Мазасыздық синдромы

Бұл дерт  –  спортшы психо-фи­зологиялық тұрғыдан күйзе­ліске ұшырағанда, қандай да бір пси­хологиялық соққы алғанда, өзіне деген сенімін жоғалтқанда пайда болады дейді мамандар. Сондай-ақ спортшы дайындық барысында мөлшерден тыс жүк­теме қабылдаған жағдайда да мазасыздық дертіне ұшырауы мүм­кін.

Мазасыздық дерті кенеттен пайда болмайды. Ұзақ уақыт көптеген сатылардан өтеді. Нақ­тылап айтқанда, жүйкеге түс­кен ауырлық жинақтала ке­ліп, адамның психологиялық тұрақ­тылығын жоғалтуына әке­ліп соқ­тырады.

Қазіргі таңда мазасыздық дер­­тімен кәсіби спортшылар көп ауы­ратын болып бара­ды. Мысалы, Германияның Бун­дес­лигасында өнер көрсетіп жүр­ген «Шальке» футбол коман­дасын 2004-2005 жылдары жат­тықтырған Ральф Рангник өзінің мазасыздық дер­тіне ұшы­рағаны туралы коман­да басшыларына шағым түсірген. Дәрігерлер бапкерді тексеріп бір ауыздан бёрнаут сырқатына ұшырағаны туралы шешім қа­был­даған.

Неміс Бундеслигасының бе­­делді ұжымдарының бірі «Ба­йер» футбол командасының жар­­­­тылай қорғаушысы Себас­тьян Драйслерді мамандар  ка­рье­расының басында бола­шақ­­тың жарық жұлдызы деп баға­лай бастады. Ол туралы еу­ро­­па­лықтар әлемге әйгілі бір ойын­­­шының өсіп келе жатқанын жа­рыса айтты. Тіпті ұлттық құ­ра­ма сапында бірнеше ойын ой­нап, көрермендердің де ыстық ықы­ласына бөленіп үлгерді. Бі­рақ ол жоғарыдағы мазасыздық дер­тіне ұшырап, жұлдыз болмақ тү­гілі, басымен қайғы болып өз жайына кетті. Ұзақ уақыт емделіп, ақыры сүйікті футболымен қош­тасып тынды.

Кезінде мюнхендік «Байерді» жаттықтырған бапкер Оттмар Хицфельді білмейтін адам аз, сірә. Тіпті Германияның футбол федерациясы бұл бапкерге ұлт­тық құраманы жаттықтыруды ұсынған болатын. Бірақ ол мұн­дай ұсыныстан өз бетімен бас тартқан еді. Көптеген жан­кү­­­йерлер осы қылығы үшін оны ұнатпай, қарғап-сіледі де. Ке­шік­пей О.Хицфельдің маза­сыздық синдромына тап болғаны жайлы ақпарат тарады.

Аталған сырқатқа ұшыраған адам бірден арақ ішуге бет бұ­рады екен. Мазасыздық дерті тек футболшыларды ғана төңі­ректейді десеңіз қателесесіз. Бұл сырқатпен барлық кәсіби спорт­шылар ауырады. Айталық, атақты боксшы Майк Тайсон үне­мі талас-тартыстың үстінде жүреді. Эвандер Холлифилдпен жекпе-жек кезінде қарсыласының құлағын қыршып алғанын жұрт әлі ұмытпаған болар. Осы оқи­ғадан кейін атақты бокс­шы­ның денсаулығын тексерген дә­рі­­герлер «темір Тайсонның» маза­сыздық дертіне ұшырағанын айтқан-ды. Көп жылғы ауыр жат­тығу, жүйкеге түскен салмақтың ақырғы жеткізген жері осы бол­ған. Қазірдің өзінде боксшы жа­бысқан дерттен әлі арылған жоқ көрінеді.

Үш дүркін әлемнің «үздік қақпашысы» (1999, 2001, 2002) атанған «Титан»  лақапты Оли­­вер Канн да мазасыздық де­рті­не ұшыраған. Бұл дертті жеңу үшін өте зор төзімділік және шыдамдылық таныттым дейді атақты қақпашы. Сырқаты қозған кездегі жағдайы туралы қақпашы: «Миыма тек қана шешімі ауыр сұрақтар толып алатын, санам құр­сауланып қалатын, үнемі үрей-қорқыныш, толқу үстінде жүр­­дім», депті.

1999 жылдың Чемпиондар лигасының маусымдық ойын­дарының бірінде оның командасы «Валенсияға» қарсы ойын өткізеді. Дәл осы ойын үстінде дерті қозады. Бұл туралы Канн мырза: «Киім ауыстыратын бөл­меге кіріп едім, санам сансырап жүре берді. Бірақ менің сыр­қат­танып тұрғанымды ешкім бай­қамады. Миымды үрей билеп алды. Бұл неден пайда болды? Жеңіліп қаламыз деу ме, әлде сәтсіздік пе, өзіме деген сенім­сіздік пе... белгісіз» дейді.

Содан сасқалақтаған қақпа­шы дене қыздыру үшін сыртқа атып шығады. Демі бітіп, жүрек қағысы жиілеп, маза жоқ. Содан бұл жайымды ешкім біл­меуі керек деп ойлайды да, ойынға кірісіп кетеді. Әріптестері ойын­да ештеңе жоқ аттай тулап доп теуіп жүр. Өзі зорға тұрса да қақ­паға тура атылған бір допты қайтарып тастайды. Қысқасы, ойын аяқталғанға дейін осылай тұрады. Есеп 1:1 нәтижесін көрсетеді.

Жалпы, бёрнаут (вurnout)синдромын жеңіп шығуға мүмкіндік бар дейді дәрігерлер. Ол үшін өткен өмір жолыңды талдап-талғап оған шүкіршілік танытып, өмірде жіберген қателіктеріңді еске алып, оның кешуін тілеп, ең бастысы өзіңді өзің игеруің керек.

Осы орайда, біздің қазақ спор­­тында осы мәселеге қа­тыс­ты зерттеу-зерделеу бар ма? Кә­­­сіби спортшыларды күй­зе­ліс­­­ке ұрындырмау жайы қарас­тырылған ба? Айталық, біздің ел­де жоғарыдағыдай жағдайды зілтеміршілер бастан өткеруде. Оның әртүрлі себептері барын білеміз. Қалай десек те, дәл қа­зір И.Ильин, Ж.Қыдырбаев, А.Өтешов т.б. зілтеміршілер күй­­­зелісті жағдайда екені анық. Мы­­салы, жақында бұрын Тал­ды­қорған қаласында ауыр атле­ти­кадан еліміздің V жазғы Cпар­такиадасы өтті. 102 кило  сал­мақ­та бақ сынаған Илья Ильин жұлқа көтеруде 170 кило, серпе көтеруде 200 килоны еңсеріп, қоссайыс қорытындысы бойын­ша 370 килоны бағындырды. Жеткен жері осы. Бұл азамат 2012 жылы Лондон олимпиа­дасында  қоссайыс бойынша 418 килоны бағындырса, 2015 жылы Грозныйда өткен РФ пре­зиденті кубогында екі бір­дей әлем рекордын жаңартып, қоссайыста 437 килоны еңсерген еді. Қараңыз қазіргі қоссайыс қор­ытындысы мен (437-370=67) бұрынғы нәтижесінің айырмасы: – 67 кило. Міне, бұл спорттағы күйзелістің, яғни бёрнаут дер­тінің салдары. Айтпағымыз, бо­лашақта осы дерттің алдын ала­тындай мүмкіндік жасалаған ба, бізде?