Құқықтық статистика қуаты
Сейсенбі, 27 наурыз 2012 7:35
Ел Президенті Н.Назарбаевтың 1997 жылдың 22 сәуірі күні шыққан «Қазақстан Республикасының құқық қорғау жүйесін одан әрі реформалау жөніндегі шаралар туралы» Жарлығымен сол кездегі Мемлекеттік тергеу комитетінің Қылмыстық ақпарат орталығы және Ішкі істер министрлігі мен Әділет министрлігінің статистикалық қызметтері негізінде Бас прокуратура жанынан Құқықтық статистика және арнайы есепке алу орталығы дүниеге келген болатын. Ал 1999 жылы бұл орталыққа Бас прокуратураның департаменті мәртебесі беріліп, аймақтардағы барлық осындай орталықтар оған тікелей бағынатын болды. Бұл құзырет аталған жүйеге «Прокуратура туралы» жаңа заңға сай бақылау-қадағалау жұмыстарын өз бетінше дербес ұйымдастыру мүмкіндігін берді.
Сейсенбі, 27 наурыз 2012 7:35
Ел Президенті Н.Назарбаевтың 1997 жылдың 22 сәуірі күні шыққан «Қазақстан Республикасының құқық қорғау жүйесін одан әрі реформалау жөніндегі шаралар туралы» Жарлығымен сол кездегі Мемлекеттік тергеу комитетінің Қылмыстық ақпарат орталығы және Ішкі істер министрлігі мен Әділет министрлігінің статистикалық қызметтері негізінде Бас прокуратура жанынан Құқықтық статистика және арнайы есепке алу орталығы дүниеге келген болатын. Ал 1999 жылы бұл орталыққа Бас прокуратураның департаменті мәртебесі беріліп, аймақтардағы барлық осындай орталықтар оған тікелей бағынатын болды. Бұл құзырет аталған жүйеге «Прокуратура туралы» жаңа заңға сай бақылау-қадағалау жұмыстарын өз бетінше дербес ұйымдастыру мүмкіндігін берді.
Сөйтіп, 2003 жылдың наурыз айында Елбасы Жарлығымен Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті құрылып, ол Бас прокуратура шегінде құқықтық статистиканы қалыптастыру және арнайы есеп жүргізу жөніндегі мемлекеттік органның қызметі мен өкілеттігін жүзеге асыратын болды. Сол жылы желтоқсан айында «Мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке алу туралы» арнайы заң да қабылданды.
Бұл екі құжат өкілетті органның мемлекеттік құқықтық статистика шеңберіндегі мәртебесін, міндеттері мен қызметін заңдылық тұрғысынан анықтап берумен қатар заңдарға сәйкес құқықтық статистиканы жеткізіп отыратын субъектілер тізімін түзіп берді. Мемлекет басшысының құқықтық статистика және арнайы есепке алу органын құру жөніндегі шешімінің тек тиімді және қажет екенін ғана емес, құқықтық статистикалық мәліметтердің дер уақыттылығын, толықтығын, шынайылығы мен анықтығын қамтамасыз ету де дұрыс қадам болғандығы бүгінде дәлелденіп отыр.
Құқықтық статистика мен арнайы есепке алудың біртұтас прокуратуралық мемлекеттік органның аясында шоғырлануының арқасында қысқа мерзім ішінде және ұйымдастыру жағынан көп қиыншылықтар мен бөгесіндерге ұрынбай-ақ мемлекеттік институттар мен жалпы жұртшылықты қоғамдағы қылмыстылықтың шынайы ахуалы, қылмыстық қудалау органдары мен соттардың іс жүргізу қызметінің сандық-сапалық көрсеткіштері және мемлекеттік органдардың кәсіпкерлерді қорғауы мен қолдауы жөніндегі жұмыстары туралы барынша толық та шынайы ақпаратпен қамтамасыз ететін сенімді жүйе қалыптастырудың сәті түсті.
Құқықтық статистика қалыптастыратын ақпараттар прокурорлық қадағалауды жүзеге асыру кезінде, сондай-ақ барлық мемлекеттік органдар, тіпті еліміздің жоғары басшылығы шешім қабылдаған кезде де негізгі дереккөз болып саналатынын жасырмаймыз. Яғни, біздің Комитет мемлекетті және жұртшылықты жедел де шынайы құқықтық ақпаратпен қамтамасыз ететін өзіндік бір штабқа айналып отыр. Оған Комиет жұмысының бүгінгі көлемін келтірсек те жеткілікті. Егер 1998 жылы бұл жүйе мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалар мен жеке адамдардың 33 мың сұрауына жауап берсе, өткен 2011 жылы бұл көрсеткіш 20 миллионның үстіне шығып, еліміздің тұрғындарының санынан да асты.
Бұл ауқымды жұмыстарды атқаратын 5 ақпараттық жүйе уақыт талабына сай компьютерлендірудің жаңа технологиялық және бағдарламалық құралдарының пайда болуына байланысты үнемі жетілдіріліп отырылды. Олар бүгінде тек ақпарат алып қана қоймайтын, барлық пайдаланушылар арыз-шағымдарын актілерін жіберетін, тіркейтін және олардың қаралу барысын қадағалап отыра алатын әмбебап порталдарға айналған.
Соның арқасында соңғы жылдары жүйемізге бірқатар жаңа жобалардың енгізілгенінен көпшілік хабардар ғой деп ойлаймын. Мәселен, қазір ішкі істер органдарында қолданылатын арыздарды есепке алудың электронды тіркеу кітапшасы тәртібіне түбегейлі өзгерістер енгізілді. Сөйтіп, арыз-шағымдар алдыңғы орынға шығып, олардың қаралуы анағұрлым жақсарды. Оның нәтижесі анық көрініп тұр. Құқық қорғау саласында арыз түскен мезеттен бергі алғашқы 3 күнге ерекше мән беріліп, ол «жеделдік мерзімі» деп аталады. Электронды тіркеу жаппай енгізілген былтырғы 2011 жылы жалпы келіп түскен арыздардың 64 пайызы осы жедел мерзім ішінде қаралыпты. Ал мұның алдындағы жылдары бұл көрсеткіш 50 пайыз ғана болатын.
Осы жоба енгізіліп, арыз-шағымдарды қарау сатылары ашықтыққа ие болғаннан бері қылмыстарды тіркеу саны да өсті. Соған сәйкес тіркелген қылмыстар саны еселеп артты. Әсіресе, бұрын дәстүрлі түрде тіркеуден жасырылып келген қылмыстың ұрлық, тонау, бұзақылық сияқты санаттарының бүгінгі күні өсіп отырғаны бұл арада көпшілікке түсінікті шығар деп ойлаймын. Бұл елімізде қылмыстың өскенін емес, құқық қорғау органдарының жұртшылықтың арыз-шағымдарын тіркеу мен тексеруге жауапты қарауынан болып отырған жәйт екені анық. Сөйтіп, жаңа технологиялардың арқасында қылмыстарды тіркеу тәртібін жаңа сапалық сатыға көтерудің нәтижесінде біз еліміздегі қылмыстылықтың шынайы көрінісіне ие болдық.
Аталған жобаны енгізудің нәтижесінде «Электронды талон», «Интернет арқылы құқық қорғау органдарына арыз-шағымдар мен хабарламаларды, сондай-ақ басқа да ақпараттарды берудің электронды порталы» сияқты жобаларды жасап, енгізу мүмкін болды.
«Электронды талон» жобасы қылмыстық қудалау органдары қызметіне қоғамдық бақылауды жүзеге асырып, арыз берушіге нақты уақыт кестесінде өздерінің шағымдарын Интернет, СМС-хабарлама мен Колл-орталықтар арқылы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Қазірдің өзінде 7 мыңға жуық арыз беруші осы қызметті пайдаланған. Сондай-ақ, жеке және заңды тұлғалар талон арқылы өзінің арызының одан арғы жай-күйін, ол жөнінде әкімшілік өндіріс қозғалды ма немесе қозғалмады ма деген сияқты қабылданған шешімдер туралы біліп, онымен келіспеген жағдайда одан әрі шағымдана алады.
«Интернет арқылы құқық қорғау органдарына арыз-шағымдар мен хабарламаларды, сондай-ақ басқа да ақпараттарды берудің электронды порталы» жобасы электронды сандық қолтаңбасы бар азаматтарға нақты уақыт режімінде Интернет арқылы құқық қорғау органдарына қылмыстар мен оқиғалар туралы арыз-шағым беруіне мүмкіндік туғызады. Әзірше мұндай жүйе ішкі істер және қаржы полициясы органдарына енгізілді.
Онда жеке және заңды тұлғалардың берген арыз-шағымы автоматты түрде қылмыстар мен оқиғалар туралы арыздарды электронды тіркеу кітабына келіп түседі. Бұл оларды жасырып қалу мүмкін емес деген сөз. Оның ерекшелігі де осында. Бұдан әрі қарай арыз берушілер жеке электронды поштасы немесе СМС-хабарлама арқылы өздерінің арыз-шағымдары бойынша қабылданған шара туралы автоматты түрде ақпарат алады.
Елбасымыз шағын және орта бизнесті дамыту, ол үшін олардың жұмысын жан жақты қорғап отыру қажеттігін үнемі айтып келеді. Осыған орай жоғарыда айтылған электронды талонның ізімен «Бизнес тірегі» деп аталатын жобаны жүзеге асырдық. Кәсіпкерлік субъектілеріне тексеру жүргізу рәсімдерінің ашықтығын қамтамасыз етуге арналған бұл жоба қазір кәсіпкерлердің шын мәніндегі тірегіне айналып, олардың кең қолдауына ие болды. Оған осы жоба енгізілгеннен бері 5 мыңнан астам кәсіпкердің жүгінгенін айтсақ та жеткілікті деп ойлаймын.
Әр жобаны енгізер алдында оны мұқият зерттеп, бұл жөнінде әлемдік деңгейде не жасалып жатыр деген мақсатпен оны да зерделеп аламыз. Бүгінгі күні еліміздің құқықтық статистикасы жаңа технологияларды пайдалану және енгізу жағынан алдыңғы орындардың бірінде тұрғанын нық сеніммен айта аламын. Оған әлемнің 40-тан астам елінің прокуратура өкілдері қатысқан өткен жылғы Халықаралық прокурорлар ассоциациясы жиналысына келгендердің пікірінен көзіміз жетті. Олардың біразы құқықтық статистика қалыптастырудағы біздің тәжірибемізге тәнті болып, айрықша қызығушылық танытты. Олардың ішінде АҚШ, Ресей, Германия сияқты әлемдік көшбасшы елдер де бар.
Жуырда Ресей Федерациясының Бас прокуратурасы Құқықтық статистика басқармасының бастығы Олег Инсаровтан хат алдық. Онда: «Қазір біз Ресей Федерациясы Бас прокуратурасының жүктеген жаңа міндеттерді орындау үшін ұйымдық-техникалық және нормативтік-құқықтық шаралар кешенін жүзеге асыруды қолға алдық. Бұл шаралардың негізіне Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының оң тәжірибелерін алып отырмыз. Сондықтан да сіздердің ел Президентінің Бас прокуратура жүйесі ішінде Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитет құру жөніндегі шешімі үлкен көрегендік деп білеміз. Ол түптеп келгенде, қылмыстылықпен күрес, заңдылық пен қоғамдық қауіпсіздікті сақтау, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау саласында тиімді тетік жасауға жол ашты» – деп жазыпты. Демек, «Сырт көз сыншы» дегендей мәскеулік әріптесіміз біздің жұмысымыздың мән-мазмұнын дөп басқан деп ойлаймыз.
Сәуле АЙТПАЕВА, Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитет төрағасының міндетін атқарушы.