«Жуырда Жарқайың ауылының 90 жылдық тойына барып келдім. Жол әбден діңкелетті. Ойық-ойық, шұрқ-шұрқ. Шалғайда тұрып жатқан адамдардың көнбістігіне, жанкештілігіне таңғаламын. Бас ауырып, балтыр сыздай қалса, аудан орталығына жетудің өзі бір машақат», дейді бізбен хабарласқан петропавлдық Серікбай есімді замандас. Покровка – Мальцево – Амангелді – Ильинка секілді тіршілігі қыж-қыж қайнаған беткейде қоңсы қонған Жарқайың – Есіл ауданындағы санаулы қазақ ауылдарының бірі. Егін егіп, мал өсірумен айналысқан елді мекенде бүгінде 40 шақты ғана түтін қалған. Алматы қаласында тұратын осы ауылдың тумасы, жеке кәсіпкер Дулат Қалитов «Данияр-Агро» серіктестігін құрып, 350 млн теңге инвестиция құйыпты. Ата кәсібіміз – мал шаруашылығын дамытуға белсене кіріскен бауырымыз да жол жайы әбден діңкелетіп, титықтатып отырғанын, тұрғындардың жаппай көшуінің бір ұшығы осыған тірелетінін жасырмайды.
Осы сауалды аудан әкімінің орынбасары Қанат Едіресовке қойғанымызда, былай деп жауап берді:
– Петропавл – Қостанай республикалық трассасымен түйісетін бұл бағыттағы жолдардың экономикалық маңызы зор. Бұл аумақта ондаған шаруашылықтар, елді мекендер, қиыршық тас, құм шығаратын карьер орналасқан. Аудан бойынша жалпы қолданыстағы жолдардың 295 шақырымы аудандық маңызға ие десек, жартысына жуығы қанағаттанғысыз күйде. Бар мәселе қаражатқа келіп тіреледі. Бюджет тапшылығынан бұл мақсат үшін жылына 10-15 млн теңге ғана қарастырылады. Республика, облыс қарайласпаса, мүлдем шамамыз жетпес еді. Осы себепті ұсақ-түйек жөндеумен, қыста қар тазалаумен ғана шектелеміз, – деді біздің сұрағымызға Қанат Едіресұлы. Бұған аудандағы жол жөндеумен арнайы айналысатын жалғыз кәсіпорынның материалдық-техникалық жағынан жете жабдықталмағанын қосыңыз.
Жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы басшысының орынбасары Асхат Бәкеев берген мәліметтерге сүйенсек, өңірде жалпы қолданыстағы автомобиль жолдарының ұзындығы 9 мың шақырым болса, 1468 шақырымы – республикалық, 2487 шақырымы – облыстық, ал 5 мың шақырымы аудандық санатқа кіреді. Былтыр жолдарды қалпына келтіруге 33 млрд теңге қарастырылса, биыл 37 млрд теңге бөлінген. Бұл бұрын-соңды болмаған рекордтық көрсеткіш. 2019-2021 жылдарға арналған өңірлік бағдарлама бойынша 1700 шақырым жол қалпына келтіріліп, 70 пайызы жақсартылмақ. Бір байқағанымыз, қаржылай да, басқадай да басымдық республикалық, облыстық маңызға ие жолдарға берілгендіктен, олардың жайы біршама тәуір. Ал аудан орталықтарынан әрі қарайғы ауыл жолдарына қаражат қалдық қағидасымен бөлінетіндіктен назардан тыс қалған сияқты. Жоғарыда сөз еткен Есіл ауданының Бесқұдық бағытындағы 25 шақырым, Қарағаш бағытындағы 20 шақырым жол жолаушының әбден зықысын шығарады. Бұл мәселені ауыл тұрғындары көптен бері көтеріп келеді, бірақ нәтиже байқалмайды.
Биыл жөнделетін 700 шақырым жолдың 587 шақырымы – жергілікті маңызды жолдар. Алайда, 253 шақырымын жаңа технологиялық әдіспен, яғни ресайлдеу арқылы игеру белгіленгенімен, жуық арада жүзеге аспайтын секілді. Мамандар бұл тәсілдің экономикалық жағынан өте тиімді екенін алға тартады. Басқарманың бөлім жетекшісі Тимур Әуеловтің сөзіне қарағанда, реджувасил инновациялық технологиясы осыдан төрт жыл бұрын қолданыла бастапты. Эмульсиялы-полимерлі қоспа асфальт-бетонның тозуын бәсеңдетіп, ұзақ сақталуын қамтамасыз етеді. Бір шақырым жолдың күрделі жөндеу жұмыстарына 170-180 млн теңге жұмсалса, бұл әдісті қолдану арқылы шығынды 3-4 есеге дейін кемітуге болатын көрінеді. Бірақ арнайы техникалар кешені өте қымбатқа түсетіндіктен, екінің бірі тәуекел ете бермейді. Жаңасы 300 мың еуро маңайында. Осы себепті ескілерін алуға тура келеді. Оның өзі 100 мың еуродан кем түспейді, – дейді А. Бәкеев.
Соңғы үш жылда 1900 шақырым жол жөнделіп, 128 елді мекеннің жағдайы жақсартылғанымен, сапа жайы сын көтере бермейтіні ащы болса да шындық. Екі жыл бұрын Есіл ауданын кесіп өтетін Айыртау бағытына төселген асфальт жолдың бір бөлігі ой-шұңқырға айналып, қайтадан қаражат жұмсауға тура келген. Осы жерде жергілікті әкімдіктегілер, көліктік бақылау инспекциясы неге қадағаламайды деген сұрақ туады. Мердігер компаниялар күрделі жөндеуге 3 жыл, орташа жөндеуге 2 жыл кепілдеме берілген деген уәжді алға тартып, жауапкершіліктен сытылып кетіп жүр. Біздіңше, оларға қойылатын шарттарды барынша қатаңдатқан жөн. Бірден айыппұл салу секілді талаптар қарастырылса, мұндай келеңсіздіктер қайталанбас еді. Екіншіден, иелігінде не техникасы, не жұмыс күші, не маманы жеткіліксіз ұйымдардың тендерді оп-оңай ұтып алуына тежеу салмай болмайды.
Бір мыңнан астам тұрғыны бар Алабота, Шұңқыркөл, Тихоокеан ауылдарының тұрғындары қырық жамау грейдермен қатынауды доғарған. Одан гөрі егістік алқаптары арасындағы сүрлеу жолмен жүргенді қолайлы көреді. Ал қыста қайтпек? 13 жыл бойы шенеуніктердің құрғақ уәдесіне тойып келеді. Мұндай мысалдар облыста жетіп-артылады.
Солтүстік Қазақстан облысы
