Үкілі үміт
Біздің елде шахматшылар отбасынан шығып, әлем чемпионы атанған адамдар көп емес. Солардың қатарына Дәрмен Сәдуақасовты, соңғы кездері көрініп жүрген Әсел Серікбай, Бибісара Асаубаева, Динара Сәдуақасованы жатқызуға болады. Олардың бәрі бір-екі рет чемпион атанған отандастарымыз. Алайда, бізде Жансая есімді қаршадай қыздың нәтижесін қайталаған әзірге ешкім жоқ.
Біздің елде шахматшылар отбасынан шығып, әлем чемпионы атанған адамдар көп емес. Солардың қатарына Дәрмен Сәдуақасовты, соңғы кездері көрініп жүрген Әсел Серікбай, Бибісара Асаубаева, Динара Сәдуақасованы жатқызуға болады. Олардың бәрі бір-екі рет чемпион атанған отандастарымыз. Алайда, бізде Жансая есімді қаршадай қыздың нәтижесін қайталаған әзірге ешкім жоқ. Иә, балауса жас қазірдің өзінде спорт шежіресіне алтын әріппен жазылатын атақтарға ие болып отыр. Атап айтқанда, оның көптеген халықаралық турнирлердің жеңімпазы, Азия чемпионы атағымен қоса, шахматтан жасөспірімдер арасында төрт дүркін әлем чемпионы атанғанын жанкүйерлерінің бәрі жақсы біледі.
Жалпы, Жансаяның өзі шахматшылар отбасынан шыққан, ала тақтаға кішкене кезінен үйір болып өскен бала екен. Оның әкесі Данияр Әшіровтің өзі де бала кезінен шахматты алабөтен жақсы көріпті. Сондықтан болар, ол тұла бойы тұңғышы Санжар мен Жансаяны кішкене кезінен шахматқа баулыған көрінеді. «Біздің отбасымыз – шахматшылар отбасы. Өзім бұл ойынмен бала кезімнен айналысып келемін. Шахматқа балаларым Санжар мен Жансаяны баулығаныма, қазір солардың еліміздің намысын қорғап жүргеніне Жаратқанға мың да бір алғыс айтамын. Тұңғышым Санжардың шахматтан атақтары бар. Көптеген жарыстарға қатысып, жеңімпаз атанған. Ал Жансая қызымның жөні тіптен бөлек десем, артық айтқандық емес», – дейді ол.
Иә, Жансаяның әкесі айтқандай, оның шахматқа қалай келгені, алғашқы жеңісі өз алдына бір әңгіме деуге болады десек, Жансаяның шахматқа қызығушылығы ерте ояныпты. Ағасы Санжармен бірге кішкентай кезінен КСРО спорт шебері Тамара Гудоваяның қарамағында жүріп, шахматпен айналыса бастаған Жансая 6 жасында 8 жасқа дейінгі қыздар арасында Алматының чемпионы атанса, келесі жылы Қазақстан чемпионы болады. Жансаяның осы жетістігі туралы әңгімелеген әкесі: «Шынын айту керек, біз шешесі екеуміз қызымыздан алғашында мұндай нәтижені күтпеп едік. Ол бірнеше турнирлерде тек бірінші орынды жеңіп алғанда барып, оның қабілетіне әбден көзіміз жетті», дейді.
Содан Жансая 7 жасында бір іріктеу турнирінде әлемде алғаш болып бірінші разрядтың нормасын орындайды. Осы арада әлемге әйгілі Анатолий Карпов, Гарри Каспаров, Майя Чебурданидзелердің бірінші разрядтың нормасын тек 9 жасында ғана орындағанын айта кетсек дейміз.
Жансая әлем чемпионатындағы алғашқы жетістігін 2007 жылы көрсетті. Осы жылы ол Түркияның Анталия қаласында өткен әлем чемпионатына қатысады. Сол жарыста қарсыластарынан бір жас кіші болса да, әлем және Азия чемпиондарына лайықты қарсылас бола білген қазақтың қаршадай қызына күміс медальға жетуге жарты ұпай ғана жетпей қалады. Осы күміс жүлдені қанағат тұтқан Жансая одан кейін Павлодар мен Алматыда ел чемпионы атанып, 2008 жылы Иранның Теһран қаласында Азия чемпионатының бас жүлдесін жеңіп алады және ең жас Азия чемпионы атанды. Сол кезде оның шеберлігіне халықаралық шебер Николай Перегудовтың бас бапкері тәнті болып, Жансаяның өте тамаша комбинациялы ойын өрнегіне ризашылығын білдіреді.
Содан кейін оның жеңіске деген ынтасы артып, сол жылы Вьетнамда өткен әлем чемпионатында Түркияда жіберген есені қайтаруға тырысады. Бұл бәсекеге 72 мемлекет қатысса, Қазақстан командасынан 14 шахматшы барған болатын. Осы жарыс туралы Жансаяның әкесі және жеке бапкері Данияр Әшіров қызының жас мөлшеріндегі тобында 55 шахматшы бақ сынасқанын, жарыстың алғашқы күндері оларға оңай болмағанын айтады. «Жансая бірінші турда Иран шахматшысынан жеңілуге мәжбүр болды, – дейді ол. – Дегенмен, қалған он турдың бәрінде жеңіске жетті. Сөйтіп, мүмкін болған 11 ұпайдың 10-ын иеленіп, тұңғыш рет әлем чемпионы атағын иеленді. Жансаяның соңғы партиясы ғаламторда тікелей трансляция арқылы көрсетілді».
Осы жарыстан кейін Әшіровтер отбасы Жансая енді тек ұлдармен шахмат ойнауы керек деп шешеді. Бұған, әрине, шахматшы қыз қарсы болмайды. Керісінше, ол әкесіне өзінің кумирі Юдит Полгар сияқты бұрыннан ер балалармен ойнауды жоспарлап жүргенін айтады. Сөйтіп, 2009 жылы ол кезінде А.Карпов пен Г.Каспаровтың жаттықтырушысы болған, Ресейдің еңбек сіңірген жаттықтырушысы, халықаралық гроссмейстер Юрий Разуваевтың оқу-жаттығу жиынына қатыса бастайды. «Бұл кісі әлемнің қазіргі әйелдер арасындағы чемпионы Александра Костенюктің бапкері. Сол кезде Разуваев Жансаяның қабілет-қарымы туралы айта келіп: «Жансаяның әлеуеті зор, талантты қыз. Егер мемлекет 2-3 жыл қолдаса, ол әйелдер арасындағы әлем чемпионы атануы әбден мүмкін. Ол үшін Жансая ұлдармен ойнап, шахматтағы шеберлігін шыңдауы керек», деген екен. Содан білікті бапкердің сөзінен кейін қызым ұлдармен ойнай бастады. Бір жарыс Арменияда өтті. Сонда ол қыздар арасында бірінші, ұлдар арасында үшінші орын иеленді. 2009-2010 жылдары Жансая Азияның екі дүркін чемпионы атанды. Ал былтыр Түркияда тағы бір әлем чемпионатында бас жүлдені жеңіп алды. Биыл Польшаның Краков қаласында Әсел Серікбай, Бибісара Асаубаева сияқты әлем чемпионы атанды. Сөйтіп, үш дүркін әлем чемпионы болған қаршадай қызымыз бір партияда ғана тең ойнап, басқаларының бәрінде жеңді», дейді Д.Әшіров.
Ал жақында Бразилияда аяқталған әлемдік бәсекеде төртінші мәрте жеңіске жетті. Оның бұл жеңісіне орай Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев арнайы жеделхат жолдап, құттықтады. Бұл бәріміздің, әсіресе, Жансаяның мерейін тасытты.
Осы тұста Әшіровтер отбасы атынан Жансаяның әлем чемпионаттарына қатысуына демеушілік жасап жүрген «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ басшылығына ризашылығымызды білдіргіміз келеді, – дейді Д.Әшіров әңгіме орайында тағы да.
Жансаяның ендігі мақсаты – әлемнің екі рекордын жаңарту. Біріншісі – шахматтан ең жас халықаралық гроссмейстер атану болса, екіншісі – әйелдер арасында әлем чемпионатында жеңіске жету көрінеді. Оның көздеген мақсатына жетуіне біз де тілектеспіз.
Дастан КЕНЖАЛИН.
