Осыған орай мына мәселені де ескерген жөн. Кез келген елдің мәдениеті мен өнері орталықтағы үлкен қалаларда жарқырап көрініп, жұртқа танымал болғанымен, ол жетістіктердің қайнар көзі, бастау бұлағы қарапайым халықтың ортасынан, алыс-жақындағы өңірлерден шығады. Бұл, әсіресе біздің қазақ халқына ерекше тән жағдай. Яғни біздегі мәдениет пен өнердің халыққа танылған белгілі тұлғалары түгелдей дерлік орталықтан шалғайдағы әртүрлі өңірлерден шыққан. Тіпті соңғы уақытта өнер жұлдыздары ретінде бүкіл әлемге танылған Димаш Құдайберген, Самал Еслямова сияқты жастарды да осылардың қатарына жатқызуға болады. Дер кезінде бағыт-бағдар беріп, қолдау көрсетіп, қанаттандыра білсек, мұндай дарынды жастар еліміздің барлық өңірінен де табылады.
Бүгінгі таңда мұндай жетістіктерге жетуге бізде толық жол ашық. Ауылдық жерлерде де, үлкенді-кішілі қалаларда да жас ұрпақты кішкене күнінен өнердің түрлі саласына бейімдеп, тәрбиелейтін орта және арнаулы орта оқу орындары баршылық. Бұл саладағы жоғары білімді мамандарды Алматыдағы Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы мен Астанадағы Өнер университеті дайындайды. Сондай-ақ біраз педагогикалық жоғары оқу орындарында мәдениет пен өнерге қатысты факультеттер жұмыс істейді. Дегенмен осы тұста ойландыратын бір мәселе бар. Жоғарыда айтылған оқу орындарының бәрі өнердің түрлі саласындағы кәсіби орындаушылар мен ұстаздар дайындайды. Ал мәдениетті дамыту тек мұнымен ғана шектеліп қалмайды. Нақтылап айтқанда, көп мәселе басқару, ұйымдастыру жұмыстарына да тікелей байланысты. Яғни, бұл саланы өз ісін жетік білетін, арнайы білімі бар, іскер мамандар басқарса, мәдениет пен өнер барынша қарқынды, тез өркендейді. Соған орай өркениетті елдерде мәдениет пен өнердің тізгінін осы саладан арнайы білімі бар, білікті мамандар ұстайды. Біздегі Мәдениет және спорт министрлігінің де мәдениет пен өнерге қатысты ұйымдастыру мен басшылық жасау жұмыстарын осы саланың жоғары білімді мамандары жүзеге асырып отыр. Әйтсе де қазіргі заманда мәдениет пен өнерді дамыту бір министрліктің ауқымында ғана шектеліп қалмайтыны да белгілі. Бұл, әсіресе жер ауқымы ұшан-теңіз Қазақстан үшін айрықша маңызды. Яғни кең байтақ еліміздің әр қиырындағы атқарушы орындар өздеріндегі жаңадан қылтиып көрінген жас дарындарды бірден танып, дұрыс жолға салып, биікке көтерілуіне бағыт-бағдар беріп, шынайы қамқорлық жасауды жүйелі түрде жүзеге асырып отыруы керек. Бұл үшін облыстық, қалалық, аудандық әкімшіліктер мен оларға қарасты мәдениет басқармаларына мәдениет пен өнердің қыр-сырын жетік білетін, бұл саладан арнайы білімі бар, қажетті іс-шараларды дұрыс ұйымдастыра алатын білгір мамандар өте қажет.
Ал сонда осындай мәдениет мамандары жеткілікті ме? Міне, осы мәселені арнайы зерттеп, сараптаудан өткізіп көрсек, біраз олқылықтардың беті ашылар еді. Яғни облыстық, қалалық, аудандық мәдениет басқармаларында қызмет істейтіндердің басым көпшілігінің мәдениетке тікелей қатысы жоқ, өзге мамандық иелері екендігіне оп-оңай көз жеткізуге болады. Неге бұлай? Жалпы, біздегі мемлекеттік басқару жүйесінің әр саласында негізінен өз мамандары қызмет етеді. Мысалы, білім беруде педагогтар, денсаулық сақтауда дәрігерлер жұмыс істейді. Сол сияқты мәдениетке де осы саладағы мамандарды көптеп тартқанымыз тиімді емес пе?
Сөз реті келгенде бұл мәселенің тек мемлекеттік қызметпен ғана шектелмейтінін де айта кеткен жөн. Мысалы, еліміздегі көптеген концерттік ұйымдар мен театрларда бұрынғы әншілер мен актерлер директор болып жүр. Әрине, бұл дұрыс. Дегенмен сахнадағы әншілік пен актерліктен бірден директорлық лауазымға ауысу оңай ма? Бүгін заман өзгерді, біз қазір нарықтық кезеңге өттік, соған орай, өнер ұжымдарына басшылық ететін лауазымды қызметкердің жауапкершілігі бұрынғыдан әлдеқайда күрделенді. Ендігі жерде олар тек өнерді ғана емес, есеп-қисапты да, еңбек туралы заң-ережелерді де, менеджментті де жақсы білуге тиіс. Мәдениет саласындағы мұндай бесаспап мамандарды қайдан табамыз? Оларды кім, қандай оқу орындары дайындайды? Жыл сайын жоғары оқу орындарына түрлі мамандықтар бойынша сан мыңдаған білім гранты бөлінеді. Солардың арасында мәдениет саласын басқаратын мамандар тәрбиелеу қарастырылған ба? Біздің білуімізше, бұл назардан тыс қалып келген сыңайлы. Болашақта осы мәселе ескерілсе дейміз және бұған қазір толық мүмкіндік бар. Өйткені соңғы уақытта елімізге қажетті жас мамандарды дайындауда көптеген оң өзгерістер қолға алынып, жақсы жаңалықтар жүзеге асуда. Солардың бірі – биылғы жылы жоғары оқу орындарына арналған білім грантының 20 мыңға көбеюі. Бұл қосымша гранттардың басым көпшілігі жоғары білімді мамандар жетіспейтін техникалық және ауыл шаруашылығы саласы бойынша білім алатындарға беріледі екен. Демек, алдағы уақытта техника мен ауыл шаруашылығына білімді де қабілетті жас мамандардың көптеп келіп, бұл саланың өсіп-өркендеуіне кең жол ашылады.
Әйтсе де, мұндай жоғары білімді мамандардың жетіспеушілігі мәдениет саласында да бар екендігі естен шықпағаны жөн. Міне, осы жағдай ескеріліп, алдағы уақытта жоғары оқу орындарында мәдениет пен мемлекеттік басқару мамандығын беретін арнайы курстар ашып, оған қосымша білім гранттарын бөлу мәселесі қарастырылса дейміз. Әрине, мұны бірінші кезекте Т.Жүргенов атындағы Өнер академиясы мен Астана Өнер университетінде жүзеге асырған тиімді.
Сондай-ақ, мәдениет пен өнерге қатысты оқу орындарының бағдарламасына мәдениет және мемлекеттік басқару жөнінде арнайы пән енгізудің де мүмкіндігін ойластырған жөн. Яғни бұл оқу орындарын бітірген түлектер өздерінің кәсіби мамандықтарымен қатар мемлекеттік қызметтен де хабардар болып шығуға тиіс. Бұл да өте маңызды. Өйткені өнер саласындағы оқу орындарын бітіргендердің бәрі бірдей шығармашылық жолға түсіп, өз мамандықтары бойынша жұмыс істеп кетпейді. Олардың арасынан да түрлі себептермен басқа салаға ауысатындар кездеседі. Осындай жастарды мәдениеттегі ұйымдастыру мен басшылық жұмыстарына тарту тиімді. Бірақ алдын ала дайындығы болмағаннан кейін олардың мұндай жұмысқа, әсіресе мемлекеттік қызметке орналасып, мәдениетті басқаруға араласуы қиын.
Оның үстіне қазіргі кезде мемлекеттік қызметке орналасу үшін арнайы сынақ тапсырып, сертификат алу керек. Алдын ала дайындығы жоқ жас маманға мұндай сынақты тапсыру оңай емес. Ал жоғары оқу орындарында оқып жүріп мемлекеттік қызметтің шарт-талаптармен танысып, арнайы білім алса, ешкім де кейін мұндай кедергіге кездеспейді. Бұл жағдай да өнерге қатысты жоғары оқу орындарында мәдениет пен мемлекеттік басқару жөнінде арнайы білім беру қажеттілігін дәлелдей түседі.
Сөзімізді түйіндей келе айтарымыз, еліміздегі мәдениет саласындағы жұмыстарды ұйымдастырып, басшылық жасауға қажетті мамандар дайындау бүгінгі таңдағы еліміздегі ең маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Соған орай бұл мәселе алдағы уақытта бір жүйеге түсіп, нақты шешім табады деп ойлаймыз.
Сұлтанәлі БАЛҒАБАЕВ,
Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының профессоры,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері