Қарсыластардың емес, қазылардың соққысы ауыр тиді

– Кезінде аса жеңіл сал­мақта Одақтың бас боксшысы атанған қазақтың қолтоқ­пақтай ғана ұлы Кәрімжан Әбдірахмановтың спорт­тың бұл түрін таңдауына не түрткі бол­ды? Көп жанкүйер осы са­уал­дың жауабын білгісі келеді...

– Барлығы да бала кезімде Се­рік Қонақбаевқа еліктеуден бас­талды. 1976 жылы КСРО-ның жастар ойындарында топ жар­ғаннан кейін Жамбыл бокс мек­тебі түлегінің атағы біраз жерге жайылды. Кейіннен ағамыз көп­теген дүбірлі додада дараланып, басқа да биік белестерді бірінен кейін бірін бағындыра бастады. Даңқты жерлесіміздің осын­дай дәрежеге жетуі мың­да­ған жас жеткіншектің бокс үйірмесінің табылдырығынан ат­тауға септігін тигізгені анық. Со­лардың қатарында біз де бармыз.

Мен де Жамбыл облысының түлегімін. 1964 жылдың жайма-шуақ көктемінде Байзақ ауданына қарасты Қызыл Ту ауылын­да дүниеге келдім. Өзімнің жора-жолдастарыммен бірге іргедегі облыс орталығына жиі қатынап тұратынмын. Барған сайын спорт­­тың біраз түрінің басын шала­­тынбыз. Бірде мектебімізге «Қо­нақбаев келе жатыр» деген әңгімені құлағымыз шалып, барша жұрт атақты боксшыны асыға күтті. Аты аңызға айналған айтулы азаматты сол жерде алғаш рет көрдім. Өзі сымбатты әрі көрікті жігіт екен. Жиналған қауым алдында Серік ағамыз біраз тартымды әңгіменің тиегін ағытты. Жеңіске жету жолындағы жан­кеш­­тілік пен жанқиярлық, өзің таңдаған кәсіпке деген адал­­дық, отаншылдық сезім мен патриоттық рух жайында ақ­тарыла сөйледі. Біз осы әңгі­менің барлығын ұйып тұрып тың­дадық. Қоштасарда «Балалар бокспен шұғылдансаңдар, жаман болмайсыңдар!» деп жылы ғана жымиды. Сол кездесуден кейін менің санамда «Серік аға секілді боксшы боламын. Қалай да Қонақбаевтың деңгейіне же­те­мін» деген ой қылаң берді. Осылайша, көршінің ұлы Мұрат Ибрагимов алтыншы сынып оқып жүрген кезімде мені білікті бапкер Әмірхан Төленов жетекшілік ететін бокс үйірмесіне ертіп әкел­ді. Міне, менің спорттағы жолым осылай басталған еді.

– Алғашқы жеңістер спорт­шының жадында мәңгі сақ­талады дейді ғой. Өзіңіздің де тыр­нақалды жеңістеріңіз есіңізде шығар?

– Әрине, есімде. Бірақ мен қалалық және облыстық додаларда елеулі табыстарға қол жет­кізсем де, біраз уақыт бойы рес­публикалық деңгейдегі жарыс­тарға шыға алмай жүрдім. Себебі – салмағымның аздығы. Боксқа алғаш келгенімде небәрі 24 кило тарттым. Одан кейін де салмағым тым баяу өсті. Соның салдарынан талай жарыстан шет қалдым. Ақыры реті келіп, Қырғызстанның Жалалабад қаласына жолым түсті. Сол жердегі бүкілодақтық турнирде топ жардым. 1980 жылы Алматыда өткен Қазақстанның мектеп оқушыларының спартакиа­дасында дара шықтым. Осындай жеңістердің арқасында еліміздің жасөспірімдер құрамасының аға жаттықтырушысы Асқар Мал­қаров мені командаға қабыл­дады. Содан кейін түрлі оқу-жи­­ындарына қатысып, ше­бер­­­­лігім әбден шыңдалды. Өз қатар­­ластарымның арасын­да Қа­­зақстан чемпионы, КСРО бі­рін­шілігі мен мектеп оқушы­лары спартакиадасының қола жүлдегері атандым. Шаршы алаң­дағы менің тырнақалды табыстарым осылар.

– Жастар буыны арасындағы жарыс­тарда да қомақты табыс­тарға қол жеткізгеніңіз баршаға мәлім. Сол бәсекелерде сіздің бас­ты қарсыласыңыз Қазақ­стан­ның тағы бір атақты бокс­шысы, өзіңіздің жерлесіңіз Ра­шид Кабиров болған деседі...

– Дәп солай. Екеуміз бір ауыл­дың тумасы екеніміз былай тұрсын, тіптен бір көшенің бойында тұрдық. Жақсы араластық, дос болдық. Әлі де сыйластығымызға сызат түскен жоқ. Рашид менен бір жас үлкен. Екеуміздің жолымыз үнемі республикалық және одақтық деңгейдегі додаларда қиысатын. Алғашқы кездер ол ұтып жүрсе, кейіннен менің асығым алшысынан түсті. Кезінде Кабировтың да өте мықты бокс­шы болғанын жұрт жақсы біледі. Ол – Еуропа чемпионатының қола жүлдегері, КСРО халықтары спартакиадасының жеңімпазы, КСРО чемпионатының қола жүл­дегері. Рашид Кабировтай қа­рым­ды жігітпен иық тіресе жүріп, ме­нің де шеберлік деңгейім артты.

– Алғашында Әмірхан Тө­леновтен тәлім-тәрбие алға­ны­ңыз жайында жоғарыда айт­тыңыз. Ал даңқты Серік Қонақ­баевтың жеке бапкері Юрий Цхайдың қол астында қай кезден бері жаттыға бастадыңыз?

– Бұл да бір қызық хикая. 1982 жылы жастар арасындағы Еуропа біріншілігі қарсаңында өткен спаррингте мен Рашид Кабировтан басым түстім. Со­дан Германияға баруым керек еді. Оқу-жаттығу жиыны өтіп жатқан кездердің бірінде Юрий Цхай маған келіп, жолымды өз шәкіртіне беруді өтінді. Мен ол кісіге «Жолымды берейін. Бірақ менің де бір өтінішім бар. Алдағы додаларға сіз мені баптаңыз» – деп жауап қайтардым. Даңқты бапкер: «Алдымен өзіңнің жеке жаттықтырушыңмен ақылдас. Ол рұқсат берсе, мен қарсы емес­пін», – деді. Жаны жайсаң Әмір­хан аға бар жағдайды түсінді. Барлығымыз үлкен бір дастарқан басында ақылдаса отырып, ортақ мәмілеге келдік. Сөйтіп мен Цхай­­дың қарамағына өттім.

– Жасөспірімдер мен жастар арасындағы талай дүбірлі додада жүлде алғаныңыз туралы біраз әңгімеледіңіз. Енді ересектер дуына қалай қосылғаныңыз жайында айтып берсеңіз?

– Қазақстанның жас­тар құрамасында Әбдірашид Әбдірах­мановтың және КСРО командасы сапында Константин Копцевтің қол астында жаттығып, әбден ысылдым. Басқасын айтпағанда, белтемірде 100 рет тартылып, 300 рет «отжимание» жасайтындай жағдайға жеттім. Бір сөзбен айтсақ, физикалық даярлығым өте күшті болды. Осындай мектептен өткеннен кейін ересектер дуына қосылу айтарлықтай қиындық туғыза қойған жоқ. Бұл ретте алғашқы рет 1982 жылы Чехо­словакияға сапар шектім. Устье над Лабье қаласында өткен аса ірі халықаралық турнирдің жартылай финалында Венгрияның жас жұлдызы, кейіннен Сеул Олимпиадасының қола жүлдегері атанған Роберт Ишасегиді бірінші раундта ұрып-жықтым. Финалда румыниялық Мариан Ротаруды бәсекенің басынан аяғына дейін қуып жүріп сабап, 5:0 есебімен жеңіске жеттім. Тағы бір жауап­ты жарыс қарсаңында ұйым­дастырылған спаррингте Мәскеу Олимпиадасының жеңімпазы Шәміл Сабировтан басым түстім. Осы жеңістерімнің куәсі болған бас бапкер Артем Лавров мені КСРО құрамасына қабылдады. Со­ның арқасында АҚШ пен КСРО құ­рамалары арасында өткен екі бірдей матчтық кездесу­де күш сынасу құрметіне ие болдым.

– Егер қателеспесем, алғаш рет ересектердің КСРО чемпионатына қатысқан кезде-ақ жеңіс тұғырына көтерілдіңіз емес пе?

– Иә, солай. 1983 жылы КСРО халықтары спартакиадасы мен чемпионаты бірге өтті. Мәс­кеуде жалауы желбіреген жа­рыста үшінші орынға табан тіредім. Негізі, жартылай финалда армениялық Артур Димаксянды ұтқан едім. Алайда төрешілер бұра тартып, қарсыласымның қо­лын көтерді. Десек те алғаш рет осындай ірі додаға қатысып отырған бозбала үшін осының өзі үлкен жетістік еді. Ал 1984 жылы Ташкентте ұйымдастырылған Одақ біріншілігінің дәл сол ме­же­сінде екеуіміздің жолымыз қайта қиысты. Сол жекпе-жекте жақсылап тұрып Димаксянның сазайын берген едім. Финалда Ншан Мунчянды жеңіп, КСРО чемпио­ны атандым. Бір қызығы, аса жеңіл салмақта жеңіс тұғырына көтерілген төрт боксшының үшеуі армян жігіт еді. Атап айтсақ, Ншан Мунчян – күміс, Артур Ди­максян мен Лерник Папян – қола медаль алды. Ал сол Қап тауы қырандарының барлығынан қазақ оғыландарының тұғыры биік болды (кейіпкеріміз құштар­лана күлді). Ал ең бастысы, Таш­кент төрінде өзім пір тұтқан Се­рік Қонақбаевпен бірге, Серік Нұр­қазов пен Асылбек Қилымов та алтын медальды мойындарында жарқыратты.

– Тарихқа жүгінсек, аса жеңіл салмақта күш сынасқан Қазақстанның боксшылары арасынан КСРО-ның тұңғыш чемпионы сіз екенсіз...

– Айтулы жарыста алды­мыздағы ағаларымыздың біразы жеңіс тұғырына көтерілгені мә­лім. Жандос Көкімов, Василий Пла­кущий, Марат Жақсыбаев, Берік Жаманқұлов сынды саң­лақтар күміс пен қола медальдарды мойын­дарына ілді. Ал бас жүлдені олжалау бақыты ма­ған бұйырған екен. Әлі есім­де, мен КСРО чем­­пионы атан­ғанда кезінде 48 кило салмақ дәре­жесінде атой салып, өрелі өнер­лерімен талай көрерменді қуант­қан Жанос Көкімов пен Болат Сағындықов ағаларымыз дәл өз­дері алтын алғандай қатты қуанған еді.

– Жер шарының алтыдан бір бөлігін бауырына басқан алып империяның басты додасында төрт бірдей қазақ жі­гіті алтын тұғырда марқайып тұр­ғанда, барша Қазақстан хал­қы мен Алаш жұртының абыройы асқақтап, мерейі өскен еді. Сол сәтте сіз де Олимпия ойындарында атой салуды армандаған боларсыз?

– Мәскеудегі жарыста бас жүл­демен қатар, сол жылы Лос-Анджелесте алауы тұтануға тиіс Олимпия ойындарының да жолдамасы да уысымызға түскенде ерекше шаттандық. Төртжылдықтың басты додасына «төрт қазақ қол ұстасып баратын болды» деп барша жұрт қуанды. Бірақ бұл қуанышымыз ұзаққа созылмады. Содыр саясаттың салдарынан Олимпиаданың басталуына бір ай ғана уақыт қалғанда Америкаға бармайтынымыз белгілі болды. КСРО бастаған социалистік бағыттағы мемлекеттер бойкот жариялған екен. Оған біз қатты күйіндік, ашындық. Бірақ қолдан келер дәрмен жоқ. Ал Олимпия ойындарында біздің жігіттерден сан мәрте таяқ жеген өзге елдің өкілдері бірінен кейін бірі жеңіс тұғырына көтерілгенін көргенде, өкініштен өзегіміз өртенді.

– Есесіне социалистік бағыт­тағы мемлекеттердің басын қос­қан «Достық» ойындарына қа­­тысып, күміс медальды олжа­ла­дыңыз. Сол жарыста жеңіп ал­ған жүлде сәл болса да көңі­ліңізді көтерген шығар?

– Гаванада өткен жарыстың да деңгейі өте жоғары болды. Сарапқа салынған 12 бас жүлде­нің 11-ін кубалықтар олжалады. Бір алтынды неміс боксшысы еншіледі. Серік Нұрқазов екеуміз күміс медальды иеленсек, Серік Қонақбаев үшінші орынға табан тіреді. Бірақ Олим­пиаданың жөні бөлек қой. Бәрібір көңілде бір кірбің қалды. Десек те Бостандық аралында қызықты оқиғалар аз болған жоқ. Сол жерде даңқты революционер Фи­дель Кастромен бетпе-бет кез­десудің реті келді. Куба көсемінің өз аузынан қазақтың батыры Бауыржан Момышұлын ерекше құр­меттейтінін естігенде, кеуде­міз­ді айрықша бір мақтаныш се­зімі кернеді.

– «Достық» жарысында жүл­де алғандардың барлығына КСРО-ға еңбек сіңірген спортшы атағы берілген екен. Сол атақ жал­ғыз сізге ғана бұйыр­мады. Неге?

– Ол жағы маған да белгісіз. Кубадан оралғаннан кейін «Дос­тық» ойындарында атой салған саңлақтар «Тарас Бульба» кемесіне мініп, Одессадан Болгарияның Варна қаласына аттанды. Қара теңіз жағалауында 15 күн бойы сауықтыру жиыны өтті. Сондай шуақты күндердің бірінде салтанатты жиын ұйымдастырылып, Бостандық аралында жүлде алғандардың барлығына КСРО-ға еңбек сіңірген спортшы ата­ғы берілді. Сол жерде тек менің есімім аталмай қалды. Сөйт­сем, осы іске жауапты азамат­тар менің құжаттарымды тиісті мекемеге өткізбепті. Бұл қаса­қана түрде жасалған әрекет екені түсінікті. Барлық пәле өзге­лерден емес, өзімізден келді. Осылайша, барлық спортшы қуанып жатқанда, мен елге көңілі құлазыған күйде оралдым.

– Сонда сол атақ сізге мүлде бұйырмады ма?

– Бұйырмады. КСРО құрама­сы сапында өнер көрсетіп жүр­ген кезімде жарыстар мен жиын­дар­дан қолым бір босамады. Ал спорт саласының тізгінін ұста­ған басшылардың бұл іспен айна­лысуға зауқы соқпады. Содан Кеңес Одағы келмеске кетті. Әйтеуір, арағы 26 жыл өткенде әділдік орнады. 2012 жылы Қазақ­станға еңбек сіңірген спортшысы атағы маған табыс етілді.

– 1985 жылы қос бірдей бай­рақты бәсекеден олжалы орал­дыңыз. Будапештте өткен Еуропа чемпионаты мен Сеулде ұйым­дастырылған әлем кубогында қола медальді иелендіңіз. Осы жарыстарда бас жүлде үшін таласуға не кедергі болды деп ой­лайсыз?

– Будапешттегі біріншіліктің бастапқы бәсекелерінде қарсы­ластарымды айқын басымдықпен ұтып, жартылай финалда гер­маниялық Рене Брайтбартпен күш сынастым. Оны екі рет нокдаунға жібергенімен, өзім екі рет ескерту алдым. Нәтижесінде жеңіс неміс боксшысының уысында кетті. Сеулде таиландтық Шупап Воондордқа есе жібердім.

– Одан кейінгі жылдары тағы қандай белестерді бағын­дырдыңыз? Жалпы Сеул Олим­пиадасына қатысуға мүмкін­дігіңіз болды ма? Соны білейін дегенім ғой...

– 1986 жылғы КСРО чемпионатында қола медальді иелен­дім. Ширек финалда Юрий Арба­чаковтан айламды асырып, жартылай финалда Ншан Мун­чянды сабадым. Алайда төрешілер ұзаққа дейін кеңесіп, ақыры ешкімнің қолын көтермеді. Екеуіміз екі жаққа кеттік. Бұл жерде бір шикіліктің барын менің ішім сезді. Ертеңінде армениялық боксшы ақтық сында мәскеулік Александр Махмудовпен ай­қасты. Сол жылы Мәскеде алауы тұтанған Ізгі ниет ойындарында күміс медальді еншіледім. 1987 жылы КСРО кубогында бас жүлдені олжалап, 1988 жылы КСРО чемпионатында қола ме­дальді иемдендім. Осы жарыс­тарда топ жара алмағандықтан, Олим­пия ойындарынан шет қалдым.

– Сеул Олимпиадасына да жолыңыз түспегеннен кейін шаршы алаңнан мүлде көрінбей кеттіңіз ғой...

– Әділетсіздік атаулы менің жолымда көп кездесті. Көп жағ­дайда қарсыластардан емес, төре­шілерден «таяқ жедім». Біздің кезі­мізде аса жеңіл салмақта ішкі жарыстың өзінде бәсекелестік өте күшті болды. Шәміл Сабиров, Рашид Кабиров, Ншан Мунчян, Артур Димаксян, Лерник Папян, Юрий Арбачаков, Александр Махмудов, Сергей Юн, Анатолий Филиппов, Рудик Казанджян, Кенешбек Дүйшеев, Шайбек Қа­рағазиев... қай-қайсын алса­ңыздар да мықты боксшылар. Алды – Олимпиада мен әлем чемпионаттарын ұтса, қалғандары кемінде КСРО біріншілігінде жүлдегерлер қатарына қосылды. Әр жылдары мен осылардың барлығын да ұттым. Кейіннен Мунчян мен Алек­сандр Махмудовтың та­сы өрге домалады. Әлемдік дең­гейдегі додаларға екеуі алма-кезек барып жүрді. Сеулдегі ойын­дар қарсаңында өтетін оқу-жат­­тығу жиындарында өзім­нің мық­тылығымды сан мәрте дәлелдедім. Армениялық боксшымен «жан алысып, жан берісіп» айқассақ, Ресей өкілінің екі аяғын бір етікке тығатынмын. Алайда құрама бап­керлерінің іштері маған бір жылымай-ақ қойды.

– Үлкен спортан қол үзген екі жыл аралығында немен шұғылдадыңыз?

– Ол кездері ҚазМУ-дің заң факультетінің студенті едім. Оқуым­ды жалғастырып, қолыма диплом алдым. Бар бітірген шаруам сол.

– 1990 жылы Луцкідегі КСРО чемпионаты есімізде. Шаршы алаңға қайта оралған Кәрімжан мықтыларды сы­пыра ұтып, күллі қазақ жан­күйер­лерін тағы бір қуантты...

– Оның да өз тарихы бар. 1989 жылы жақын досым Тілеуғазы Сексенбаев және тағы бірнеше жігіт КСРО чемпионатын көру үшін Бішкекке сапар шектік. Барлық бәсекені басынан аяғына дейін тамашаладық. Аса жеңіл салмақта Ншан Мунчян топ жарса, Александр Махмудов күміс алды. Қырғызстанның қос бокс­шысы үшінші орынға жайғасты. 51 кило салмақ дәрежесінде бола­шақ әлем және Еуропа чемпионы, кәсіпқойлар арасында ең белді нұсқалар бойынша көптеген алтын белбеуді иеленген Юрий Арбачаковқа тең келер ешкім табылмады. Осының бәрін көрген Тілеуғазы: «Кезінде осы жігіттердің барлығы да Кәрімжаннан таяқ жеген еді. Ал қазір олар – жұлдыз, ал сені жанкүйерлер ұмыта бастады», – деп тіл қатты. Досымның осы бірауыз сөзінен кейін мен кәдімгідей ойланып қалдым. Шаршы алаңға қайта оралуға бекіндім. Несі бар, қартайып тұрғаным жоқ. Жасым небәрі 26-да. Күш-қуатым бойымда. Өзім қатарлы, тіптен менен де ересек жігіттер жұдырықтасып жүр ғой. Олардан қай жерім кем? Осылай ой түйіндедім де, Алматыға оралған бетте қайта жаттығу залына беттедім.

– Ұзаққа созылған үзілістен кейін бабыңызға қайта келу қиын болған жоқ па?

– Ол кезде салмағым 65 килоға жетіп қалған. Мен үшін ең қиыны осы болды. Артық салмақтан арылу үшін жанымды салып жат­тықтым. Күнде Медеуге жү­гір­дім, сағаттап моншада буландым, спорт залында аянбай тер төктім. Шыны керек, көпті көрген кәнігі мамандардың өздері алғашында маған күле қарады. Ешкім сенбеді. Бірақ мен алған бетімнен қайтпадым. Жанкешті жаттығулардың арқасында сал­мағым ретке келді. Содан соң елішілік іріктеу жарысында дара шықтым. Жолдамаға иелік еткеннен кейін Луцкіге аттандым. Айтулы жарыста барлық жекпе-жекте жеңіске жетіп, финалда читалық Анатолий Филиповтан басым түстім. Сөйтіп КСРО-ның екі дүркін чемпионы атандым. Ал 1991 жылы қазанда өткен Одақ біріншілігінде қола медальды еншіледім. Сөйтіп, 27 жасымда былғары қолғабымды шегеге ілдім.

– Үлкен спорттан қол үзген­нен кейін бірден бапкерлік қызметті таңдадыңыз ба?

– 1992-1999 жылдар аралы­ғында аса ауыр салмақта жұды­рық­тасқан өзімнің досым әрі жер­лесім, КСРО чемпионатының екі дүркін қола жүлдегері, бір­қатар халықаралық жарыс пен КСРО-АҚШ матчтық кездесудің жеңімпазы Серік Өмірбековті жаттықтырдым. Ол Қазақстан чем­пионаты мен Галледегі аса ірі турнирдің биік тұғырына кө­терілді. 1997 жылы әлем чемпио­натында ширек финалға дейін жетті. Иә, ол досымның әлеуеті өте зор, жүрегінің түгі бар еді. Өзі сұсты, соққылары да өте ауыр. Оған қарсы шыққандардың ешқайсысы ашық айқасқа бармайтынына дүйім жұрт куә. Барлығы Серіктен сескенетін. Бірақ Өмір­бековтің де жолы ауыр болды. Ол да талай жауапты жарыстан шеттетіліп, шаршы алаңдағы өз несібесін толықтай ала алмай кетті. Содан спорттан қол үзді. Ал мен жат­тық­ты­рушылықпен қатар, қазылық қыз­метті де атқар­дым. АИБА тө­решісі және Қазақ­станның ұлт­тық командасының бапкерлер штабында болдым. Қазіргі кезде Алматы қаласында орналасқан «Шаңырақ» шағын ауданындағы спорттағы дарынды балаларға ар­налған маман­дандырылған мек­теп-интернатта еңбек етіп жүрмін.

– Әңгімеңізге рахмет.