Ұлттық сананы бойына қалыптастырған, білімі озық, мәдениеті қалыпты жастарды тәрбиелеп шығару арқылы біз мемлекетіміздің іргесін нығайтып «Мәңгілік ел» болуға кепілдік аламыз. Мектеп қабырғасынан санаға құйылған тәрбие оқушының өмір атты ашық айдынға шыққан кезінде табан тірер бекеті бола алары сөзсіз. Ұлттық сана қаптаған ақпарат заманында жастарды адастырмай, ішкі жан дүниесін қаңырап қалудан сақтап, өзіне деген сенімді, Отанына деген сүйіспеншілікті қалыптастырады. Мұндай үлкен істе ұсақ-түйек, кішігірім немесе мән беруге тұрарлық емес ойлар мен әрекеттер болмайтыны сөзсіз. Жіберілген немесе мән берілмеген кез келген ұсақ дүние болашақта үлкен қауіп туғызуы мүмкін.
Жаңаны жатырқайтын ересектер мен керісінше, оған құмартатын жастардың көзқарастары көбіне бір жерден шықпайды. Сондықтан да тәрбие мен білім саясатында ересектер мен жастар арасындағы қақтығысты ситуациялардың алдын алу, мүмкіндігінше болдырмау мақсаты көзделуі тиіс. Бала дүниеге келген соң оның әлеуметтену, яғни қоғамға мүше болу процесі басталып кетеді. Бұл процесте қоғамдық тәрбие мен стандартты білім алу үшін міндетті түрде өтуі қажет тұрақты сатылар бар. Осы сатылар ішіндегі ең ұзақ мерзімге ие болу құқығы мектепке берілген. Сол себепті мектеп табалдырығында берілген тәрбие мен білім қоғам мүшесінің негізгі іргетасын қалайды.
Мемлекеттік саясатты насихаттау, халықтың тарихи тәжірибесін тарату, ұлттық сана-сезімді нығайту арқылы «мінсіз ұрпақ» болмысын жасау мүмкін бе? Еліміз басынан өткерген қиындықтар мен еңсерген ерліктерді, жеткен жетістіктерді негізге ала отырып, мұндай асқаралы болмысты қоюға қақымыз бар ма? Мемлекетіміздің астанасы да, стратегиясы да асқақ арманнан, орындалуы мүмкін емес мақсат болып көрінетін. Қазір мұның барлығы шындыққа айналды. Елбасымыздың «Қазақстан-2030», «Қазақстан-2050», «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» стратегиялары бойынша болашақ ұрпақ – абсолютті жаңа ұрпақ. Ол еліміз ұстанған мемлекеттің жаңа саяси бағыты жедел өзгермелі тарихи жағдайларға тез бейімделе алатын, заманауи озық біліммен қаруланған, өз кәсібінің қыр-сырына машықтанған, ұлттық мүдделерді ілгерілетуге бейім, патриот, көпұлтты және көпконфессиялы қоғамда өмір сүруге дағдыланған мемлекет мүшесін дайындау мақсатынан туындаған.
Небір зұлмат замандарды бастан кешкен, талай рет тарих сахнасынан жойылып кете жаздаған, тарихи тағдыры ауыр қазақ халқының өміршең болуына үміт болған жалғыз фактор – «болашақ ұрпақтың бақыты». Бүгінде бұл арман толығымен шындыққа айналды. Бүгінгі ұрпақтың мүмкіндіктері мол. Олай болса, осы күн үшін құрбан болғандардың «өтемі» ретінде жастар мінсіз болуы тиіс. Тек «мінсіз ұрпақ» қана адамзат арманына айналған, сонау Аристотель, Платон, әл-Фараби, Абай тілеген, армандаған «мінсіз мемлекетті» қалыптастыра алады және онда өмір сүре алады. Сонымен болашақ «мінсіз ұрпақ» сипаты қандай, оның басты критерийлері нендей болуы тиіс? Бірқатар критерийлерге негізделген төмендегі «Мінсіз ұрпақ» болмысының сипаты жоғарыдағы сауалдарға жауап бере алар еді.
Олар өздерінің «қазақ» екендігін мақтан тұтады, қаны таза, генетикалық мутацияға ұшырамаған текті ұрпақ жалғасы екенін жақсы түсінеді, жершілдік, рушылдық, жүзшілдік, яғни трайбализмнен аулақ, керісінше «әр қазақ – менің жалғызым!» қағидасын ұстанады.
Қазақша ойланатын, мемлекеттік тілді жетік білетін, сауатты жаза алатын, оны әр салада (іскерлік, көркем әдеби, тұрмыстық, т.б.) еркін пайдалана алатын, «менің ана тілім!» деп құрметтейтін, өз өмірінде, қоғамдық орындарда, білім алу процесі мен қызметінде күнделікті қолданып отыратын азаматтар. Олар орыс, ағылшын тілдерін де біледі, қажетіне пайдалана алады, өзге де тілдерді меңгеруге қауқарлы.
Қайда жүрсе де туған жер, туған елін сағынады, қастерлейді, негізгі ұлттық құндылықтарды бойына сіңірген, салт-дәстүрлерді құрметтеп, қажеттісін орынды пайдаланады. Олар жердің алыстығына, оқудың қиындығына қарамастан, білім мен ғылымға ден қойған, жан-жақты, жаңалыққа жаны құмар, креативті, кітапсүйер, ғылымға ғашық, зиялы азаматтар. Олар необілімді өз халқының, қала берді әлемнің игілігі үшін қажетке жаратуға дайын.
Жеті атасын жетік біледі, ағайын-туыс, құда-жекжат, көрші-көлеммен араласады. Үйінің төргі бөлмесінде ұлттық жәдігерлерді (домбыра, қамшы, сандық, астау, т.б.) сақтайды, өз ата-бабасының көзін (жеке заттарын) қадірлеп, балалары, немерелері мен шөберелеріне өнеге етіп, мирас етуге, үлгілі отбасы болуға мүдделі. Киіз үйден бесікке дейінгі жәдігерлерді құны жойылмайтын, уақыт өзгерте алмайтын әрі қайталанбайтын дара мәдениеттер деп түсінеді.
Мемлекеттің ұстанған саясатын қолдайтын, мемлекет иелігі мен мүлкін қорғайтын, ешқашан қол сұқпайтын, мемлекет қауіпсіздігін күшейтуге атсалысатын, адалдықты ту еткен, әділет пен заңды берік ұстанатын, өтірік пен өсекті іс қылмайтын ар-ожданы биік, ынсапты, парасатты, патриот тұлғалар.
Олар көбіне шариғатпен сәйкес келетін халықтың тұрмыстық философиясы мен ұлттық құндылықтарын ескере келе діні мен діліне берік азаматтар. Өз саласындағы кәсіпті жақсы меңгерген майталман маман, еңбекқор, адал еңбегімен отбасын асырап, халыққа қызмет етуді ойлайтын қарапайым жандар. Жаңа кәсіптерді, қолөнерді игеруге де мүдделі. Отандық өнімнің саны мен сапасын арттыруға үлес қосатын табыскер, ұқыпты салық төлеуші және табысының бір бөлігін қайырымдылыққа жұмсайтын жомарт жандар.
Қазақтың қара домбырасының құлағында ойнайтын, сонымен қатар өзге де ұлттық және әлемдік музыкалық аспаптарды тыңдайтын, кейбірін пайдалана алатын дәрежеде. Жалпы, өнерді сүйетін, құрметтейтін, мәдениетті адамдар. Өз және өзге денсаулығына күтіммен қарайтын, саламатты өмір салтын ұстанатын, адам ағзасына зиян (ішімдік, шылым, қорқор, есірткі, т.б.) заттарды тұтынбайтын, адал әрі пайдалы ас ішетін, спортқа, табиғатқа жақын жүретіндер.
Малдарды түліктерге бөле отырып, оның тіршілік ету ыңғайларын табиғат жағдайымен орайластыру, көбейту, асылдандыру, есебін алу, табиғаттың тосын апаттарынан аман сақтау, тұрмыстық азыққа, киімге, айырбас тауарға айналдыру және тағы да басқа мәселелерін игерген, сонымен қатар осы аталғандарды жүзеге асыру барысында қисынды ой, аса талғампаздық, саналы және шұғыл шешім қабылдауға дағдылану, жалпы айтқанда дала философиясын тұрмыстық философияға айналдырған азаматтар. Олар мал шаруашылығын негізге ала отырып, егіншілік, қол өнершілік, кәсіпшілікпен де айналысып, өздерінің ұлттық мәдениетін қалыптастырған, дала өркениетін, оның ішінде қазақ өркениеті мен тұрмыс мәдениетін ең жоғарғы деңгейде дамытқан ұрпақ.
Өз отбасын «орманым» деп қорғайтын, балаларын жақсы көретін, үйде жақсылық пен адалдық, тыныштық пен сүйіспеншілікті орнататын, шыншылдық пен әділетті, еңбекқорлық пен ұқыптылықты, тазалық пен тиімділікті өмірлік ұстанымдарына айналдыратын азаматтар. Олар өз отбасында ұрлық, өтірік, өсек, мақтаншақ, жалқаулық сияқты қылықтардан жат иманды балаларды тәрбиелейді. Этникалық тәрбие жүйесіндегі ата-әже, әке-шеше, бала-шаға рөлдерінің босаңсымауын қатаң қадағалайды, себебі жоғарыда аталғандардың барлығы отбасынан басталатынын жақсы түсінеді.
Бүгінде Қазақстан армандарды шындыққа, мүмкіндіктерді жүзеге асыруға қолайлы ортаға айналып отыр. Дұрыс бағыт, анық мақсат қойып, бал арасы секілді еңбек еткен адам ғана жақсы нәтижелерге қол жеткізе алады. Олай болса, рухани жаңғыру халық, әсіресе зиялы қауым тарапынан қолдауға лайық.
Гүлхан НҰРАДИН,
философия ғылымдарының кандидаты, доцент
