–Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жарлығымен 2020 жылы қазақтың ұлы ақыны және жалпы шығыс жұртына ортақ тұлға – Абай Құнанбайұлының 175 жылдығы атап өтіледі. Ұлы ойшылдың мерейтойы ЮНЕСКО мен ТҮРКСОЙ ұйымдарының аясында тойланатын болады. Осыған орайлас, Қазақстанның елшілігінің қолдауымен Абай Құнанбайұлының таңдамалы өлеңдерінің қырғыз тіліндегі аудармасы «Өлең – сөздің патшасы» деген атаумен жарық көріп отыр, – деді Қазақстан Республикасының Қырғыз Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі Қайрат Нұрпейісов рәсімнің басталуында.
Елші Абайдың бірқатар өлеңдерін қырғыз тіліне кеңес заманы тұсында аударған көрнекті қырғыз ақындары – Социалистік Еңбек Ері Аалы Токомбаевтың, Қырғыз Республикасының Батыры Сооронбай Жусуевтің еңбегін ерекше айтып, сондай-ақ жинақта қомақты орын берілген бұрын аударылмаған өлеңдерді қырғыз жұртына танытып отырған кейінгі буынның, әсіресе қазіргі жас, талантты ақындардың талпынысы жақсы нышан екенін атап өтті.
Іс-шараның қырғыздың ұлттық университетінде ұйымдастырылуына ұйытқы болған осы оқу орнының проректоры Садык Алахануулу Тиллебаев өз кезегінде Абай Құнанбайұлының шығармаларының маңызына тоқталып, олар қырғыз елі үшін аса құнды көркем дәулет, асыл қазына екенін тілге тиек етіп, «Ұлы ақынның еңбектерін екі елге бірдей ортақ мирас» деп айтсақ жарасады» деп сөзін тұжырымдады.
Одан кейін сөз алған Қырғыз Республикасының халық ақыны Гүлсайра Момунова 1944 жылы жеке кітап болып шыққан Абай жырлары қырғыз ақындарының бірнеше буыны сабақ алған поэзия мектебі болғанына тоқталып, «ақын болған соң, ишарасын жасайын» деп, қазақ елі және Абай туралы өлеңдерінен үзінді оқып берді.
Казагым, боорум, өзүмсүң,
Қарегим-кара көзүмсүң.
Эмне десем жарашкан,
Куюулуп түшкөн сөзүмсүң,
Баурум деген кезиңден
Бал тамган таттуу сөзүңдөн,
Ак көңүл барпаң казагым,
Айланып кетем өзүңдөн!
* * *
Абайдай уулу Адам бар,
Ала-Тоодой караан бар.
Пенденин ою жетпеген,
Аскасы бийик дабан бар.
Чыгышта ар бир акындын,
Устаты болуп калган бар.
Ойго бай, терең ырлардын,
Ордосу болуп калган бар.
Содан кейін Гүлсайра апай қырғыз әншілеріне қосылып, Абайдың «Айттым сәлем, Қаламқас» әнін нәшіне келтіре орындап, көпшілікті шаттыққа бөледі. Осылайша ресми іс-шараның өзі Абай айтқандай, «құлақтан кіріп, бойды алған» ғажап, әсерлі сәтке айналып шыға келді.
Дөңгелек үстелге қатысушылардың Абай шығармашылығы туралы пікірлерінен кейін «Қырғыз-қазақ – бір туған» тақырыбының шеңберінде келелі ой-пікірлер басталды. Кіріспе сөз Қазақстанның Қырғыз Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі Қайрат Нұрпейісовке берілді.
–Бүгін Қазақстан мен Қырғызстан үшін атаулы күн, яғни 1992 жылы 15 қазанда Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасында дипломатиялық қатынас орнаған. 1997 жылы 8 сәуірде екі елдің мемлекет басшылары қол қойған «Мәңгілік достық туралы шарт» бауырлас халқымыздың бірлігін мызғымастай бекемдеді, – деген Қ.Нұрпейісов алқалы жиынның маңызына тоқталды. Дөңгелек үстелдің мақсаты – қазақ пен қырғыз халқының туыстығы мен достығын нығайту, екі елдің тату көршілігін насихаттау, кейбір салалардағы түйінді мәселелер бойынша ұсыныстар беру. Елші Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Назарбаевтың «Қазақ пен қырғыздан жақын халық жоқ» деген аталы сөзін Қырғызстанның Президенті Сооронбай Жээнбеков те берік ұстанып отырғанына тоқталды. – XIX ғасырдың ортасында ағартушы-ғалым Шоқан Уәлиханов «Манас» эпосын алғаш рет қағаз бетіне түсіріп, оның ғылыми тұрғыдан зерттелуіне жол ашқан. Жамбыл мен Тоқтағұл қатар шапқан дүлдүл ақын еді, Шыңғыс Айтматов Мұхтар Әуезовті ұстаз тұтты, екінші Мұхтар – Шаханов Шыңғыс Айтматовпен аға-дос болды, мұның бәрі болашаққа үлгі. Қазақ пен қырғыздың баспанасы – киіз үй мен боз үйдің адамзат мұрасы ретінде ЮНЕСКО-ның тізіміне бір аталыммен кіргізілуі екі елдің туыстығын, рухани жақындығын әлемге айқындап берген зор оқиға. «Өсер елдің баласы, бірін бірі батыр дейді» демекші, ежелден құда-құдандалы болған, бірін-бірі іздейтін бауыр – қазақ пен қырғыз қай заманда да тату-тәтті тіршілік ете береді деген сенімдемін, – деп сөзін түйіндеді.
Елшіден кейін сөз алған қырғыздың белгілі публицист-қаламгері, «Қырғызфильм» киностудиясының бас режиссері Баян Сарыгулов қырғыз-қазақ ынтымағын дәріптеген деректі фильм түсіріп жатқанын хабарлады. Өскелең технологиямен фильм түсіруді меңгерген режиссер «Ғылымда әр нәрсенің коды бар. Адамның коды – тіл, ал енді қырғыз бен қазақтың коды бір» деп, жақында Бішкекте болып өткен қазақ-қырғыз ақындарының айтысында залдағы қырғыз көрермендері қазақ ақындарының төгілген жырларын қазақтай түсініп, ду қол шапалақтап қуаттап отырғанын мысалға келтірді.
«Қырғыз-қазақ – бір туған» тақырыбындағы пікірлерін КСРО-ның халық әртісі Кайыргүл Сартбаева, Қырғызстанның халық әртісі, «Манас» орденінің иегері Дарика Жалгасынова, тарихшы-сарапшы Жумагул Байдилдеевтер жалғастырды. Д.Жалгасынова сонау 1939 жылдары қырғыз-қазақ өнер қайраткерлерінің кезек-кезегімен Мәскеуде болған онкүндігінде басталған екі елдің театр саласындағы байланысы бүгінге дейін үзілмей келе жатқанын сөзіне арқау етті. Сол жылдары Қырғыз опера және балет театрында «Қыз Жібек» операсы сәтті қойылып, қырғыз елін өзіне баурап алған. Тарихшы Ж. Байдилдеев архивтік деректерге сүйеніп,1920 жылдардағы қырғыз-қазақ қарым-қатынасы жөнінде екі кітапты қатар жазып бітіріп, тұсаукесерін осындай алқалы жиында өткізуді жоспарлап отырғанын жариялады. Кітаптың біреуі қазақ пен қырғыздан шыққан Алаш арыстарына арналған.
Іс-шараның үшінші бөлігінде Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» деп аталған Қазақстан халқына Жолдауы, оның негізгі мазмұны егжей-тегжейлі заманауи цифрлы технологияның қостауымен елге таныстырылды. Іс-шараға келген Қырғызстанның бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері ақпараттарды іле-шала таратты. Сондай-ақ осы іс-шараға арнайы шығарылған Жолдаудың қырғыз және орыс тілдерінде жарық көрген біріктірілген кітапшасы алқалы жиынға қатысушыларға үлестірілді.
Назарбек БАЙЖІГІТОВ
