Қай заманда да, қай елде де ақынның қаруы оның құдіретті поэзиясы болыпты. Қылышынан қан тамған қиын-қыстау дәуірлерде, «Ер етігімен су кешіп, ат ауыздығымен су кешкен» қиямет-қайым күндерде де ақындардың жүрегі ештеңеден қаймықпай, керісінше алға атойлапты. Оларға сенімді серік ретінде отты өлеңдері жебе болып жауына атылыпты. Жер бетіндегі әрбір ақынның мұңы мен тілегі, мақсаты мен мұраты елін жаудан, даудан, сыртқы күштерден сақтау болғаны даусыз. Мүбәдә, бір елге сырттан зәредей зақым келсе алдымен сол елдің ақындары алға шықты, сол елдің ақындарының ғазиз жүректері алдымен ауырды. Гете: «Дүниенің өзегіне түскен жарықшақ ең алдымен ақынның жүрегінен өтеді» депті. Ақындардың бейғам болған сәттері аздау. Егер бар болса, ол Отанының өз қалпында, халқының бай-қуатты, туған даласының топырағы орнында болған шағы деп елестеткеніміз абзал болар?! Осы құбылыстар ғана ақындардың көңілін бүтіндей алды. Өз заманынан ойы озып туғандар деуге татырлық ақындар тобы алағай да бұлағай шақтарда өз халқының басындағы мұңын сыршыл поэзиясына айтты. Олар поэзия арқылы тек өз Отанының ғана емес, тұтас әлемнің тыныш болуын тіледі. Бұл тілекке поэзия ғана дәнекерлік рөл атқара алды. Себебі, поэзияның көздеген мақсаты – тыныштық. Сол үшін де даңқты ақын Пабло Неруда: «Поэзия дегеніміз – тыныштық үшін жасалатын әрекет» деп жазады. Ендеше, біз поэзияны тек ақындардың мезеттік көңіл күйі ғана емес, ғаламның тыныштығын көксеген шынайы сезімнің жемісі, тыныштық үшін болған күрестің жүрек лүпілі деп түсінсек болатындай. Біздің тілімізге тиек болатын ақын Маһмұд Дәруіш өз Отаны алдында, туған халқы алдында өз міндетін, поэзия алдына өз уәдесін толық орындап кеткен ақындардың бірі.
Маһмұд Дәруіш – Палестинаның ақыны, ұлт жазушысы, көзі тірісінде халық ақыны ретінде мойындалған ұлт қайраткері. Шығармалары үшін бірнеше ірі сыйлықтарды иеленген. Өмірге жаңашыл туындылар әкелуден сырт ол Израильдегі бірнеше әдеби журналдың редакторы болып жұмыс атқарған. Ол оңтүстік Израильдегі Әл-Біруа ауылында өмірге келген, отбасындағы екінші бала. 1948 жылы туған ауылына Израиль күштері басып кірген соң, олардың отбасы Ливанға қоныс аударады. Туған ауылын, жерін жау басып алғанын, даласын ойрандағанын бала жүрегімен сезіп өседі. Оның тұңғыш жыр топтамасы он тоғыз жасында «Қанатсыз құс» деген атпен басылып шығады. Әуелде ол өлеңдерін «Әл-Жалид» деп аталатын Израиль коммунистік партиясының әдеби басылымында жариялайды, кейін осы басылымның әдеби редакторлық қызметін атқарады. 1970 жылы Израильден кетіп, бұрынғы Кеңес Одағына оқуға барады. Ол араға барып Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінде бір жыл білім алады. Ол 1973 жылы Палестинаны азат ету ұйымына қатынасқандығы себепті, Израиль шекарасын аттап басуға қатаң тыйым салынады.
30 том поэзия, 8 том проза жазған қаламгер ең алғаш жұртшылыққа «Менің төлқұжатым» атты өлеңімен танылады, бұл өлеңі кейін күллі араб мемлекеттері арасына кеңінен таралады. Осыдан соң ол «Зәйтүн жапырақтары» (1964 жылы, Хайфа) атты топтамасын баспадан шығарады. Маһмұдтың шығармалары осы күнге дейін әлемдегі 20-дан аса тілге аударылып басылған. Оның шығармаларының көтерген басты тақырыбы – Отан және туған топырақ. Тегі палестиналық, азаматтығы америкалық ақын Науми Шһаб Ние жерлесі Маһмұд Дәруіш туралы: «Ол – Палестина халқының жүрек бұлқынысы, зор тынысы әрі қуғын-сүргін мен бодандықтың шынайы куәгері» деп жазады. Ол әуелде араб поэзиясының классикалық үлгісімен бірқыдыру шығармалар жазды. 1970-жылдардан бастап бұл дәстүршілдіктен бойын аулаққа салып, еркін стильде, өзі ойлағандай классикалық үлгіге тәуелді емес шығармалар жаза бастаған. Оның бұрынғы сыршыл поэзиясы кейіннен Отанын аңсаған жанның жүрек қылын шертіп, туған даласына деген риясыз сағынышын маздататын ойлы жырларға, әр пенденің өз кіндік қаны тамған мекенде өмір сүруге қақылы екенін, оны көздің қарашығындай қорғау, оған арнап жыр жазу Отанын сүйетін жанның ең ұлы міндеті екенін сезіндіретін парасатты жырлар жазды.
Маһмұд Дәруіш Палестинаның символы ретінде әрі Израильге қарсы оппозициялық ірі тұлға ретінде жұрт жадында қалды. 2008 жылы 9 тамызда жүрек дертінен Американың Техас қаласында көз жұмды. Туған топырағын жан-тәнімен сүйген ақын өлер алдында өзінің денесін туған Отаны Палестинаға жерлеуді өсиет еткенін араб баспасөзі растайды. Әуелі ол өсиетінде өзінің туған ауылы Әл-Біруә, көрші ауылы Жадейда және отбасылары тұрған Рамаллаһ ауылы қатарлы үш жердің біреуіне сүйегін қоюды табыстап кеткен екен. Рамаллаһ басшысының айтуынша, Маһмұд Дәруіш Рамаллаһ мәдениет сарайына қарасты Иерусалимдегі төбешікке жерленіпті. Ақын Маһмұд бір сөзінде: «Мен тек отбасым мен туған жеріме ғана тәуелді емеспін мен күллі Палестинаға тиесілімін, сол үшін мені күллі Палестина халқы келіп көре алатын ыңғайлы жерге жерлеңдер» деген екен. Ақынның өсиеті орындалды. Ақынның қазасына қайғырған ел басшысы Маһмұд Аббас Маһмұд Дәруішке арнап үш күн аза тұту күнін жариялады әрі бұл күнге мемлекеттік мәртебе береді. Ақынды еске түсіру үшін 2008 жылғы пошта маркасы Маһмұд Дәруішке арнап шығарылды. 2008 жылы 5 қазанда Берлинде өткен әлемдік әдебиет фестивалі Маһмұд Дәруішті зор құрметпен еске алып, оның шығармаларын оқырмандарға таныстырды. Артына өлең дейтін таусылмас байлық қалдырып, туған халқының жүрегінен терең орын алған ұлы ақынды бұл күні Палестинаның еңбектеген баласынан еңкейген кәрісіне дейін ерекше бір шексіз құрметпен еске алады. Оның өнегелі өмірі алмағайып жылдар белесінде өлең деп, туған даламның бостандығы деп, қандас ағайынға араша түсем деп, тіпті қарудың орнына қалам кезеніп, жүрегінің бір бөлшегі болған Отанын азат ету жолында өтті.
Оған ақын болуға шабыт беріп, биік-биік мінбелерден, күллі жұрттың алдында, бабасының ізі қалған, анасының исі сіңген мекеннен босып бара жатқан жұрттың арасында, туған даласынан алыста жүрген қуғын-сүргін қайраткерлерінің басқосуларында рухты жырлар оқуға демеу болған да сол Отанына деген оттан ыстық махаббат еді. Тіпті ол өмірмен қоштасып бара жатқан сол соңғы сәтінде де: «Мені өз далама жерлеңдер» деп ақтық демін үзіпті.
Енді ол күллі Палестинаның аспанында, туған халқының жүрегінде, өлеңге ынтық көңілдерде, ең кереметі өр рух қайда болса, сонда жасай бермек. Себебі, ол өткір өлеңнің, даңқ пен дақпырттан аулақ өмір сүрген ізгі жүректің, уағдасына адал көңілдің, бір арманды өмір бойы аңсап өткен сенімнің, жер бетінде кем дегенде неше миллионнан астам оқырмандары бар өміршең өлеңдердің иесі.
Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН,
Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының ғылыми қызметкері, ақын
