Ғаламда бұрыннан қалыптасқан, дәстүрлі түрде орныққан толеранттылық, төзімділік үрдістері бүгінгі халықаралық қоғамдастықтағы татулық пен келісімді, ұлтаралық, конфессияаралық жарасымдылықты сақтауда маңызды рөл атқарып отыр. Дегенмен, осы толеранттылық үрдістері солғын тартқан аймақтарда саяси кикілжіңдер, түрлі қақтығыстар орын алуда. Бұл жағдаяттар бізге төзімділіктің, өзгеге құрметпен қараудың, тіршіліктегі әртектілікке түсіністікпен ой жіберудің аса қажет екенін ұқтырады.
Мемлекет басшысының «Қазақстан-2050» Стратегиясында: «Азаматтық татулық пен ұлтаралық келісім – біздің басты құндылығымыз. Көп ұлтты еліміздегі татулық пен келісім, мәдениеттер мен діндердің үндесуі әлемдік эталон ретінде танылған», деген сөзінен біз Қазақстанның толеранттылық қағидаттарына баса назар аударып, оны сыртқы және ішкі саясатта басым бағыт ретінде қарастырып отырғанын аңғарамыз.
Қазіргі таңда әлемдік ауқымда түрлі өзгерістер болып жатыр. Бұл өзгерістердің басым бөлігі адамзаттың қол жеткізген жетістіктеріне тікелей байланысты. Ғылым мен техникадағы прогресс, экономикалық тұрғыда даму, озық технологиялардың қолданысқа көптеп енгізілуі және басқа да игіліктер мол мүмкіндіктерге жол ашуда. Десек те, осындай жақсылықтарға қарамастан, адамзат баласын толғандырар сын-қатерлерге тұсау салынар емес. Өркениет өріне өрмелей түскенімізбен жолымызды кескестеген соғыстар мен жанжалдар ошағы көбейе түсуде. Бұл қақтығыстардың туындауына мемлекетаралық, дінаралық келіспеушіліктер, әлеуметтік теңсіздіктер, экстремистік, лаңкестік топтар ылаңы, адам құқығының тапталуы сияқты жағдаяттар ықпал етіп отырғаны түсінікті. Бірақ осы арада мұның барлығы толеранттылық қағидаттарына жүгінбеудің себебінен пайда болған салдарлар екенін мойындағанымыз жөн.
Тағаттылыққа қарсы ұғымдар – төзімсіздікке, шыдамсыздыққа бой алдырған қоғам өз басын өзі жұтпай тынбайды. Тағатсыздық көбінесе асығыс шешім қабылдауға алып келеді де, ол кереғар көзқарастағы тараптар арасындағы тұтануын күтіп тұрған оттың лапылдай жануына басты себепкер болады. Бұл оттың ешкімді жылытпасы, қайта керісінше, адамдарды шыңғырта өртейтіні анық.
Төзбеушілік белең алған жердегі қарсы күштердің қолтығына су бүрку тәсілі ақтауға болмайтын айла екені белгілі. Мұндай аярлықты айла-тәсілдер қолданылған оқиғалар тарих бедерінде көптеп кездеседі. Бұл құйтырқы тәсілдердің озық үлгісі бүгінгі әлемде де кеңінен қолданылуда. Оның мысалдары қазіргі таңда орын алып жатқан қақтығыстар мен кикілжіңдердің төңірегінен төбе көрсетіп жүргенін ішіміз сезеді.
Өз ортасында төзімділік көрсетпей, «бәрі менің көзқарасыма сай өмір сүру керек» деп, басқаның пікірімен санаспай астамшылық танытудың соңы жақсылыққа соқтырмайды. Мәселен әлемде өзіндік мәдениеті, дәстүрі, наным-сенімі бар түрлі ұлттар өмір сүреді. Олардың ішіндегі әлеуеттілері келесі бір ұлттарға өз құндылықтарын тықпалап, соны тұтынуға мәжбүрлер болса, оған қарсы күштер пайда болатыны сөзсіз. Осылайша өзара қарсылықты күштердің өніп шығуының арғы негізінде кереғар көзқарастар жататыны айтпаса да түсінікті. Ал осы қайшылықты ұстанымдағы топтардың жанжалсыз қатар өмір сүруі үшін ең қажеті – төзімділік.
Абай атамыз өзінің отыз төртінші қара сөзінде: «Адам баласына адам баласының бәрі – дос. Не үшін десең, дүниеде жүргенде туысың, өсуің, тоюың, ашығуың, қайғың, қазаң, дене бітімің, шыққан жерің, бармақ жерің – бәрі бірдей, ахиретке қарай өлуің, көрге кіруің, шіруің, көрден махшарда сұралуың – бәрі бірдей, екі дүниенің қайғысына, пәлесіне қаупің, екі дүниенің жақсылығына рахатың – бәрі бірдей екен. Бес күндік өмірің бар ма, жоқ па?.. Біріңе-бірің қонақ екенсің, өзің дүниеге де қонақ екенсің, біреудің білгендігіне білместігін таластырып, біреудің бағына, малына күндестік қылып, я көрсеқызарлық қылып, көз алартыспақ лайық па? Тілеуді құдайдан тілемей, пендеден тілеп, өз бетімен еңбегімді жандыр демей, пәленшенікін әпер демек – ол құдайға айтарлық сөз бе? Құдай біреу үшін біреуге жәбір қылуына не лайығы бар? Екі ауыз сөздің басын қосарлық не ақылы жоқ, не ғылымы жоқ бола тұра, өзімдікін жөн қыламын деп, құр «ой, тәңір-ай!» деп таласа бергеннің несі сөз? Оның несі адам?» дейді. Хакім Абайдың бұл сөзінен әлем жұртшылығы, іс басында жүрген ірі саяси қайраткерлер хабардар болса, қанеки.
Қорыта айтқанда, бүгінде толеранттылықтың мән-маңызын тереңнен түсіну қажеттігі айқындала түсуде. Өйткені тағаттылық қағидаттарына жүгінбеген әлем қауіп-қатердің қоршауынан құтыла алмайды.
Жолдыбай БАЗАР,
«Егемен Қазақстан»
