Біз тұратын үйдің жанындағы аялдамадан ол жерге №19 автобус барады. Обалы нешік, қоғамдық көлік көп күттірмей жетіп келді. Автобустың ескі екені көзге ұрып-ақ тұр, өзі дизель отынымен жүретін болса керек, қозғалтқышының гүрілдеген даусынан құлақ тұнады. Доңғалақтары шиқылдап тоқтай қалғанда, соңынан шұбатыла ерген қою қара түтін көлікті басып қалды, тіпті салонның ішіне еніп, қолқаны қапты...
№19 автобус өзіне сызылып берген маршрут бойынша айналма болса да темір жол вокзалына соғады екен. Қызық осы жерден басталды. Автобусқа вокзалдың басынан бес-алты жолаушы ғана мінді. Бірақ біз мінген көлік асыға қоймады. Екі-үш минут қозғалмай тұрған «еңбегі» еш кетпей, тағы бір екі адам сөмкелерін сүйретіп мініп алды. Енді жүретін шығар деп едік, автобусымыз ыңырана қозғалғандай болып, қайта тоқтады. Ауыр жүкті тарта алмағандай, қинала қозғалып, лықсып-лықсып барып тұра қалады. Кондуктордың клиент іздеген екі көзі алақтап, ашық есіктен шыққан мойны үзілердей созылып барады. Көзінің қиығымен оның қимылын баққан жүргізуші де жырынды екен, тежегішті басып қап жіберіп, басып қап жіберіп, арт жақты көрсететін айнадан екі көзін алмайды...
Содан, өлдім-талдым дегенде вокзалдан да өттік-ау. Келесі аялдама – қаладағы ірі базарлардың бірі «Алтын Арба». Осы жерге келгенде, автобус манағы «өнерін» асқан шеберлікпен тағы қайталады. Бір мезетте, вокзалдың мінген екі жігіттің бірі шыдай алмады білем, «Неге тұрмыз, неге жүрмейміз?», деп күңк ете қалған. Сол-ақ екен, кондуктор жігіт автобустың ортасына дейін жұлқынып келді де, «Қайсың, ей?», дегендей артқы жаққа екі көзі ежірейе қарады. Арт жақтағы жігіт жым болды. Әлгі кондуктор тісін шықырлатып, жаңағы дауысы шыққан жанды тауып алса, етін тірідей жейтіндей адырайып-ақ тұр.
Кондуктор дегенннен шығады, осы жылдың тамыз айында қаланың қақ ортасында он алты жастағы кондуктор дардай жолаушы жігітті соққының астына алған-тын. Бұл оқиға біразға дейін шу болып, ақыры ол қылмыстық кодекстің «Бұзақылық» деген бабымен тергеуге дейін ұласқан болатын. Әділдік іздеген әлгі жігіттің есіне осы оқиға түсіп кетті ме екен, әлде «Пәледен машайық қашыпты» дегенді жөн санады ма, әйтеуір тілін тістей қойды...
Межелі жерге жеткеннен кейін, түстік. Шаруаны бітіргеннен кейін бір сағат па екен, әлде одан аз ба, әйтеуір біраз уақыт өткеннен кейін аялдамаға келе қалған тағы бір №19 автобусқа мініп алып кері қайттық. Ішке енген бетте байқадым: мінгеніміз бағана алып келген автобус! Кондуктор жігіт қойқаңдап келіп, жолақасын алып кетті. Қайтар жолдағы көрініс келе жатқандағы көргенімізді айнытпай қайталады. «Майлы» аялдамаға келгенде жіпсіз байланады да қалады. Тек бұл жолы автобус жүргізушісі музыка қосып қойған екен. Онсыз да дарылдаған автобустың дауысына дарақылау ән қосылып, көлік іші азан-қазан болды да кетті. Іші сатпақ-сатпақ, орындықтарының тысы кір-қожалақ көліктің ішіндегі жұрттың қабағы қатулы, жақтырмай-ақ келеді, бірақ біреуі ләм-мим деп ауыз ашпады. Жолда «Алтын Арба» базарына қарама-қарсы тұрған «Таир» сауда қалашығының аялдамасында ыңыранып бес минуттай тұрған кезде әріге шыдай алмай, әлгі автобустан түсіп қалуға тура келді...
«Таирдың» алдында тұрған кезде облыс әкімі Ерлан Қошановтың таяуда өткізген бір жиналысы еске түсті. Сол жиында өңір басшысы қаладағы қоғамдық көлік саласына жауапты шенеуніктерді сын тезіне салған болатын.
– Сіздер жөндеп қарамайсыздар. Бәрін көріп отырмын. Баяғы кезге қайта айналып келдік, – деген еді Ерлан Қошанов. – Тазалықты, сапа мен сыпайы қызметті қадағалауды жалғастыру керек. Кесте дайындауға тапсырма беремін: маршруттарды бөліңдер, менің орынбасарларымнан бастап басқарма басшыларына дейін қоғамдық көлікте жүретін болсын. Бұған Қарағандының әкімін де қосыңдар, орынбасарларымен ол да жүрсін...
Облыс әкімінің осыны айтқанына да жарты айға жуықтады. Жауапты қызметкерлердің бұйрықты бұлжытпай орындаған-орындамағанынан біз бейхабармыз. Мүмкін орталықтағы майлы маршруттардың бірімен жүйткитін жаңалау автобустың біріне мініп, екі-үш аялдама жүрген де шығар. Бірақ содан құлпырып кеткен дүниені көре алмадық... Әйтеуір көз жеткен бір нәрсе, шенеуніктер автобусқа топ-тобымен күнде мінсе де, бұл саладағы салғырттықтың жылдар бойы тоң боп қатқан көңі жібитін түрі жоқ. Маршруттардағы іші-сырты кір-қожалақ, әбден ескірген, артынан шыққан түтіні адамды тұншықтыратын автобустар, жолаушыға деген сыпайылықты шектен асқан сый көретін өркөкірек кондукторлар...
Әрине қаладағы автобус маршруттарындағы жағдайдың бәрі тура осындай деп кесіп айтуға болмас. Дегенмен, «Көрген көзде жазық жоқ» деген, бір емес, екі емес, дәл осындай оқиғалардың күнде куәсі болып жүргеніміз рас, енді.
Жақында Қарағанды шаһарының әкімі Нұрлан Әубәкіров қалаішілік автобустарда жол ақысын электронды түрде төлеу жүйесін енгізу жұмыстарының жүргізіліп жатқанын, сәтін салса, бұл жүйенің желтоқсан айында толыққанды іске қосылатынын айтқан болатын. Әлбетте электронды жүйе жақсы-ақ. Тек, автопарктер жаңартылмайынша, Қытайдың бауыры жер сызып, көк түтіні будақтаған кішкентай автобустары құрымайынша, кеудесіне нан піскен дөрекі кондукторлардың тәртібі түзелмейінше, бұл саладағы кемшіліктер әкім автобусқа күнде мінсе де жойылмайтын сияқты көрінеді.
Былтырғы жылдың шілде айы ма екен, өңір басшысы облыстық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының жаңа басшысы Әскербек Халтоновты таныстырған кезде Қарағандыдағы қоғамдық көліктің қызмет сапасын қатаң бақылауға алу керектігін айтқан болатын. Тіпті соның алдында өзі автобусқа мініп, қаладағы маршруттардың бірімен жүріп өткенінен де хабардар болғанбыз. Сол жиналыста облыс әкімінің айтқан мына сөзі тағы да еске түсті. «Тағы да айтамын, – деп шегелеген болатын Ерлан Қошанов, – жүргізушілердің дөрекі сөйлеуі, рульде отырып темекі шегуі, ұялы телефонмен сөйлесуі, музыка дауысын көтеріп қоюы, қалай болса солай тоқтауы қадағалануға тиіс»... Қарап тұрсақ, осы тақылеттес әңгімелердің айтыла бастағанына да жылға жуық уақыт болыпты. Құйма құлақ болса, құйып алар еді, әрине. Демек, әкімнің әңгімесі келесі жолы қатаң болатын түрі бар сияқты.
Қайрат ӘБІЛДА,
«Егемен Қазақстан»
Қарағанды
