Президент өз Жолдауында Тəуелсіздік жылдары жасампаздық пен ілгерілеу, бейбітшілік пен келісім кезеңі болғанын, осы уақыт ішінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен еліміз əлемдегі беделді əрі орнықты мемлекетке айналғанын айтты. Халыққа берген уəделерін міндетті түрде орындайтынын мəлімдеген Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің жаңа тарихындағы маңызды белестің ортақ мақсаттарын, оның ішінде сайлауалды бағдарламасын жүзеге асыруға негізделген Жолдаудың басым бағыттары туралы егжей-тегжейлі баяндады.
Қасым-Жомарт Тоқаев Жолдауының өзегі Қоғамдық диалог тақырыбы болды. Мемлекет басшысы елдің саяси жүйесін кезең-кезеңмен жан-жақты ойластырып жүзеге асыру керектігін айта келе, күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет формуласын ұсынды. Сондай-ақ азаматтардың сындарлы өтініш-тілектерін жедел әрі тиімді қарастыратын «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын іске асыру бəрімізге ортақ міндет екенін баса айтты. Осындай пәрменді тетіктердің бірі ротациялық тәртіп бойынша жұмыс істейтін, белгілі қоғам өкілдерін қамтитын Ұлттық қоғамдық сенім кеңесі болуы тиіс екені айтылды. Қоғамды толғандырып отырған негізгі мəселелер көшеде емес, Парламентте жəне азаматтық диалог аясында талқыланып, шешімін табуы тиіс.
Мемлекет басшысы билік пен халықтың арасында тығыз байланыс орнату мемлекеттік орган қызметінің негізгі басымдықтарының бірі саналатынын атап көрсетті. Осы мақсатта Президент Әкімшілігінде азаматтардың өтініш-шағымдарын мемлекеттік органдардың сапалы қарауын бақылап, тиісті шаралар қабылдайтын бөлім ашылды. Осы сияқты азаматтардың арыз-шағымдары, өтініштері, хаттарымен жұмыс істейтін бөлім облыс, республикаға бағынысты қалалардың әкімдіктерінде ашылғаны жөн. Бүгінде орталық пен жергілікті атқарушы органдарда құрылған қоғамдық кеңестер өз әлеуетін толық іске асыра алмай жатыр. Осыған байланысты Ұлттық қоғамдық сенім кеңесі өңірлердің әлеуметтік хал-ахуалын біліп отыру үшін және салалық, аймақтық қоғамдық кеңестердің жұмыстарын жандандырып, жаңа деңгейге көтеру үшін олармен тығыз байланыста жұмыс істегендері дұрыс болар еді. Қоғамдық назардан тыс қалып отырған квазимемлекеттік сектор жұмысын ашық ету үшін, олардың бақылау кеңестеріне азаматтық қоғам өкілдерін енгізу туралы Ұлттық қоғамдық кеңесте айтылған ұсыныстар өте орынды. Халық пен биліктің байланысын нығайта түсу мақсатында Үкімет мүшелері азаматтарды ай сайын қабылдап, жергілікті тұрғындармен жылына 2 рет кездесіп, олардың талап-тілектерін тыңдап, халық алдында есеп беріп отырса, артық болмас еді. Ал облыс әкімдері мен олардың орынбасарлары бекітілген график бойынша азаматтарды айына бір рет, қала, аудан әкімдері мен орынбасарлары апта сайын, ауыл әкімдері күнделікті қабылдап, тұрғындардың арыз-шағымдарын, өтініштерін, ұсыныс, пікірлерін тыңдап, шешіп немесе түсіндіріп отыруды өздерінің жұмыс істеу тәжірибесіне айналдырғаны жөн. Сонымен бірге облыс, аудан басшылары елді мекендерде халықпен жиі кездесіп, атқарылып жатқан жұмыстарға есеп беріп, алда тұрған міндеттер туралы хабарлап отырулары керек. Мұндай кездесулер мен қабылдауларда күнделікті тіршіліктегі түйткілді мәселелерге байланысты ашық ой-пікірлер, ұсыныстар, өтініштер айтылады. Оларды есепке алып, орындауын бақылап, келесі кездесулерде қалай орындалып жатқаны баяндалып отырса, халық айтылған ұсыныс-пікірлердің жерде қалмайтынын түсініп, қоғамдық жұмысқа белсене араласатын болады.
Тыңдай білсең, халық – дана. Пікірлесу, ақылдасу, тыңдау барысында айтылған ой-пікірлердің ішінен талай інжу-маржанды теріп алуға болады. Халық жай әңгіменің өзінде саған талай ақыл айтады, талап қояды, міндет артады. Көптеген түйінді мәселе көпшілік талқысына түскенде өз-өзінен шешімін тауып кетуі де мүмкін немесе мұндай кездесулер алдағы жұмыстарға бағыт-бағдар беруі де ғажап емес. Ең бастысы, жұмыстың осындай бағыты билікті халықпен жақындастырады, халықтың билікке деген сенімін ұлғайтады, елдің бірлігі нығаяды.
Жолдауда Қасым-Жомарт Тоқаев Мемлекет басшысы ретінде елімізде көппартиялылықты, саяси бəсекелестікті жəне пікір плюрализмін дамытуға ықпал етуді тікелей міндеті деп білетіні туралы маңызды мəлімдеме жасады. Президент елде бейбіт митингілерді еркін өткізуді қолдайтынын, егер олар заң аясынан шықпайтын жəне азаматтарымыздың тыныштығын бұзбайтын болса, оларды өткізу үшін арнайы орын бөлу қажеттігін жеткізді. Алайда заңсыз əрекеттер мен бұзақылық жасауға тыйым салынатын болады.
Президент қоғамда көптен айтылып келе жатқан мемлекеттік тілдің рөлін арттыру мəселесіне ерекше мəн беріп, қазақ халқының мемлекет құраушы ұлт ретіндегі рөлін бекемдеп, қазақ тілінің мемлекттік тіл ретіндегі рөлі күшейіп, ұлтаралық қатынас тіліне айналатын кезең келетінін айтты.
Жолдаудың «Азаматтардың құқығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету» деп аталған бөлімінде Мемлекет басшысы қоғамда үлкен резонанс тудырған аса өрескел, келеңсіз жағдайларға; зорлық-зомбылық, педофилия, есірткі тарату, адам саудасы, əйелдерге жасалатын тұрмыстық қысым жəне басқа да тұлғаларға, əсіресе балаларға зардабы тиетін ауыр қылмыстардың жазасын жедел түрде қатаңдату жөнінде Парламент пен Үкіметке тапсырма берді. Бұған қоса, табиғатқа аяусыз қастандық жасап жүрген браконьерлердің əрекеттеріне тез арада тосқауыл қою талап етілді.
Жолдаудың қарқынды жəне инклюзивті экономиканы дамыту жөніндегі бөлігінде Мемлекет басшысы алдымен шикізатқа байланған менталитеттен бас тартып, экономиканы əртараптандыруды, еңбек өнімділігінің нақты өсімін кем дегенде 1,7 есеге арттыру көзделіп отырғанын қозғады.
Бизнеске тұрақты түрде қолдау көрсетіліп, Ұлттық қордан 100 млрд теңгеге жуық қаржы бөлінетін болды. Бірақ қаржылай қолдаудың игілігін тек жергілікті билікпен байланысы бар шаруашылықтар ғана көрмеуі керек. Шағын жəне орта бизнесті қолдауда басымдық жаңа жұмыс орындарын ашатын, қосымша салық түсімдерін ұлғайтатын жаңа жобаларға берілуі қажет. Жолдауда микро және шағын бизнеспен айналысушы кәсіпкерлер салық төлеуден 3 жылға босатылуы және 3 жылға дейін тексеруге тыйым салынатындығы айтылды. Мемлекет басшысы шағын және орта бизнеске кедергі келтіретін әрекеттердің бәрі мемлекетке қарсы жасалған қылмыс деп есептелуі тиіс екенін атап көрсетті. Себебі шағын, орта бизнес нарықта тауарларды, қызметтерді көбейтеді, жаңа жұмыс орындарын ашады, жергілікті бюджетті толықтырады, бәсекелестікті дамытып, монополизмді жояды, жағдайы төмен азаматтарға көмектеседі.
Жолдауда әлеуметтік сала бойынша ең алдымен білім беру сапасын жақсартуға мəн берілді. Қала мен ауыл мектептері арасындағы орта білімнің сапасы алшақтап бара жатқанын назарға алған Мемлекет басшысы Үкіметке келесі жылдан бастап «Дипломмен – ауылға!» бағдарламасын қаржыландыруды 20 млрд теңгеге жеткізуді жүктеді. Сондай-ақ «Дарынды баланың» қабілетін дамытудың жол картасын əзірлеуді тапсырды жəне келесі жылдан бастап мұғалімдердің еңбекақысы 25%-ға өсетінін мəлімдеді. Бұған қоса, мəдениет қызметкерлеріне де қолдау көрсетіліп, еңбекақысы көтеріледі. Ал медициналық қызметтің сапасы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету тұрғысында Президент үш жылда тегін медициналық көмекті қаржыландыруға 2,8 трлн теңге бөлінетінін жəне бұған қосымша денсаулық сақтау жүйесін дамытуға 2,3 трлн теңге бағытталатынын айтты.
Соңғы жылдары елімізде әлеуметтік көмек алатын адамдардың саны да, бөлінетін қаржы да бірнеше есеге өсті. Дегенмен, Үкімет әлеуметтік көмек берудің тәртібін реттеу керек. Көмек беру жүйесі ашық әрі әділетті болып, ол адамдарды масылдыққа емес, еңбек етуге ынталандыруы тиіс. Ол үшін әрбір ауыл округі, шағын аудан, қалалар мен аудандар бойынша тұрғындардың әлеуметтік картасын жасап, жағдайы төмен, көп балалы, мүмкіндігі шектеулі отбасыларды анықтап, берілетін әлеуметтік көмекті сөзбұйдаға салмай, оның ашықтығын, жариялылығын қамтамасыз етіп, барынша жеңілдету қажет. Масылдыққа жол бермеу үшін бұл отбасылардың еңбекке жарамды мүшелері міндетті түрде жұмыспен қамтылуы қажет.
Сонымен қатар отбасылық шағын жəне микробизнестер құруды ынталандыруға, көп балалы аналарға үйде отырып жұмыс істеу мүмкіндігін беруге күш салынуы тиіс.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың алғашқы Жолдауы қоғамды толғандырған мәселелердің бәріне жауап берді. Алдымыздағы мақсат айқын. Ендеше, бәріміз осы жолда бір кісідей жұмылып, еселі еңбек пен тынымсыз тірліктің үлгісін көрсетіп, аянбай тер төгейік, ел бірлігін, ынтымағын нығайтайық.
Қуаныш АЙТАХАНОВ,
мемлекет және қоғам қайраткері
