асырылса, отандық фармацевтиканың да аяқ алысы жаман болмасы анық.
Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,
«Егемен Қазақстан»
