Бұл білім гранты бөлінісі бойынша мемлекеттік тілде білім алуды таңдаған талапкерлердің арасындағы байқаудың өте тартысты өтетіні, ал ресми тілде білім алуды қалаған талапкерлердің білім грантын иеленуі көп жағдайда жеңілге түсетіні туралы мәселе дер едік. Яғни қазақша оқығыңыз келсе қажырлы еңбек қажет, ал орыс бөліміне құжат тапсырсаңыз оқуға түсу біршама оңайлау болмақ. Еліміздегі зияткерлік мектептердің түлектері Кембридж жүйесі бойынша сынақ тапсырып, қазақстандық және шетелдік жоғары оқу орнына еркін түсе алатындықтан, аталған мәселемен негізінен ҰБТ сынағына қатысатын қарапайым орта мектептер мен гимназия және лицей бітірушілері бетпе-бет келеді.
Осы мәселеге орай Ұлттық тестілеу орталығының testcenter.kz сайтына үңілгенімізде, бұл мәселеге байланысты статистикалық мәліметтерді кезіктіре алмадық. Дегенмен бас басылым жыл сайын білім гранты иегерлерінің толық тізімін жариялайтындықтан, газет тігінділерінен былтырғы байқау қорытындысына назар аударған едік. Мәселен, былтыр 5В010100 – Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандығы бойынша қазақ бөліміне 110 грант, орыс бөліміне 29 грант бөлінген. Жалпы конкурстың нәтижесіне қарар болсақ, ауыл квотасымен қоса есептегенде қазақ бөліміне грантқа түсушілер үшін ең төменгі балл 88 болса, орыс бөлімінде 84 балды құрайды. Яғни қазақ бөліміне түсушілер үшін 4 балл жоғары жинау керек. Сол сияқты 5B010900 – Математика мамандығы бойынша қазақ бөліміне 150 грант, орыс бөліміне 31 грант бөлінсе-дағы, жалпы конкурстың қазақ бөліміндегі ең төменгі балл 101, ал орыс бөлімінде 92 балды құрайды. Әрине мұндай мысалдарды жіпке тізе беруге болады.
Жуырда Үкімет отырысында Білім және ғылым министрі Ерлан Сағадиев биыл 102 442 мектеп бітіруші (70 пайыз) ҰБТ тапсыруға өтінім бергенін, олардың ішінде 77 мың түлек немесе 76 пайызы қазақ тілінде тапсыратынын жеткізді. Яғни биыл ҰБТ тапсыруға өтінім бергендер былтырға қарағанда 10 мыңға көбейді, сәйкесінше мемлекеттік тілде тапсырушылар саны да 5 пайызға артып отыр. Ал орыс тілінде тестілеуге қатысатындардың үлесі – 24 пайыз. Үкімет басшысы Бақытжан Сағынтаев ҰБТ науқанының әрдайым әлеуметтік әсері жоғары болғандықтан барлық қажетті шаралардың назарға алынуын қадағалауды тапсырған болатын. Осы орайда министрлік тарапынан білім гранттарының тілдік бөлінісі қадағалануы тиіс сияқты...
Таяуда 2018-2019 оқу жылына күндізгі оқу нысаны бойынша мамандықтар бөлінісінде жоғары білімі бар мамандарды, магистрлерді, PhD докторларын даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырыстары бөлінді.
Білім және ғылым министрлігінің интернет-ресурсында мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша бұйрық жарияланды.
Министрліктің бұйрығына қоса берілген қосымшада мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын жоғары оқу орындарында жоғары білімі бар мамандарды, магистрлерді, PhD докторларын даярлауға арналған квоталар көрсетілді. Яғни 2018-2019 оқу жылына жоғары білімі бар мамандарды даярлауға – 53 594 грант, магистрлерді даярлауға – 12 504 грант, PhD докторларын даярлауға 2 240 грант бөлінген.
Биыл Президенттің 5 әлеуметтік бастамасын жүзеге асыру мақсатында қосымша бөлінген 20 мың грант аясында техникалық мамандықтарға көп грант бөлінгендігі белгілі. Оның ішінде 16 мың бакалаврдың 11 мыңы техникалық және 5 мыңы басқа да мамандықтарға арналса, 3 мың орын магистрлік білімге, 1 мың орын докторантураға бөлінді. Жалпы, мемлекеттік тапсырыстың 49 пайызы техникалық мамандықтарға бөлінді. Оның басым бөлігі ақпараттық технологиялар, робот техникасы және нанотехнологияларға арналады. Бұл – әрине, мемлекет тарапынан үлкен қолдау. Талапкерлерге мемлекеттік білім беру тапсырыстары бойынша толық ақпаратты Білім және ғылым министрлігінің ресми интернет-ресурсынан алуға болады. Білім гранттары бөлінісіне байланысты аталған ресурстағы ақпаратқа зер салсаңыз, мемлекеттік тапсырыстардың барлығы дерлік 75/25 ұстанымымен бөлінгенін байқау қиын емес. Яғни қазақ тілінде тапсырушыларға гранттардың 75 пайызы, орыс тілінде тапсырушыларға 25 пайызы арналған.
Бұл мәселеге байланысты Білім және ғылым министрлігінің Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім департаментінің бас сарапшысы Наужан Дидарбековамен сөйлескенімізде, ол құрамында Парламент депутаттары, «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлік палатасы және мемлекеттік органдар мен жоғары оқу орындары қауымдастығының өкілдері бар мемлекеттік білім тапсырыстарын мамандықтар бойынша бөлу жөніндегі комиссияның мемлекеттік білім тапсырыстарын тілдік тұрғыдан 75 пайыз қазақ тілінде, 25 пайыз орыс тілінде оқуға бөлу туралы шешім қабылдағанын жеткізді. Сонымен бірге мемлекеттік тапсырысты қалыптастыру тіл бойынша емес, мамандықтар бойынша жүзеге асырылатынын атап айтты.
«Мәселен, аударма ісіне тілдік ерекшелік қажет емес. Мұндай ерекшеліктер педагогика мамандықтарында болуы мүмкін. Ал дизайн, құқық мамандықтары бойынша кейін жұмыс істегенде тілдік ерекшелік ескерілмейтіні белгілі. Өйткені ол қоғам алдына, еңбек нарығына шыққанда өзін маман ретінде көрсете білуі керек. Сондықтан негізінен мектеп бітірушілердің санына басымдық береміз», деді Н.Дидарбекова.
Осыған орай былтырғы жоғары оқу орны гранттарының конкурсы бойынша қандай мониторинг жүргізілгенін, қазақ және орыс тіліндегі оқу гранттарының үйлесімі мен мөлшерін (пропорциясын) реттеу шаралары жөнінде еліміздің Білім және ғылым министрлігіне сұрау салған едік. Министрліктің ресми жауабына сәйкес, редакциямызға нормативтік-құқықтық актілер мониторингінің нәтижелері бойынша тиісті қорытындылар шығарылып, жоғары оқу орнына оқуға қабылдау бойынша барлық нормативтік-құқықтық актілерге өзгерістер енгізілгені турасында қысқа ғана жауап келіп түсті. Сондай-ақ мемлекеттік білім тапсырысының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі ұсынған 2022 жылға дейінгі ел экономикасының барлық саласындағы мамандар қажеттілігіне жасалған болжамға арқа сүйейтіндігі айтылған.
Біз осы тарапта елордадағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің студенттерімен сөйлескен едік. Мәселен, 2016 жылы мектеп бітірген Жанерке Кабитанова орыс филологиясы бойынша білім алып жүр. Ол орыс бөліміне 115 балл жинап түскен екен. Өз тобында оқитын 7 студенттің алтауы грант иегері. Ал Жанеркемен қазақ бөлімінде қатар оқитын грант иегерлерінің ең төменгі балы 126 балдан басталады. Қазақ тобындағы грант байқауы өте жоғары деңгейде өтетіндіктен Жанерке өзінің таңдауы дұрыс болғанын, орыс тобындағы оқуға түсу балының төмендігі өзіне жол ашқанын айтады. Дәл осы факультеттің І курс студенті Мансұр Бөкенбаев та былтыр қазақ орта мектебін тәмамдағанына қарамастан орыс тобына түсу оңайға түскенін айтады. Ал дефектолог мамандығы бойынша білім алып жүрген ІІ курс студенті Жанел Нұрқышева қазақ бөліміне грант көп бөлінгенімен, грантқа түсу балының көрсеткіші өте жоғары болатынын байқап, орыс тобында оқуға құжат тапсырыпты.
Р.S. Бір ғасыр бұрын «Қазақ» газетінде сөз қозғаған Міржақып Дулатов «әр халық өз тілінде оқуға, өз тілінде жазуға, өз тілінде тергеуге тиіс» деген еді. Осы мәселе орнынан қозғалу үшін де жоғарыдағы жайтты майшаммен тағы бір қараған дұрыс шығар...
Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан»
