Екі жыл бұрын газетімізде «Қалмаққырылған неге елеусіз қалған?..» деп жазған едік. Қалмаққырылған тарихы ашылмаған арал секілді. Өйткені облыстық ішкі саясат, мәдениет, туризм басқармалары тарапынан тиісті жұмыс жүргізілмей келеді.

Нұрбек Жұмаділов есімді жергілікті тұрғын – мектепте технология пәнінің мұғалімі. Ол көне жәдігерлерді жинаумен айналысады.
– 1992 жылдан бастап садақтың оқтары, жебенің ұштары мен ат әбзелдерінің қалдықтарын жинап келемін. Тапанша қаруына салатын оқтың сырты, патша үкіметінің тұсында генерал-губернаторлар пайдаланған әтірдің шыны құтылары мен Кузнецев көпестің фарфор ыдысының сынығын тауып алдым. Сыртында 1887 жылы жасалғаны және Сурев деген адамға сыйға берілгендігі жазылған. Сондай-ақ қазақ қыздарының күміс алқалары мен білезіктері бар. 1872 жылы шыққан орыс монеталары мен қолдан соғылған шегелер де табылды, – дейді Нұрбек.
Оның айтуынша, алыстан Ақбеттау шыңдары, Қызылтау қыраттары, «Қойлыбай-Қошқарбай» қорығы, жиелі баршын «Көкүйрім» қыстақтары Қалмаққырылған тауына жалғасады.
Қалмаққырылған тауы Ақшиман ауылының оңтүстік жағына қарай орналасқан. Таудың ені – 10 шақырым, ұзындығы 17 жеті шақырым.
Ақшиман өңірінде ерекше аңыз болып қалған жер атаулары көп. Мысалы «Қызқұлаған», «Мың жылқы», «Тасбақа тас»», Үңгір әулие», «Басмалай», «Ортамалай», «Аяқмалай», «Алшағыр», «Қарсақ», «Мөлдір», «Сәтек-Мақыш», «Қақпақтас», «Босаға», «Қаражыра», «Мыңшұңқыр», «Еселбай» ескі жұрты, «Қызылқұдық», «Түлкібай», «Қосбұлақ», «Шатырбұлақ», «Ақшабике», «Қажыбұлақ», «Айгүлтау», «Жентбай» ескі жұрты, «Қызыладыр», «Қайыңтөбе» сияқты ғажап атаулар бар.
– Ауыл атауына келсек, осы жерде Өтек Байқонақұлы Ақшиман бай өмір сүрген. Жайлауы «Қызылқұдық» деген жерде. 1910 жылы санақ бойынша Ақшиман байда 1023 жылқы, 250 құлын, 165 тай, 57 сиыр, 500 қой болған екен. Бейіті сол жерде «Қалмаққырылған» тауының гранит тасымен өріліп сегіз қырлы пішінде соғылған. Ақшиман өңірінде Ақбалық хазірет зираты, Қайса ата кесенесі бой көтерді, – дейді Нұрбек.
Бір өкініштісі, осы тұлғаларға Май ауданы орталығынан көше атаулары әлі берілмеген екен. Облыстағы мәдениет, туризм басқармалары назар аударып, жергілікті университет ғалымдары бастама көтерсе, тарихи-танымдық бағдарлама жүйесін жаңғыртуға болар еді. Ақшиманға келер жол бойын жөндеп, «Қалмақырылған тауы»,«Қайса ата кесенесі» деп жазылған нұсқау белгілерін қою қажет.
Қалмаққырылған таулары тарихи шайқас өткен тау деп білсек, тағы бір маңыздысы, таулардың дөңгелене орналасуы, ғажайып табиғат көрінісі керемет таңғаларлықтай. Шалғайда жатқан Ақшиман ауылын осы таулар ғана қорғап тұрған сияқты.
Осы көріністерді түсіретін кәсіби фотографтарды, тіпті шағын деректі кино түсіретін мамандарды да шақыру қажет. Себебі интернеттен Қалмаққырылған тауларының дөңгеленген көріністерін көрсететін сурет табу да қиын.
– Жалпы, Қалмаққырылған тарихына ғалымдар тарапынан үлкен қызығушылық бар. Біз де Қалмаққырылған тауында болдық, Ақшиман ауылының тұрғындарымен кездесіп, пікірлестік. Экспедиция жұмысының ғылыми және қоғамдық мақсаттары туралы айтып бердік. Ақшиманда 1930 жылы академик Қаныш Сәтбаевтың жетекшілігімен Мұхтар Әуезовтың «Еңлік-Кебек» пьесасы сахналанды. Спектакльде Кебек рөлін Қаныш ағамыздың өзі сомдады. Қалмаққырылған жеріндегі үңгірдің кіреберісінде Қаныш ағаның қолтаңбасы да бар, – дейді С.Торайғыров атындағы мемлекеттік университеттің оқытушысы, ғалым Қайрат Батталов.
Жуырда облыстық Г.Потанин атындағы тарихи-өлкетану музейінің директоры Гүлнар Нұрахметова өңірде өлкетанушылардың жұмыстары зерделеніп, нақты тізімі жасалғанын хабарлады. Гүлнәр Баркенқызының айтуынша, музей қызметкерлері «Қалмаққырылған» жобасын да қолға алыпты. Бұл жобаға Ермат Байқұрманов, Әбілқақ Түгелбаевтар бастаған белсенділер үлес қосуда.
Тағы бір жаңалық, Қалмаққырылғанда қазба жұмыстарын жүргізуге жергілікті бюджеттен 10 миллион теңге бөлінді. Жоба бойынша қалмақтармен шайқас болған жерге арнайы белгі қойылып, этнографиялық экспедиция жасалады. Жергілікті тарихшылар, ауылдағы ақсақалдарды шақырып, «Қалмаққырылған» оқиғасы туралы айтқандарын жазып монографиялық кітап шығарылады.
Ал Ақшиман ауылына жетуіңіз енді қиын-ақ. Қалмаққырылған жеткізбейді. Аудан орталығы Көктөбеден отырған көлік ұзақ жолға алып шығады. Жеткен бойда қалың қатпарлы, өркешті үшкір тасты қарасұр құз-жартастар дөңгелене орналасқан биік таулар қарсы алады. Бұл 1756 жылы Олжабай батыр бастаған Баянауыл мен Ертіс өзені аралығындағы қазақ-жоңғар шайқасына куә болған Серектас тауы аталады. Қалмақты қырған жеңістен соң тау Қалмаққырылған деп аталған екен.
Қалмақтың қалың қолы осы дөңгелене орналасқан таулардың ортасында қалып қойған деседі.
Жоңғар шапқыншылықтарында батырлығымен көзге түскен батыр Олжабайдың ерлігіне Абылай хан сүйсініп, «Олжабай есен болса – ел аман», «Он сан Орта жүзге ұран болған ер Олжабай» деген атақ берген...».
Мұхтар Əуезов 1958 жылы Баянауылға келеді. Сонда қасында жүрген серіктерінің бірі:
– Мұхтар аға, бұрын Баянауылда болып па едіңіз, деп сұрақ қойса керек. Сонда Мұхтар Әуезов:
Қазақстан мен Қытайда екі елдің Мәдениет орталықтары ашылады
Қазақстан • Кеше
Елордада жөндеу жұмыстарына байланысты жол жабылады
Елорда • Кеше
Польшада Қазақстанның Құрметті консулдығы ашылды
Әлем • Кеше
Ертең еліміздің басым бөлігінде аптап ыстық болады
Ауа райы • Кеше
БҚО-да көлде ағып кеткен бала үш күннен кейін табылды
Аймақтар • Кеше
Қанат Таймерденов жаңа қызметке тағайындалды
Тағайындау • Кеше
Үкімет басшысы қант бағасын реттеуді тапсырды
Үкімет • Кеше
ҰҚК Шекара қызметінің экс-басшысы қамауға алынды
Қоғам • Кеше
Президенттің БАҚ саласындағы сыйлықтары мен гранттары табысталды
Президент • Кеше
Президент АХҚО басқарушысы Қайрат Келімбетовті қабылдады
Президент • Кеше
Елімізде коронавирус жұқтырғандардың саны артты
Коронавирус • Кеше
Ақтөбе облысында 6 ірі су қоймасы салынады
Аймақтар • Кеше
Алматы әкімдігінің құрылымы өзгерді
Аймақтар • 24 Маусым, 2022
Абиба Әбужақынова «Grand Slam» турнирінде қола жүлде алды
Күрес • 24 Маусым, 2022
«AMANAT» – 2022 медиа сыйлығының жеңімпаздары анықталды
Қоғам • 24 Маусым, 2022
Оқиға • 24 Маусым, 2022
«Егемен Қазақстан» газетінің тілшісі AMANAT медиа сыйлығын иеленді
Егемен Қазақстан • 24 Маусым, 2022
«IQanat» қоры ауыл оқушыларының сапалы білім алуға қолжетімділігін арттырады
Білім • 24 Маусым, 2022
Мәдениет қызметкерлерінің жалақысы өседі
Қоғам • 24 Маусым, 2022
Тоқаев Си Цзиньпин ұсынған Жаһандық қауіпсіздік бастамаларын қолдады
Президент • 24 Маусым, 2022
Қасым-Жомарт Тоқаев инфляцияның өсуі өзекті мәселе екенін атап өтті
Президент • 24 Маусым, 2022
Әлемде азық-түлік мәселесіне қатысты жағдай күрделеніп кетті - Тоқаев
Президент • 24 Маусым, 2022
Қасым-Жомарт Тоқаев БРИКС+ ұйымының жаһандық даму жөніндегі диалогына қатысты
Президент • 24 Маусым, 2022
Ұлттық банк рубльдің нығаю себебін түсіндірді
Экономика • 24 Маусым, 2022
Қостанайда VII «Бұқаралық спорт Олимпиадасы» аяқталды
Спорт • 24 Маусым, 2022
Өзбекстан Түркі академиясы ұйымына бақылаушы мәртебесін алды
Қоғам • 24 Маусым, 2022
Мәулен Әшімбаев: Реформалардың басты мақсаты – әділетті Қазақстан құру
Парламент • 24 Маусым, 2022
Петропавлда Қазақстан полициясының құрдасы қызмет етеді
Аймақтар • 24 Маусым, 2022
Парламент • 24 Маусым, 2022
Америкада қоғамдық орында қару ұстауға рұқсат берілді
Әлем • 24 Маусым, 2022
Флоридада су астына сүңгу кезінде екі адам қайтыс болды
Әлем • 24 Маусым, 2022
ШҚО тұрғындарынан мина мен қару тәркіленді
Аймақтар • 24 Маусым, 2022
Бүгін әлемде 400 мыңға жуық адамнан коронавирус анықталды
Коронавирус • 24 Маусым, 2022
Президент ФИДЕ-нің ең жас чемпионы Малика Зиядинді құттықтады
Президент • 24 Маусым, 2022
Антикор Нұрлан Мәсімов туралы мәлімет үшін сыйақы жариялады
ANTIKOR • 24 Маусым, 2022
72 жастағы қария Ұлытаудан Павлодарға дейін жаяу жүрген
Қоғам • 24 Маусым, 2022
Жеті жасар қазақстандық шахматшы ФИДЕ-нің әлем чемпионы атанды
Спорт • 24 Маусым, 2022
Ұқсас жаңалықтар