Әлеуметтік қолдаудың кеңістігі кеңеюде

 АӘК – қаржылай қолдау ғана емес

Еңбек және халықты әлеумет­тік қор­ғау министрлігінің мәліме­тіне сүйен­сек, АӘК-ке биылғы жылы бюджет­тен 206 млрд теңге қарас­ты­рылған. Тоғыз айдың қо­ры­тын­дысы бойынша 415 647 отбасы аталған көмекке қол жет­кізді. Атап айтқанда,  АӘК 2 млн 138 мың 214 адам­ға берілген. Оның 1 млн 335 мың 965-і – бала, 165 мың 535-і – көп балалы ана. Бір отбасына беріл­ген көмектің көле­мі орта  есеппен 88-90 мың тең­гені құраған. Ең көп мөлшерде тағайындалған көмек бір отбасына 455 112 теңге болған.

АӘК тек қаржылай көрсетіліп қоймайды. Онда тұрмысы төмен отбасындағы еңбекке жарамды азаматтар өз бейіміне қарай қысқа мерзімді тегін курстан өтеді және оларға жұмыс ұсынылады. Сондай-ақ қолы қысқа жандар шағын не­сие­лер мен қайтарымсыз гранттар алу арқылы жеке кәсіпкерлігін дамытуға мүмкіндік алады. Жыл басынан бері АӘК алған 55 мың адам жұмыспен қамтылған. 8400 азамат жеңілдетілген несие алса, 3400 кісі 505 мың теңгеге дейін тегін қайтарымсыз грант алып, өз жұмысын бастаған.

Алайда осы аралықта оңай олжаға кенелгісі келгендер де аз болмаған сыңайлы. Министрліктің мәліметінше, 73 мың 814 заң бұзушылық фактілері анықталып, 155 млн 500 мың теңге қаражат бюджетке қайтарылған. Нәтижесінде 38 мың 519 отбасының көмек мөл­шері қысқартылып, 8 890 отба­сы­на кө­мек беру уақытша тоқтатылды. Ал 22 мың 881 отбасына көмек беру мүлде тоқтатылған.

 АӘК жүйесі жетілдіріледі

Апта басында өткен Үкімет отырысында Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Бір­жан Нұрымбетов 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік қолдау шараларының кешенді тәсілі мен атаулы сипатын қабыл­дау қарастырылатын заң жобасын таныстырды. Онда жәрдемақының жаңа түрі барлық көп балалы отбасына берілетіні айтылды. Яғни жаңа жылдан бастап 4 не­месе одан да көп кәмелетке толма­ған баласы бар, күндізгі бөлім­де оқитын 23 жасқа дейінгі студент­тері бар барлық көп балалы от­басына мемлекеттік жәрдемақы беріледі. Нақтырақ айтқанда, көмек мөлшері балалардың санына бай­ланысты болады. 4 баласы бар от­басына – 42 мың 500 теңге, 5 бала­лы отбасына – 53 мың 100 теңге, 6 баласы бар отбасына – 63 мың 700 теңге, ал 7 және одан көп бала­сы бар әр шаңыраққа 73 мың 300 тең­ге көлемінде жәрдемақы тағай­ын­далмақ. Сондай-ақ бұл бе­ріл­ген жәрдемақы АӘК тағайын­дау кезінде табыс көзі ретінде есептелінетінін де ескерген жөн.

Әлеуметтанушылар жаңа заң жобасы көп балалы отбасыларға тұрақты қолдау көрсетіп, ананың еңбегін бағалап қана қоймай, демографиялық ахуалды түзеуіне оң ықпалын тигізетінін айтады.

Қолданыстағы заңнамаға сай АӘК-тің шартты және шартсыз екі түрі бар екенін айттық. Яғни отбасында еңбекке жарамды азамат болмаған жағдайда шартсыз АӘК тағайындалады да, олардың құжаты 6 ай са­йын қайта қаралады. Ал шартты түрі отбасында еңбекке жарамды азамат болған жағдайда беріліп, құ­жаттарын 12 ай сайын жаңалап оты­ратын. Келесі жылдан бас­тап кез келген АӘК алушының құ­жаты тоқсан сайын тексеріліп отырады.

Министрдің айтуынша, жаңа АӘК барынша әділ болып, азаматтарды еңбек етуге ынталандырады. Сондай-ақ мемлекеттік көмек нағыз мұқтаждарға көрсетілетін болады. «Егер отбасының еңбекке қабілетті мүшесі ұсынылған жұ­мыстан бас тартса оның отбасы атаулы әлеуметтік көмектен айырылады. Бұл уақытша қолдау. Отбасының жағдайын жақсартуға мемлекетпен қоса отбасының жұ­­мысқа жарамды адамдары да жа­уапты», деген болатын Б.Нұ­рым­бетов.

Атаулы әлеуметтік көмек – ке­шенді көмек. «АӘК жағдайы төмен, аз қамтылған азаматтарға беріледі. Ол ақшалай түрде және әлеуметтік жағынан бейімдеу, яғни жұмыспен қамту шараларымен қоса көрсетіледі», деген-ді министр.

 Кепілдендірілген әлеуметтік топтама тағайындалады

Мемлекет басшысы Жолдауда: «Аз қамтылған отбасылардың балаларына қамқорлық көрсету керек. Олар үшін кепілдендірілген әлеуметтік көмекті енгізу қажет. Бұл дегеніміз – мектеп жасына дейінгі балаларға үнемі қолдау көрсету, барлық оқушыға тегін ыстық тамақ беру, оларды оқу құралдарымен және мектеп формасымен қамтамасыз ету, ме­дициналық, соның ішінде сто­матологиялық көмек алу және қоғам­дық көліктерде жүру шы­ғын­дарын өтеу», деген болатын.

Министр таныстырған жаңа заң жобасында осы тетіктер қарас­тырылды. Сөйтіп келесі жылдан бастап аз қамтылған отбасылардан шыққан балаларға әлеуметтік пакеттер берілмек. Атап айтқанда, 6 жасқа дейінгі балаларға тамақ, гигиена заттары тегін берілсе, 6-18 жас аралығындағы балаларға мектептегі ыстық тамақ, мектеп жолақысы, мектеп формасы және оқу құрал-жабдықтары тегін болады. «Бұл – көп балалы аналарды қолдау, жаңғыртылған атаулы әлеуметтік көмек, кепілдендірілген әлеуметтік пакет. Аз қамтылған балалардың 60 пайызға жуығы көп балалы отбасынан шыққан (56,5%). Осыған байланыс­ты атаулы әлеуметтік көмек алу­шы отбасылар құрамынан бала­лар­ды шығарып, оларға табы­сына қарамастан берілетін мем­лекеттік жәрдемақыға ауыстыру ұсынылады», деді Еңбек және ха­лықты әлеуметтік қорғау министрі.

Ведомство басшысының ай­­туынша, алдағы уақытта әр от­басының әлеуметтік картасын жа­сау арқылы көмек көрсетудің тиімді жолына көше аламыз. «Біз мемлекет болып тек қана АӘК алу құқы бар ма, жоқ па демей, жалпы отбасының өмірлік жағдайын біліп отыруымыз керек. Сондықтан біз әр отбасының әлеуметтік картасын ақпараттық жүйеде жасақтаудамыз. Еліміздегі 7 млн-ға жуық отбасының бүкіл мәліметі сол жерде бар. Біздің бұл ақпараттық жүйелер еліміздегі басқа мемлекеттік органдардың 21 ақпараттық жүйесімен байланысқан. Мысалы, сіздің үйде бала дүниеге келсе біз оны көріп отырмыз. Үйден, жұмыстан айырылып қалсаңыз бәрі шығып тұрады. Егер сол отбасының жағдайы шынайы қиын болса ол бізге келіп емес, қайта оған мемлекеттік орган өз­дері көмектесуі керек. Түбінде бізде сондай жүйе қалыптасуы керек», деді ол.

Экономист Ғалымжан Керім­бек Президенттің тапсырмасымен, Үкіметтің ұйғаруымен қолға алынып жатқан жаңа әлеуметтік қолдаулардың тиімді тұстары көп екенін айтады. «Бұл заң жоба­сының тиімді тұстары көп. Ең ал­дымен көп балалы отбасында туып, мемлекеттің қамқорлығын көріп өскен баланың Отанға деген сүйіспеншілігі терең, өз-өзіне сенімді болып өседі. Есейгенде елге еңбек етуге кішкентайынан дағдыланады. Екінші жағынан, біздің жағдайымызды шетелмен салыстырудың керегі жоқ. Бұл біздің қоғамның талабы. Үшін­шіден, бұл – ел экономикасының даңғыл жолына түскендігінің, тұ­рақтылықтың белгісі», деді ол.