Аутоиммунды аурулар дегеніміз – иммунитет әсерінен туатын сырқаттар. Адам ағзасындағы қорғаныш қызметін атқаратын ақ түйіршіктер белгісіз себептермен қажетті жасушалардың өзін қатерлі және қажет емес деп «таниды» және оны жоюға тырысады. Соның кесірінен белгілі бір орган тіпті кейде органдар жүйесі ауруға ұшырайды. Осылайша, ағза әлдеқандай беймәлім себептермен жүрісінен жаңылады. Қорғаныш жүйесінің шаршауынан туған дерттің түрі де көп. «Қазақстанның ревматолог-дәрігерлері» қоғамдық бірлестігінің директоры Ғалымжан Тоғызбаевтың айтуынша, әлемде кең таралған аутоиммунды аурулардың арасында көбірек кездесетін 14 аурудың ішіндегі 6 ауруды ревмотология мамандары емдейді. Оның қатарында жүйелі қызыл жегі, жүйелі склероз, склеродермия, ревмотойдты артрит, васкулит тәрізді сырқат түрлері бар. Мұның ең ауыр салдары – адам өмірін 15 жылға кемітуінде деуге болады. Бұрын бұл аурумен әйелдер, жас келіншектер ауыратын болса, қазір жасы ұлғайған кісілер де шалдығады. Сондықтан Қазақстанда бұл тарапта қандай жұмыстар атқарылуы керек деген сауалдың төтесінен қойылуы заңды.
Соңғы кезде Украина және Ресей ғалымдарымен бірлесе жүргізілген зерттеулермен салыстыра қарағанда, қазақстандықтардың арасында аталған ауру түрлерінің көрсеткіштері жоғары екені анықталды. Мамандар зерттей келе бұл дерттің құрығына түсу жағдайы еуропалықтардан гөрі азиялықтарға тән бе деген тоқтамға келіп отыр. Әрине бұл мәселе әлі де кеңінен зерттеуді талап етеді.
Еліміздің Денсаулық сақтау министрлігі аутоиммундық сырқатты әлеуметтік ауру ретінде қарастырып, осы бағытта жол картасын жасау арқылы аталған аурумен күресте халықаралық жетістіктерді Қазақстанда кеңінен қолдануды қарастырып жатыр.
Халықаралық зерттеулерде де еуропалықтарға қарағанда азиялықтардың аутоиммунды ауруларға шалдығу коэффициентінің жоғарылығы байқалатыны рас. Ал қатерлі дерттің шеңгеліне шырмалған жас әйелдердің өмір жасының 15 жылға кемуі, мүгедектікке ұшырауымен бірге эстетикалық тұрғыдағы қиындықтарға кезігуі моральдық-психологиялық әрі әлеуметтік-экономикалық проблемаларды да туғызады. Дәрігерлер елімізде сүйек бұлшық ет және дәнекер тіндері ауруымен 1 млн 189 мыңға жуық адам науқастанса, соның ішінде 433 607 адам алғаш рет аталған ауруға ұшырағандар екені анықталғанын айтады. Ал Қазақстан халқының саны 18 млн екенін ескергенде, 1 млн 189 мыңға жуық азаматтың аутоиммунды ауруға шалдығуы мәселенің қаншалықты маңыздылығын көрсетпей ме?! Бір өкінерлігі, қазақстандық пациенттер дер кезінде қаралмай уақытты өткізіп алады. Бұған аурудың созылмалы сырқат түріне жататындығы да ықпал етеді. Сондықтан тұрғындардың скринингтен өтуге құлықсыздығы немесе мән бермей жүре беруі түптеп келгенде өздерінің денсаулығына зиянын тигізуде.
Аутоиммунды аурулардың әртүрлілігіне байланысты емдеуге жұмсалатын қаражат ауқымы да сан алуан. Әрине созылмалы сырқатқа ұшыраған отандастарымызға дәрілер кепілді медициналық көмек аясында тегін беріледі. Алайда халықаралық хаттамаларда көрсетілген ауруларды емдейтін дәрі-дәрмектердің бәрі еліміздегі тегін берілетін кепілді препараттардың қатарына енген жоқ. Яғни емге қажетті тарифтің анықталуы аурумен күрестегі аса маңызды мәселенің бірі. Сол себепті әр ауруды емдеуге жұмсалатын қаражат көлемін белгілеу келер күннің еншісіне қалып отыр. Мысалы, кей пациент аутоиммунды дерттің жеңіл түрімен ауырса, енді бірі орташа, ал келесісіндегі өту ағымы көп қаржы мен еңбекті қажет етеді.
«Аутоиммунды аурулардың ішінде тұтас жүйені қамтитыны бар. Мұндай кезде науқасқа өте қиын. Өйткені ауыр диагноз қойылған, жанға батқан дерті бар, органдары деформацияға ұшырап, мүгедектікке душар болатын адамдардың қоғамда жолығатын қиындықтары өте көп. Сол себептен осы қоғамдық ұйымды құру қажет деп шештік. Жеке адамнан гөрі қоғамдық негізде проблеманы министрліктің, дәрігерлер қауымы мен қоғам алдына шығарудың маңызы үлкен. Нәтижесінде әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің медицина факультетіне ұсыныс жасадық. Мұны министрлік те қолдап, аутоиммунды ауруларға қатысты арнайы халықаралық конференция өтті. Бұрынғыдай мұңымызбен жеке қалмай, проблемаларымыз тыңдалды. Нақты жұмыстар турасында жоспар қабылданып, жол картасы қолға алынды», дейді осы бағытта белсенді жұмыс жүргізе бастаған «Аутоиммунды аурулар» қоғамдық ұйымының жетекшісі Раушан Молдабекова.
Р.Молдабекованың айтуынша, бұл дертті емдеуде жаңа технологиялар мен инновациялық әдістерді енгізу, дәрі-дәрмектер қатарында биологиялық препараттарды қолдану, ауруды сауықтыру, алдын алу мәселелері және диагноз қою қиындықтары бойынша көптеген мәселе сарапқа салынды. «Диагноз қоюдың қиындығына қарамастан, ауру уақтылы анықталып, дұрыс емдеу әдісі таңдап алынса, адамды мүгедектікке жеткізбеуге болады. Сондықтан аурудың алдын алу мен оңалту мәселесіне қатысты көптеген проблема бар. Мәселен, кейбір аутоиммунды ауру ушыққан сәтте қол немесе аяқты кесуге тура келеді. Ауру салдарынан мамандық ауыстыру және басқа да түрлі әлеуметтендіру қиындықтары алдыдан шыққанда тосылып қалатын жайттар көп дейді ол.
Аутоиммунды аурулардың туу себептері нақты анықтала қойған жоқ. Зерттеушілер әртүрлі күйзеліс жағдайында адам ағзасының әлсіреуінен, жүрісінен жаңылуынан пайда болады десе, кейбір жағдайда қоршаған ортаның зиянынан болуы мүмкін деген болжам айтылады. Қалай болғанда да, бұл сырқатпен күресте дәрігерлермен қатар адамдардың да жауапкершілігі қажет. Дәрігердің алдын көрмей, тек жан мұрын ұшына таяғанда бару көбірек күшті талап ететіні айқын. Сондықтан уақтылы дәрігерге барып, скринингтен өткен абзал.
Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
