Еліміз егемендік алып, кешегі кеңестік кезеңде отаршыл да өктем билік тарапынан қудалауға ұшырап, қаза тапқан дара тұлғаларымыздың ел игілігі үшін еткен жасампаз еңбектерін халыққа танытуға, насихаттауға және есімдерін ұлықтауға мүмкіндік туды. Бүгінге дейін қыруар жұмыс атқарылса да тоқмейілсуге әлі ертерек. Түйткілді мәселелер де жоқ емес. Сөзім жалаң болмас үшін өзімді көптен толғандырып жүрген келесі жағдайды ортаға салғым келеді.
1937-1938 жылдардағы кеңестік сұрқия саясаттың құрбаны болып «Халық жауы» деген жалған айыппен атылып кеткен мемлекет және қоғам қайраткерлерінің мүрделері Алматы қаласы жанындағы (Боралдай) «Қандысай» деген жерде жатыр.
Осынау ұлт ардақтыларының қатарында Қазақстан үкіметінің халық ағарту комиссары Темірбек Жүргенов те бар. Ол Өзбекстандағы аталған деңгейдегі лауазымды қызметін қалдырып, 1933 жылы елге келіп қазақ деген ұлттың тіліне, білімі мен мәдениетіне, мемлекет болып қалыптасуына ұшан-теңіз еңбек сіңірді. Алаш ардақтылары тұтқындалып, атылып жатқан кезеңде өзінің де аман қалмайтынын біле тұра, «Отаныңмен салыстырғанда ең қымбатыңның өзі арзан», деп Қадыр ақын айтқандай, бір шыбындай жанының амандығынан ұлтына қызмет етуді артық көріп, осындай қадамға барды. Өзіне де, өзгеге де қатаң талап қойып, күндіз-түні, жарғақ құлағы жастыққа тимей, өлшеулі уақытқа берілген мүмкіндікті ұлт мүддесіне барынша пайдалануға ұмтылды. Қыруар шаруа тындырды. Көзі тірісінде-ақ халық арасында үлкен құрметке, зор беделге ие болған азамат ұлт зиялыларына қарсы ұйымдастырылған зұлматтың құрбанына айналды.
Екінші дүниежүзілік соғыста опат болған миллиондаған жауынгерлердің ормандарда, батпақтарда немесе окоптарда қалған сүйектері ыждағаттылықпен жиналып, жер қойындарына табысталып, мәрмәр тастарға аттары жазылып жатқаны белгілі.
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Рухани жаңғыру: болашаққа бағдар» атты бағдарламалық мақаласында: «Әрбір өлкенің халқына суықта пана, ыстықта сая болған, есімдері ел есінде сақталған біртуар перзенттері бар. Осының бәрін жас ұрпақ біліп өсуге тиіс», деп атап көрсетті. Осы міндет тұрғысынан қарағанда, «Қандысайда» жатқан мемлекет және қоғам қайраткерлерінің ақ кебінге оралмай, жаназасы оқылмай алғашқы көмілген (жерленген емес) жерінде жата беруі, яғни белгіленген зираты болмауы, ақылға сыймайды. Ұлт мойнына қарыз. Бұл бағыттағы жұмыстардың атқарылуы Мәдениет және спорт министрлігі немесе облыс әкімдеріне жүктелуі тиіс деп ойлаймын.
Аспанды қара түнек торлаған сол зұлмат жылдары қазақтың қаймағы саналған мықты, қайсар, қайраткер қаншама азаматтарынан айырыла отырып, тамыры терең салт-дәстүрімізге сай сол арыстардың бауырлары мен ұрпақтары жария түрде аза тұтып, аналары мен жарлары жоқтауларын айта алмады. Арымызға аруақтардың аманаты іспетті артылған қастерлі парыз атқарылса, атылып кеткен арыстарымыздың рухына тағзым жасағысы келген туған-туыстары мен ұрпақтары үшін, жады мен зердесінен өшіре алмай жүрген зиялы қауым үшін, жалпы халық үшін сауапты іс болар еді.
Темірбек Қараұлы Жүргенов қоғамдық қорының төрағасы ретінде менің осы ұсынысымды отаным деп жүрегі соққан барлық азаматтар мен қоғамдық қор жетекшілері қолдайды деген сенімдемін!
Драматург Рахымжан Отарбаев «Нарком Жүргенов» пьесасында Темірбек Жүргеновтің аузына Фердоусидің заманынан жетті деген мынадай сөзді салады. «Талай адам көрдім, үстінде киімі жоқ. Талай киім көрдім, ішінде адамы жоқ», Адамдары жартыкеш болған заманды артқа қалдырдық, бүтін, кемел ойдың адамы екендігімізді дәлелдейік.
Сәби АҢСАТ,
Темірбек Жүргенов қоғамдық қорының төрағасы, Қызылорда облыстық қоғамдық кеңесінің мүшесі, Қармақшы ауданының құрметті азаматы
Қызылорда облысы
