Көмекке мұқтаж, табысы төмен көп балалы ата-аналарға атаулы көмек беріледі деп мемлекет тарапынан пәрмен жасалғаннан кейін-ақ, міндетті түрде патерналистік психология да қоса атой салатыны айтыла бастады.
Елімізде атаулы көмекке мұқтаж отбасылар бар екенін, көпшілігі жұмыссыз, иә болмаса үйдегі бір ғана адамның табысына тәуелді болғанын жоққа шығармаймыз.
Бірақ көп балалы ана мен кәмелетке жетпеген баланың несібесіне ортақтасып, ақпараттық жүйелерге жалған құжаттар тапсырып, табысын жасырып, қалайда қарпып қалу пиғылы қоғамда көрініс тауып отыр. Күн өткен сайын осы мәселеде өтірігі әшкереленіп жатқандар саны шын мәнінде көмекке мұқтаж, бірақ тізімге әлі қосыла алмағандарға қарағанда әлдеқайда басым түсіп отырғаны алаңдатады.
Бұл туралы бас басылымда бірқатар деректер келтірілген мақалалар легі жарияланып та жатыр.
Осы арада үлкен мәселенің шеті көрінеді. Бұл әлі де көмекке мұқтаж отбасылардың бір ізге түскен заңды ақпараттық жүйесінің қалыптаспағанын көрсетеді. Сондай-ақ атаулы әлеуметтік көмекті тағайындауда пара беру мен жемқорлық мәселесі де орын алып тұр деген сөз. Сөзіміз құрғақ болмау үшін құлақ естігенді айтайық.
Мәселен, біздің халық әлі де құжаттарға салақ және оны заңды тұрғыда жинастырып, тиесілі жәрдемін алуға шорқақ. Бұл бір жағынан кеңес өкіметі тұсында орыс тілін білмейтін қарапайым ауыл қазағы үшін құжат рәсімдеудің қиямет-қайым болып көрінгенінен қалған менталитет болса керек.
«Әпке, 300 мың теңге берсең, барлық құжаттарыңызды өзіміз реттеп, әлеуметтік атаулы көмекке іліндіріп береміз деп жатыр», деп ауылдан хабарласқан аңқау келіндеріміз бар.
Әйтпесе оның бес баласы бар екені ақиқат. Күйеуі ауылдан тұрақты жұмыс таба алмай, күн жылыса елдің әр өңіріндегі құрылыста нәпақа тауып жүргені де бүкіл елге мағлұм. Неге сонда көп балалы ана өзіне тиесілі жәрдемақыға қол жеткізу үшін қомақты пара ұсынуы керек? Демек, мәселе жемқорлықпен шешілетін жерде ретін келтіріп, кәсібін дөңгелетіп отырғандардың өзінің көмекке мұқтаж жандардың несібесіне ортақтасуы кездейсоқ құбылыс емес.
Қысқасы, мемлекеттің қаражаты мен ортақ қазынасы тиімді жұмсалып, жәрдемақы тек тиесілілерге бұйыру үдерісі – тиісті мекемелерге, құқық қорғау органдарына ғана емес, адамдардың арына да сын болып тұр.
Әйтпесе әлеуметтік масылдық мәселесі Еуроодақтың дамыған елдерінде де, алпауыт ел – АҚШ-та да бар. Онда кейбір азаматтарға жұмыс істемеу тиімдірек болып саналады. Өйткені дамыған елдерде әлеуметтік жәрдемақылар мен сақтандыру төлемдері есебінен күн көруге болады. Бірақ қай тұрғыдан келсек те, Қазақстанның жағдайы да, тарихы да, демографиялық ахуалы да мүлде басқа екенін түйсінуге тиіспіз.
Өз кезегінде сарапшыларымыз патернализм, яғни бастамашылықтың болмауы, мемлекеттен үміт күту сияқты сипаттамалар тек халыққа ғана емес, шенеуніктерге де тән құлық екендігін атап отыр. Бұл мәселеде Тұңғыш Президент қорының Әлемдік экономика және саясат институтының зерттеулеріне иек артуға болады. Отандық сарапшылар мүдделер қақтығысын елемеу жағымсыз салдарға әкеп соқтыруы ықтималдылығын да жасырмайды.
Сондықтан сананы да, жағдайды да өзгерту керек екені екі тарапқа да түсінікті болды. Бір жағы таптаурын қағида, жаттанды сөз болып та естілер. Мемлекет халқын, халық мемлекетін қолдауы тиіс. Егер билік қазір қарапайым халықтың әлеуметтік жағдайын тұрақтандыру үшін барлық ресурстарды іске қосқан болса, азаматтарға да жан-жағымыздан әртүрлі пиғыл анталап тұрған заманда, уақытша болса да өз үкіметін сорып, қарпып қалу ниетінен арылатын кез жеткен секілді.
