Jaıaý júrginshi jolaǵynda qandaı da bolmasyn bir jol-kólik oqıǵasy oryn ala qalǵan jaǵdaıda, eń aldymen kólik júrgizýshi kináli kórinetini ras. Ondaıda temir tulpar tizginin ustaǵan júrgizýshi shapshańdyqty asyra siltedi, jol erejesin saqtamady, tipti bolmasa spırtti ishimdikke toıyp alǵan deıdi. Árıne mundaıda júrgizýshini aqtaý qıyn. О́ıtkeni, kólik júrgizýshisine qashanda úlken jaýapkershilik júkteledi. Alaıda, osyndaıda jol-kólik oqıǵasyna birjaqty ǵana qaraý jáne sebep pen saldardy jete tarazylamaý naqty bolǵan jaǵdaıdyń aqıqatyn qanshalyqty ashady deımiz.
Qazirgi tańda kólik astyna túsip qalyp jatqan jaıaý júrginshiler sany alańdatpaı qoımaıdy. Máselen, ótken jyly jaıaý júrginshilerge arnalǵan jolaqty ótý barysynda 80-ge jýyq jaıaý júrginshi jol-kólik oqıǵasyna ushyrap, opat bolǵan. Oǵan qosa 1 145 adam jaraqat alǵan. Bul aıtýǵa ońaı bolǵanymen, ókinishi óshpes aýyr sandar. Nelikten zańmen belgilengen arnaıy jaıaý júrginshiler jolaǵyn ótý barysynda sonshama adam jol-kólik oqıǵasyna ushyraıdy? Shynymen osynyń bárine temir tulpar tizginin ustaǵan júrgizýshiler kináli me?
Joq, bári kináli emes deıdi sarapshylar. Alla taǵala da «saqtansań – saqtaımyn» deıdi ǵoı. Biraq muny jaıaý júrginshiler áste este ustamaıtyn sekildi. Sebebi jaıaý júrginshige arnalǵan jolaqtan óterde jaıaý júrginshi kólik kele jatyr ma, ol jaı júrip kele me nemese kelip qaldy ma – oǵan mán bere qoımaıdy. Ol aıaq ushy jaıaý júrginshi jolaǵyna tıdi me, sol sátte-aq qandaı kólik bolsa da toqtap, jol beredi dep senedi. Onyń toqtaı alýy, almaýy oılandyrmaıdy. Máselen, alystan kele jatqan júrgizýshi jaıaý júrginshiler jolaǵynda eshkim bolmasa, qalypty jyldamdyǵyn tómendete qoımaıtyndyǵy belgili. Al tap osy sátte kenetten aldy-artyna qaramastan jaıaý júrginshi jolaǵymen júgire jónelgen adam ótip ketem dep senedi. Mundaı kezde júrgizýshi jaıaý júrginshini baıqamaı da qalýy múmkin, ekinshiden, baıqasa da tejegishti basyp úlgere almaıtyndyǵy anyq. Tipti tejegishti sol kezde basqan sáttiń ózinde kólik óz ekpinimen syrǵanaıdy. Sonyń ózi-aq keıde adamdy jazym qylýǵa jetip jatyr deıdi mamandar.
Tipti keıde jaıaý júrginshi jolaǵyn kólegeılep bir kólikter jol jıeginde qańtarylyp turady. Al ol kóliktiń tasasyndaǵy jaıaý adamnyń júrginshige arnalǵan jolaqtan ótip bara jatqany kelip qalǵan júrgizýshige múlde kórinbeı qalatyny bar. Sondaıda jaıaý júrginshi ózin ǵana emes, qolarbadaǵy sábıiniń de ómirin qaterge tigip, saqtyq sharalaryn eskermeıdi. Álgi adamnyń saqtanbaǵanyna ony kórmeı qalǵan júrgizýshi kináli me? Árıne, deısiz. О́ıtkeni ol jaıaý júrginshige arnalǵan jolaq ústinde boldy ǵoı. Baǵdarshamnyń jasyl kózi jypylyqtap, sary kózi (qyzyl kózi janarda) janyp jatqanda jaıaý júrginshi jolaǵyn alystan kóldeneń júgire qıyp ótetinderdi bylaı qoıǵanda, rettelmeıtin jaıaý júrginshiler jolaǵynan ótý erejesin múlde saqtamaıtyndarǵa kim kináli? Al jol júrisi erejesinde jazylǵandaı, rettelmeıtin jaıaý júrginshi jolaǵyna kelgen júrginshi odan ótpes buryn, kele jatqan kóliktiń alys, jaqyndyǵyn baıqaýy úshin aldymen jan-jaǵyna qaraýy kerek. Jáne ol kólik aqyryn kele jatyr ma, álde qatty jyldamdyqpen kele me – sony aıyrǵan soń ǵana qaýipsizdikke kóz jetkizip baryp ótýi qajet.
Júrgizýshi jaıaý júrginshige arnalǵan jolaqpen ótip bara jatqan adamdy baıqaǵan sátte kólikti tejegishti kilt basyp toqtatpaı-aq, jyldamdyǵyn azaıtý arqyly aqyryn toqtaı alýy, sol kóliktiń qaýipsiz qashyqtyqta bolýy dep eseptelinedi. Demek, júrgizýshi jaıaý júrginshiniń ótkeli turǵanyn baıqap, kólik jyldamdyǵyn azaıtqanda ǵana, jaıaý júrginshi ótýi tıis. Al onyń kóliktiń jyldamdyǵyn tómendetpesten kele jatqanyn kórip turyp, sonda da «maǵan qaıtkende de jol berýi tıis» dep saqtyqty elemeı, jolaq ústine shyǵyp ketýi, jol júrisi talaptaryna qaıshy ǵana emes, óz basyn qaterge tigýi!
Muny jaqsy biletin mamandar jaıaý júrginshi keshqurym nemese kóz baılanǵanda ústine jaryq sáýle shashqyshy bar kıim kıip júrýge tıis dep te aıtyp kórdi. Sonda ol jaıaý júrginshi jolaǵynan ótip bara jatqanda kólik shamymen shaǵylysyp kózge anyq kórinedi. Al eń durysy, sarapshylar jol-kólik erejesine túzetý engizý qajet deıdi. Onda jaıaý júrginshi jolaǵymen adam kólik toqtaǵan soń ótýge tıis, kólik toqtamasa ótpeýi tıis dep naqty kórsetilýi kerek. Mine, sonda bireýler qasaqana adamdy baspasa, jaıaý júrginshige arnalǵan jolaqta kezdeısoqtyq apat kúrt tyıylady.
Áıtpese jol-kólik oqıǵasy oryn ala qalǵan jaǵdaıda aldymen kólik júrgizýshi aıypty sanalady. Biraq odan temir kólik qaǵyp ketken júrginshige qandaı paıda? Qudaı saqtasyn, bárin bile tura jolaq ústine júgire shyǵyp, temir kóliktiń astyna túsip, mertikkenniń nesi jaqsy? Júrgizýshini qansha kinálasańyz da densaýlyqty qaıtarý múmkin emes. Onyń ústine qysty kúni joldyń taıǵaq bolatyny belgili. Júrgizýshi kólikti kilt toqtatamyn degenniń ózinde birneshe metrge syrǵanaıdy. Demek, mundaıda jol erejesinen buryn saqtyqty oılaý artyq etpeıdi, aǵaıyn.
Aleksandr TASBOLAT,
«Egemen Qazaqstan»
