Оқулықтағы олқылық қашан оңалады?

Баланың алдындағы оқулық – білімнің бұлағы. Ал ол мөлдір, таза, тұнық болмай, қате, бұрыс түсінік қалыптастырса, санаға күдік ұялатса, қалай болмақ? Оқу­лықтар сапасы және мек­теп­­терді оқулықтармен қамта­ма­­сыз ету мәселелері талқы­лан­ған отырыста тиісті ведомство басшысы бір күн бұрын кітап­тар­ды алдыртып қарағанын, қателерден көз сүрінетінін алға тартып, оқулықтарды сараптау және «Оқулық» республикалық ғылыми-практикалық орталығының жұмысын сынға алды. Бас педагог байқағандай, физика пәнінен берілген тап­сыр­ма­ның шешімі дұрыс нұсқамен сәйкес келмейді, енді бір оқу­лық­та екі баланың бірін атымен, екіншісін тегімен жазыпты. Ал ағылшын тіліндегі сөздер қазақ немесе орыс тіліне (орыс сыныптарына арналған оқулық) қате аударылған. Жарайды, мұғалім оның тігісін жатқызып дұрысын жаттатады делік, бірақ оқулықтан қате күтпейтін бала мұғалімге сенімсіз болып қалмай ма?

Ең қызығы, көрсетілген қате­лік­терді «Оқулық» орталығының директоры Бейбіткүл Кәрімова өрескел олқылыққа емес, техни­ка­лық ақауға жатқызып ақталды. «Өздеріңіз куә болған қателер көбіне техникалық жағынан кеткен. Ал енді ағылшыннан бұрыс аударылған сөздерді алдымен көруіміз керек. Сонан соң баспалардан кітапқа дұрыс аударманың қосымшасын беруді талап ете­міз», дейді. Онсыз да кітап, жұ­мыс дәптері, сөздік дәптер, жазу дәп­терін арқалайтын балаға енді мына қосымша жүк болаты­нын айтпағанда, миын ашытып жіберетіні сөзсіз. Орталық бас­шысының уәжіне министр: «Жыл сайын оқулықтардың сапа­сы туралы айтылып келеді. Осы­ған байланысты халықтың нара­­зылығы көп. Біз мұнымен ке­лі­суіміз керек. Шынында да, қателер мен мәселелер бар. Біреу оларды қате деп есептейді, енді бірі техникалық қателік деп атайды, бірақ қоғамды бұл қызық­тыр­май­ды. Біз оқу­лық­тарды дайындаймыз, сондық­тан жұмыстың сапасы мен тиім­ді­лігіне мән беруіміз керек», деп жауап берді. Бірақ мәселе мұны­мен шешіле ме?

Азаматтық қоғам қалып­тас­ты­руды қолға алдық, ал ондай орта­ның өкілдері қандай да бір проблеманы ортаға тастап қана қоймай, оның шешу жолдарын да ұсынуы тиіс. Осы ұстанымға бекіді ме, жоқ «Ауруын жасыр­ған өледінің» кері келгенін қала­мады ма, бұл жолы министр бар қате­ліктер мен оның себебін ашып көрсетті. Мәселенің әбден қорда­лан­ғанын, оқулықтардың сапасын жақсарту жүйелі жұмысты қажет ететінін жеткізді. Ведомс­тво басшысының ойынша, ең алдымен сараптама жүргізу про­цесін жақсарту керек. Бұл ретте сарапшылар тұрақты түрде оқу­­лықпен жұмыс істей алатын арнайы платформа ашуды ұсынды. Расында, оқулықтар қаншама адамның қолынан өтеді, ең соңында майталман мамандардан құрылған арна­йы комиссия сараптайды. Бірақ қате олардан да өтіп, баспаға кетеді. Ми­нис­тр мұның артында ненің тұрғанын білетіндей, Сарапшылар мен пәндік комиссия құрамына енетін сарапшыларды мәліметтер базасынан жасырын әдіспен таңдап алу керектігін атап өтті. Сондай-ақ мықты мұғалімнің бәрі бірдей жақсы сарапшы бола алмайтынын айтқан А.Аймағамбетов комиссия құрамына іріктелген педагогтарды және оқулықтардың авторларын арнайы курс­тан өткізу қажеттігін жеткізді. Бұдан бөлек баспаларға қатысты жұмыстарға нақты қадамдар жасау жөнінде де айтылды. «Электронды плат­форма арқылы баспаларға айтылған ескертулердің нәти­же­сі бақыланып, әр ескертуге нақты жауап берілуі тиіс. Оқу­лықтарда қате жіберілген жағ­дай­да баспа өз қаражатына оқу­лықтарды алмастырады. Ал қателерді жөндемеген жағ­дай­да баспаға белгілі бір санкциялар қолданылады», деді ол. Оның айтуынша, ата-аналардың қарсылығын туғызатын оқулық­тар­дың бағасы мен көлемін ми­нис­тр­лік бақылауда ұстайды. Сонымен қатар оқулықтардың рецен­зиясымен жасырын жұмыс жүргі­зіледі. Сарапшылар жұмыс барысында оқулықтың авторы кім екенін білмейді. Бұл өз кезегінде сарапшыны құрастырушы тарапынан көрсетілетін қысымнан босатады.

Бұл ретте сын тағылған баспа өкіл­де­­рінің де айтары бар. «Жазушы» бас­па­сының директоры Есенғали Раушан оқулық бағасының қымбат болатын себебі, полиграфияға қажетті жаб­­дық­тардың Ресейден әке­лі­не­тінінде еке­нін тілге тиек етті. «Полиграфиялық ма­ши­налардың жабдықтары, бояуларын шығаратын кәсіпорын, өкінішке қа­рай Қазақстанда жоқ. Біз оны көбіне Ресейден әкелеміз. Ал көрші елдегі экономикалық ахуал қазір аса жақсы емес. Осының бәрі түптеп келгенде оқулық құнының қымбаттауына әсер етеді», дейді бас­па басшысы. Ал қателіктер хақында «Арман-ПВ» баспасының бас редакторы Қымбат Амантұрлықызы баспаларға берілетін уақыттың да оқулық сапасына тигізетін өз ықпалы барын айтты. «Барлық баспалардың басында бар, аз уақыттың ішінде бізге оқулық басуға тура келеді. Назарбаев мектебінде ұйымдастырылған шетелдік баспа өкілдерімен кездесуде Лондоннан келген маман әр оқулыққа 18 ай берілетінін айтып еді. Сонда қызыға қарадық. Былай қарасаңыз, бізге де сондай уақыт берілетін сияқты, алайда ішінара өзгерістер жиі орын алады. Оған қоса оқыту бағдарламалары толық тұрақталмаған. Мысалы, инфор­ма­ти­ка пәнінің бағдарламасы заман ағымына қарай құбылып отырады. Жаңартылған бағдарламаға сай бір тақырып барлық пәнде оқытылады, бірақ оны гендік инженерияны қазақ тіліне енгізгенде туған дау секілді, қоғам қабылдамай жатады. Сондай сәттерде қателік көп кетеді. Өйткені асықтырғанда корректорлар мен редакторлар жіті оқып үлгере алмай қалады. Осыдан келіп оқулықтың көлемі де ұлғаяды, себебі көп нәрсені сыйғызу керек», дейді Қ.Амантұрлықызы. Ол жоғары ведомство тарапынан 2020 жылға дейін бағдарламалар толық бекі­­­­тілетінін алға тартып, белгіленген мер­зімнен кейін сапа алға шығатынына сенеді.

Unicef қорындағы Білім беру бағдар­ла­масының үйлестірушісі Татьяна Аде­ри­хина мектеп мәселесінде әр елдің өзіндік саясаты болатынын, соның ішінде Қазақстан бір жүйеге келтіру жолында күрделі қадамды бастан өткізіп отыр­ғанын жеткізді. Оның пайымдауын­ша, мектеп бағдарламасына қатысты мем­лекеттік саясат ондағы жүйеге сөзсіз әсер етеді. «Әр ел өзінің отандық әдісі мен тәжірибесін қалыптастырып алмайынша, осындай олқылықтар орын ала береді. Яғни қай жол, қай жүйе, қандай әдіс, қайсы бағдарлама дұрыс екенін сараптау, әрдайым өзгеріп отыратын заманның талабына сай балаларды оқытатын оқулықты әзірлеу бір күннің немесе бір жылдың шаруасы емес. Өйткені базалық білім беретін оқулық барлық таным-түсінік пен ілім-ғылымға негіз болады. Осы орайда мен Қазақстанға бұл деңгейден лайықты нәтижемен шыққан елдердің тәжірибесін қолдануды ұсынамын», дейді халықаралық сарапшы. Ол білім жүйесі жақсы жолға қойылған мем­ле­кеттердегі мектептерде балаларға база­лық білімнен бөлек қосымша дерек көз­дер көбірек берілетінін айтады. Сонда балалар өз бетінше ізденіп, білім көк­жие­гі кеңейе түседі. Бұл – инновация мен ғылымның бастауы. Себебі жаңалық ашу һәм түпкілікті зерттеу шын мәнінде көп адам ойлайтындай қызығушылықтан емес, күмәнданудан басталады.

Қоғам – қозғаушы күш. Ал білім беру жүйесіне қатысы болмайтын қоғамның мүшесі жоқ. Қоғамда талқыға түскен көп мәселе шешімін табады. Бірақ қоғам оның түйіні толық тарқатылғанша та­бан­дап тұрып алғанда ғана ретке ке­ле­ді. Бұл – қоғамдық институттар зерттеушілерінің тұжырымы. Ал оны қоғамның кез келген мүшесі өмірлік тәжірибеден анық көріп-ақ жүр. Okulyk-edu.kz сайтында қоғамдық бақылау ре­тін­де «Сарапшы болғыңыз келе ме?» айдары іске қосылған. Бұл арқылы қоғам мүшелері атынан мұғалімдер мен ата-ана­лар өздерінің ой-пікірлерін қалдыра алады. Алайда қатенің бәрі көзге кітап басылғанда көрінеді, сонда сарапшы болуға атүсті қараймыз ба, әлде ондағы жазылған ескертпелер мен кемшіліктер ескерілмей ме? Мәселе – құрылымдық диалогтың жүйелі жүзеге асырылмай отырғанында секілді.

Сөз соңында оқулықтарға қа­тыс­ты ойды маңызды ақпаратпен толық­тыр­ғымыз келеді. 1 қыркүйектен бастап министрліктің сайтында EPUB фор­матындағы 1-10 сыныптарға арнал­ған оқулықтардың электронды нұсқа­ла­ры орналастырылады. Бұл білім алушыларға электронды құрылғылар арқылы оқулықтарды қолдануға және оқу­шы сөмкесінің салмағын жеңілдетуге мүмкіндік береді.