Күні кеше ғана телефонмен сөйлескенде елдің белгілі ақсақалы Ыдырыс Қалиевтің асына қатысып, ол кісі туралы тебірене сөйлегенін айтып, қамшының сабындай қысқа өмірде бәрінің өткінші екендігін, сондықтан да тірі күніңде сыйластыққа ешнәрсе жетпейтінін ортаға салған еді. Бұл менің қатар жүрген сыйлас ағамен соңғы тілдесуім екен. Сейілбек ағаның 75 жылдық тойын абыроймен өткізгеніміз кеше ғана сияқты еді. Содан бері де біраз жыл сырғып өте шығыпты-ау.
Асқаралы той иесін сол мерейлі мерекеде аймақ басшысы Қырымбек Көшербаев және Әбіш Кекілбаев, Ұзақбай Қараманов, Иран-Ғайып бастаған зиялы қауым өкілдері мен Парламент Сенатының депутаттары құттықтап еді. Аймақ басшысы Елбасының мерейтой иесіне арнап жіберген құттықтау хатын оқып берген болатын. Сондай-ақ облыстың Құрмет грамотасымен және «Нұр Отан» партиясының «Белсенді қызметі үшін» төсбелгісімен марапаттаған-ды.
Өтпелі өмірдің азаматтық асыл күндерінің 60 жылын ат үстінде өткізу шынында оңай емес. Секеңнің өмірі жастарымызға үлгі боларлық көркем парақтардан тұрады. Әрине ащы-тұщыны қатарынан тата жүріп, елге, жерге деген қалтқысыз адал жүрегінің әмірінен айнымай еңбек ету бақыты осы Секеңе бұйырды.
Сейілбек Шаухаманов 1939 жылы 15 мамырда Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданының Өзгент ауылында дүниеге келген. 1962 жылы Қазақ мемлекеттік ауыл шаруашылығы институтын, 1982 жылы Алматы жоғары партия мектебін бітірген.1962-1965 жылдары Қызылорда облысы Шиелі ауданында «Қазауылшаруатехникасы» бірлестігінде механик, жетекші инженер болып қызмет етті. Қарапайым инженерден облыстың бірінші басшысына дейін өсті. 1965-1991 жылдары Кеңес Одағы коммунистік партиясының мүшесі бола жүріп, Қызылорда облысының Сырдария, Тереңөзек аудандарының комсомол жастарына жетекшілік етіп, хатшылық қызмет атқарды, 1975-1980 жылдары Жалағаш аудандық партия комитетінің екінші хатшысы болып жұмыс істеді.
Тәуелсіз Қазақстан Республикасы көк байрақ көтерген тарихи кезеңде, яғни, 1992-1995 жылдар аралығында ол Қызылорда облысының әкімі болды, 1998-1999 жылдары Қазақстан Парламеті Сенатының депутаты қызметін абыроймен атқарды.
Әрине өткен ғасырдың 30-шы жылдары дүниеге келіп, балалық шағын сұм соғысқа ұрлатып, жалаңаяқ, жамау-жамау киіммен, аш құрсақ болып өскен бала ұрпақтан бүгінгі ата ұрпаққа айналу барысын қазіргі орта буын өкілдері жақсы біледі деп ойлаймын. Сол буынның ортасында өзінің нар тұлғасымен халық жүгін қажымай көтерген атпал азаматымыз Сейілбек Шаухаманұлы сол буынның өкілі.
Секең осы ұзақ, қиын, бейнеті мен зейнеті алма-кезек келген тайталасты ғұмырында, даңқ пен дақпыртқа бой алдырмай, табиғи мінез қалпын еш өзгертпей, өзі межелеген биікке «ақырын жүріп, анық басып» жетті. Егемендігіміз бен елдігіміздің алғаш қалыптасу барысындағы тар жол, тайғақ кешуде саяси-экономикалық реформаларды тұңғыш ұйымдастырушылардың, мемлекеттігімізді нығайтуға белсенді ұйытқы болған тұлғалардың бірі болып, тәуелсіз елдің тұғырын бекемдеуге айрықша еңбек етті.
Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет белгісі», «Халықтар достығы» ордендерімен, бірнеше медальдармен марапатталған. Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 10 жылдығы қарсаңында отандық «Құрмет» орденінің иегері атанды. Қазақстан мен Өзбекстанның Құрмет грамоталарымен марапатталған. Хорезмнің Құрметті азаматы. Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданының «Ғасыр адамы».
Секеңе осынау өмір, халқы, өзінің жүріп өткен жолдары қандай қымбат, қадірлі болса, оны қалам ұстап қағазға түсіруде де ерекше еңбек ете білді. Жай ғана қайраткер емес, қаламын да қолынан тастамаған көрнекті тұлғаға айналды. «Қайраткер», «Бақытыңды бағалай біл», «Парыз бен парасат», «Алтын алма, ақыл ал», «Ер қанаты», т.б. көптеген кітаптар жазды. Ұлт тарихы мен тағдырына толғанып, өзінен кейінгі буынға өшпес өнеге қалдырды.
Өзінің ұзақ жылдық өмірінде басып өткен жолдарын ағамыз бір күнгідей жеңіл, бақытты сезінсе керек. Өйткені «Бақытыңды бағалай біл» атты кітабында: «Өмірде жолым болды!» деп ағынан ақтарылады. Айтуға оңай шығар, бірақ Секең ғұмырының қиындықтарын біреу біледі, біреу білмейді. Осы орайда өткен күнге тағы бір көз тастайықшы.
80-жылдардың соңындағы жағдай әлі күнге көз алдымызда. Бүкіл ел көлемінде тұралау байқалды. Дүкен сөрелері жып-жылмағай. Кеңестік ақшаға алатын тауар жоқ. Анау жетпейді, мынау жетпейді, барлығы тапшы. Әр жерде жұмысшылар, теміржолшылар дүрлігуде. Қызылорданың шағын такси паркі шу-шұрқанның ұясына айналды. Обкомның алдында көліктерін тізіп тастап шеруге шықты. «Басшы ұнамайды, өз қалауымызбен сайлап алуымыз керек!» Қауіпсіздік органдарына қарайтын түрі жоқ, ағылған арыз, тоқтамас айқай. Аласапыран жағдай қалыптасты.
Обкомның жаңа бірінші хатшысы Сейілбек Шаухаманов міне, осылайша қып-қызыл шоқтың үстінде тұрды.
Ә дегеннен жаңа басшы өзі білетін, өзі танитын елдің сан-салалы жұмысын бағдарлап, ділгір мәселелерді шешуге білек сыбанып кірісті. Халықтың үміт шырағы жана бастаған сәтте, Кеңес Одағы тарады. Шаруашылық қайта күйзеліске тап болып, құлдыраудың көкесі енді басталды. Осындай қиын-қыстау өліара шақта халықтың бәрі «құтқарса осы құтқарады-ау» деп Шаухамановқа үмітпен жаутаңдады.
Күндіз күлкі, түнде ұйқыдан айырылған Секең ел еңсесін көтеруге барынша атсалысты. Жан жүрегімен күйініп еңбек етті. Ақпарат құралдары мен айналасын дәйекті ой-орамдарымен ұстамдылыққа, сабырға шақырды. Ақыл мен қайратты серік етті. Бойында қазақтың ділі мен дәстүрі тұнып тұрған, сөз саптауы бөлек, сөзімен де, ісімен де басқаны иландырып сөйлейтін оған басқалар құрметпен қарай бастады. Ол жұртты қалай түсінсе, жұрты да оны солай ыстық ықыласпен қабылдады. Осылайша Сейілбек осы өңірдің басты идеологына айналды. Тұлғасы күн сайын биіктей берді. Халықтың талай мұқтажы шешімін тапты.
Кеңестік жүйе тарағанға дейін ол облыстық кеңестің төрағасы қызметін бірінші хатшылыққа қосып атқарған болатын. Компартия тарағаннан кейін облыстық кеңестің төрағасы болды. Одан кейін облыстың тұңғыш әкімі болып тағайындалды. Бір орынтақта отырып, оның лауазымы ауысқанмен адамдық келбеті, елге деген шынайы көңілі мен еңбегі еш өзгермеді.
Өзінен бұрынғыларды өзіне қалай өнеге етсе, өзінен кейінгілерге де сондай өнегелік, ізгілік көрсетіп абыз ақсақалға айналды.
Өз кітаптарында Дінмұхамед Қонаевтан бастап Әбіш Кекілбаев, Әбдіжәміл Нұрпейісов, Мақтай Сағдиев, Тәкей Есетов, Еркін Әуелбеков, Елеу Көшербаев, Еламан Жүнісбаев, Сүлеймен Сейітов, Ержігіт Бозғұлов, Көбейсін Исаев, т.б тұлғалар мен еңбек адамдары Шаймағанбет Есов, Аманкелді Құдайбергенов, Жаңаберген Ахатов сынды игі-жақсылардың өмірін қаламымен өрнектеді. Сөйтіп ол адами ой шыңының биігіне көтеріліп үлкенге «құрметті іні», кішіге «аяулы аға» болып қалыптасты.
Осындай адамдық, ағалық, аталық тұлғаға кейінгі кезде Алланың ақ парызын орындау қосылып, оның келбетін одан әрі аша түсті. Қажылық сапарға барып келгеннен кейінгі басқосуда Шаухаманов жастар алдында: «Қажылық сапарынан алған әсерімді сөзбен жеткізу қиын. Өздеріңізге белгілі Алла тағала адамзат баласына исламның парыздарын өзінің даналығымен бөліп берген. Яғни, намаз оқу, ораза ұстау, зекет беру. Ал қажылықтың жөні бір бөлек. Қажылықты өтеу менің сонау жылдардан бергі арманым. Мен ол үшін 6 жыл көлемінде дайындалдым. Бес уақыт намазымды оқып, ораза ұстадым. Және мұны Алла тағалам маған нәсіп етті. Қажылық барысында аптап ыстықта жалаңаяқ қасиетті топырақты басып, миллиондаған адамның арасында жүріп құлшылық жасадық. Еліміздің тыныштығы мен ынтымағы үшін дұға тіледік. Ылайым сіздерге де Алла қажылықты нәсіп етсін!», деп ағалық тілегін арнаған болатын. Бұдан үлкен сөз бола ма?!
Секеңнің аузы дуалы абыз ақсақалға айналуының аржағында осындай тектілік жатыр деген ойдамын. Мұны ағамыздың сөз саптау мәнерінен үнемі байқап әрі сүйсініп жүретінмін. Таратыңқырап айтар болсам, қағазға қарап сөйлеуді кәсіп етпеген С.Шаухаманов жаңылуды білмейтін, төгіліп тұрған шешен, көсіліп тұрған көсем, бата сөздің дүлдүлі. Ол ағылып, төгіліп сөйлеген кезде тыңдарманын бей-жай қалдырмайды. Сабақты сөзінің, айтқан ойының арнасына тартып, тыңдаушысын ұйытатын.
Сондай-ақ ол кісінің бойында адамды өзіне тартып тұратын әлдеқандай бір тылсым жылылық бар-тын. Аракідік Қызылорда жаққа жолымыз түсіп, іссапарда болған кезімізде ағамыздың қолтықтан демеп, бабымен айтатын әңгімесі қандай еді, шіркін. Сол кезде сұхбатқа мейірім шуағы төгілген аурасы араласып, адамды одан сайын қанаттандырып жіберетін. Сондай сәттерде Секең басынан өткізген үлкен өмірлік мектеп айтар сөзге де, ықылас-пейілге де тұздық болып, сезіміңді сергіте түсетін. Ойға жүйріктік пен сөзге шешендік тоғысқан тұста ағамыз қасиетті қазақ тілінің ұшан-теңіз мүмкіндіктерін қапысыз танытып, ойды тиянақтап жеткізудің үлгісін көрсетіп, таң-тамаша қалдыратын.
Сейілбек Шаухаманов облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы ретінде ардагерлер ұйымын ұжымдастырып, елдің ауызбіршілігін сақтауда, салауатты өмір салтын қалыптастыруда сан қырлы жұмыстар атқарды. Облыстық ардагерлер кеңесінің оңды жұмысы Орталық кеңесте мақұлданып, тәжірибесі республикаға таратылды.
Жары Жұпаркүл, перзенттері – Нағима, Фатима, Нұрлан, Шолпан, Ұлбосын, немерелері – Әділет, Құдірет, Дінмұхаммедтердің ортасында саялы бәйтеректей бүрін жарып, жапырағын жайды. Әкесі Шаухаман – 95 жас, анасы Айнакүл 85 жас жасады. Ал ағамыз аман болса алдағы жылы 80 жасқа толар еді.
Секең шынымен де бақытты өмір сүрген адам. Үкідей үлбіреген төрт қызы – төрт құбыласы. Көзінің қарашығындай Нұрланы қолтығынан демеушісі, сүйіп қосылған қосағы Жұпаркүлі – отбасының жебеушісі әрі берекесі болды. Адам ұрпағымен бақытты деген сөз осыны меңзесе керек.
Бүгін асыл аға туралы өткен шақта жазуға, айтуға мәжбүрміз. Дей тұрғанмен оның атқарған қызметі, халқына сіңірген еңбегі қомақты. Сондықтан да ол кісінің есімі мен еңбегі замандастарының жадында мәңгі сақталатынына сенімдімін. Ағамыздың пейіште нұры шалқығай!
Өмірзақ ОЗҒАНБАЕВ,
профессор, Қазақстан Республикасы Ардагерлер ұйымы Орталық кеңесі төрағасының бірінші орынбасары
