Гиллс САБРИЕ, «Нью-Йорк Таймс»
МАЙКЛ ШУМАН, «НЬЮ-ЙОРК ТАЙМС» – Шанхуй, (Қытай)
Қазір оның жасы жетпіске жуықтады, сондықтан мұндай ауыр еңбекке шамасы келмейді. Оның балалары ауыл шаруашылығына қызығушылық танытпағандықтан, қалаға жұмыс істеуге кеткен-ді. Сондықтан Чжэн уақытпен санасуға мәжбүр. Ол өзіне тиесілі шағын жер телімін заманауи техникалары бар өзге фермерлерге жалға береді. Осылайша жылына табатын 500 доллары оның жайлы өмір сүруіне жеткілікті.
«Мен балаларымның қасына барып тұрғым келмейді. Қытайларда жапырақтар өзінің тамырына қайта оралады деген сөз бар», дейді ол. Жастар қалаға кеткендіктен, Чжэн мырза сияқты басқа да шағын фермерлер нәпақа табу үшін жерін жалға береді. Ғасырларға созылған отбасылық шағын фермалар мемлекеттің дамуына үлес қосып келді.
Мао Цзэдун басымдық берген қожалықтар 1980 жылдары таратылған соң, фермерлерге жеке учаске иемдену құқығы берілді. 1990 жылдардың ортасында мемлекеттік саясатта жасалған өзгерістер нәтижесінде фермерлер жерді үлкен көлемде жалға ала бастады.
Қазіргі таңда Қытайдың ауыл шаруашылығы секторында ірі коммерциялық фермалар басымдық танытпаса да, сең қозғалды.
Дәстүрлі өмір салтын модернизация басуы қайғылы оқиға секілді саналуы мүмкін. Бірақ мұндай трансформация Қытай мен әлемдік экономика үшін өте тиімді.
Үлкен фермалардың пайдасы молая бастады. Фермерлер табысы да көбейді. Нәтижесінде қалаға ағылған адамдар саны артып, Ford автокөліктеріне, Starbucks-тің каппучиносы мен Apple айфондарына сұраныс одан әрі арта түседі.
Шағын фермалардың жойылуы 27 жастағы Чжэн Чэнгунға қолайлы. Жиырма жыл бұрын оның әкесі шағын жер теліміне егін егетін. Содан бері Чжэн мырза мен оның ата-анасы жергілікті үкіметтен және басқа ауыл тұрғындарынан 65 гектардан астам жер телімін жалға алды.
Осы еңбектің нәтижесінде жүгері мен сәбіз бизнесі дамыды. Жиналған жүгерілер көрші қоймада сақталады. Күзде сәбіз жинау кезінде шамамен 10 ауылдың жүзден астам тұрғыны жұмысқа тартылады.
Осындай көлемдегі жердің арқасында Чжэн шағын фермалардың түсіне кіріп шықпайтын пайда, шамамен 80 000 доллар табады. Қаржының басым бөлігі тағы да жер жалдау мен құрал-жабдық алуға жұмсалады.
«10 жылдан кейін мен сияқты ірі фермерлер көп жерді жалға алады», деді Чжэн мырза.
Соңғы 10 жылда 59 жастағы Чжан Mианхуан өзінің фермасының көлемін 10 есе ұлғайтты. Қазір 12 гектар жерге жүгері және құмай жүгері өсіреді. Ол бұрын шағын жер телімінен жылына 300 доллар табатын. Бұл өзінен артылмайтын. Ал қазір шамамен 9000 доллар пайда көреді.
Қытайдың ауылдық жерлеріндегі қалыптасқан жағдайлар отбасылардың әл-ауқатын өзгертетіндіктен, ол қоғамдық түсінікке кері әсер етуі мүмкін.
66 жастағы Чжан Чэншэн екі жыл бұрын мотоцикл апатынан алған жарақаты кесірінен ауыл шаруашылығымен айналысуды тоқтатып, отбасын асырау үшін жерін жалға берді. Оның үш баласы қалада жұмыс істейді. «Әйелім екеуміз қартайғанда қалай өмір сүретінімізді уайымдаймыз. Бұл – жалпы қоғамдағы алаңдаушылық», деді ол.
Кейбір ауылдарда фермалар көбейіп, халық саны күрт азайып жатыр. Қытай халқының көп болғаны соншалық, жүздеген миллион адам ауылдық жерде қалуға мәжбүр.
Ауыл халқының саны азайғанымен, Шанхуй тұрғындары елді мекен бұрынғыдай қайта бақуатты болатынына сенімді. «Бәрі жақсы болады», дейді зейнеткер фермер Чжэн Нанда.
Кей тұрғындар кедейшілік дәуірін сирек еске алады. Күн ұясына батып, ауа райы салқындағанда 61 жастағы Ван Юйлин талай жылғы әрекетін қайталап, Шанхуй шетіндегі жүгері егістігіне қарай бет алады. Үш баласы қалада жұмыс істейтіндіктен, күндердің бір күні фермасынан бас тартуға тура келетінін жақсы түсінеді.
Ол айналасын көзбен шолып тұрып, «Сіз ауыл шаруашылығынан көп ақша таба алмайсыз» деп амалсыз күрсінді.
Мақаланы аударған Мәдина ЖӘЛЕЛҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
