Осы ретте «Тәрбие басы – талбесік» демекші, олардың санасына мұндай асыл қасиеттерді барынша сіңіре білу үшін нені қолға алған жөн дегенде, біріміз отаншылдық рухта жазылған кітаптарға жүгіну керек десек, ал енді тағы біразымыз отандық мультфильмдер мен патриоттық фильмдерді қолға алмай істің ілгері баспайтынын алға тартып жататынымыз бар.
Мұны айтып отырғандағы ойымыз, жақында халқымыз Жеңістің 73 жылдығын мерекеледі. Бұл жердегі әңгіме Жеңіс күнін кімнің қалай тойлағанында емес, 9 мамыр мейрамын және соған орай түсірілген фильмдерді ұлттық мүддемізге қалай пайдалана алып жүрміз, насихатталуы, дәріптелуі қай деңгейде деген өте бір өзекжарды мәселе туралы болып тұр. Кешегі отты жылдардың жаңғырығындай әсер қалдыратын жарықтық қарттардың қатары болса жылдан-жылға сирексіп, тіпті ауылды жерлерден көзі тірі бірін таба алмайтындай жағдайға тап болып отырғанымыз тағы ақиқат. Алайда мұнымен екінші дүниежүзілік соғыс туралы барлық шындыққа көз жеткізіп біттік, деп қарсы шапқан жауын сан соқтырып, сағы сынбаған өжет жауынгерлердің сұрапыл соғыстағы ерлігі мен қаһармандық бейнесі туралы әңгімені орта жолдан шолт кесіп тастауға тым ерте, әлі тарихтың қатпарынан қазып алып үлгермей жатқан қазынамыз қаншама.
Мұны тілге тиек етуіміздің себебі неде?
Әдетте, телеарналардан соғыс туралы фильмдердің негізінен Жеңіс күні құрметіне орай көрсетіліп жатуы – ежелден қалыптасқан дәстүр. Осыған орай мереке күндеріндегі фильмдерді шолып шыққан жайымыз бар. Сонда байқағанымыз, отандық кинематографистердің жаңадан түсірген бірде-бір тұшымды дүниесін кездестіре қоймадық, ал Ресей телеарналары биыл Жеңіс күні құрметіне бес фильмнің премьерасын ұсыныпты. Олар «Балта» («Топор»), «Қалайда тірі қалуы тиіс» («Остаться в живых»), «Жаужүрек» («Один в поле воин»), «Соғыс уақытының заңы бойынша» («По законам военного времени»), «Үзілген махаббат хикаясы» («На пороге любви») деп аталады. Кино өнері мамандарының құлағына алтын сырға, бір айта кетерлігі, олардың қазіргі түсіріп жүрген фильмдеріне қарасаңыз, Екінші дүниежүзілік соғысқа қазақтың еш қатысы жоқ-ау деген ойда қалуыңыз ғажап емес...
Неміс басқыншыларына қарсы соғыс туралы сөз қозғағанда, белгілі режиссер Мәжит Бегалин ағамыздың «Мәскеу үшін шайқас» (1967 ж.), «Мәншүк туралы ән» (1980 ж.), Болотбек Шәмшиевтің «Мергендер» (1985 ж.), Лейла Аранышеваның «Пантераның үш рет қарғуы» (1986 ж.), Александр Карповтың «Ана туралы аңыз» (1963 ж.), Шәкен Аймановтың «Атамекен» (1966 ж.), Абдолла Қарсақбаевтың «Балалық шақтың кермек дәмі» (1983 ж.), Алексей Горловтың Жеңістің 70 жылдығына арналған телесериалы мен Ақан Сатаевтың «Анаға апарар жол» (2016 ж.) сияқты саусақпен санарлықтай ғана фильмдер шоғыры жадымызға оралады. Ұмытпасақ, қазақтар Ресей мен Украина кинематографистерімен бірлесіп соңғы рет, осыдан 4-5 жыл бұрын Халық қаһарманы Қасым Қайсенов ағамыз жайында бір фильм түсірді. «Хабар» арнасының бастамасымен режиссер Ақан Сатаев ұсынған «Бауыржан Момышұлы» атты минисериалдың экранға жол тартқанына да шамамен соншама уақыт өтті. Бұл хикаяттың жалғасын күткен едік, алайда әзірге «осындай сериал қолға алынып жатыр, жалғасы бар» деген әңгімені құлағымыз шалмағанына қарағанда, жақын уақытта бұл істің жүзеге асырыла қоюы екіталай-ау. Шіркін әйтпесе, батырлығы бір-бір киноэпопеяға татитын қаһарман қазақ аз ба бұл соғыста шайқасқан.
Бұл жерде біреулер соғыс туралы фильмнің енді бізге керегі қанша, кейінгі жас ұрпақты бұлар қызықтырмайды деген уәжді алға тартуы мүмкін. Ал әлгі Ресейдің жоғарыдағы бес фильмі бізді басқаша ойға жетелейді. Көркемдік сапасы, түсірілу жағы, актерлер ойыны соншама жоғары деңгейде деп айта алмаймыз. Ал бірақ бұлардың бәріне ортақ бір мықты идея бар. Бұл – орыс солдатының соғыстағы асқан ерлігі мен қаһармандығын көрсету, жастарды патриотизмге баулу, «бұрынғы ел қорғаған орыс жауынгері міне, осындай ешкімнен қаймықпайтын ержүрек болған» дегенді баланың санасына кішкентай кезінен сіңіре беру үшін жасалып жатқан шара. Бұларды тамашалап отырған адам расында мына соғыста фашизмге қарсы олардан басқа бірде-бір халық ерлік жасай қоймаған екен-ау деп қалуы ғажап емес.
Тағы бір айта кететін жайт, орыс фильмдерінде өзге ұлттар аспаз, болмаса қатардағы қарапайым жауынгер тәрізді жәй екінші қатардағы қосалқы рөлдерде ойнайды. Бұлай етіп түйіндейтіні үшін ресейлік кинематографистерді жазғырғалы отырған жоқпыз. Өйткені кино өнері – идеология құралы. Ресейде жыл сайын соғыс туралы фильмдердің үздіксіз түсіріліп, премьералардың жыл бойына жалғасып жататыны содан болса керек-ті. Осыны тәрбиенің мықты қаруы ретінде дұрыс пайдаланып отырған мұндай елден тек үлгі алу ғана қалып тұр.
Қарашаш ТОҚСАНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
