Алматыда «Қазақстан әйелдері күштерінің альянсы» жобасының басталғаны жөнінде баспасөз мәжілісі өтіп, Қазақстан әйелдерінің үкіметтік емес ұйымдары қордаланған мәселелер төңірегінде ұстанымдарымен бөлісті. Елімізде халықтың 9,7 миллионы – нәзік жандылар (52%). Олар елдің ІЖӨ-ні өсіруге елеулі үлес қосып, (ІЖӨ-нің шамамен 40%-ы), халықтың репродуктивті дамуын, сондай-ақ ұлттың әл-ауқатын қамтамасыз етіп отыр.
Жалпы елдегі гендерлік саясат жағдайы мәз емес. Гендерлік дамудың жаһандық индексі (ДЭФ) рейтингісінде Қазақстан 2018 жылы «Әйел адамдардың саясатқа қатысуы» индексі бойынша 94-орынды иеленді. Облыс және қала әкімдері арасында бірде-бір әйел адам жоқ, Үкіметте 1 министр бар.
Арулардың 15%-ы ер адам жұбайына қол көтеруге құқылы деп санаса, ауылдық жерде әрбір бесінші әйел адам тұрмыстық зорлық-зомбылықты қалыпты жағдай ретінде қабылдайды. Әлі күнге дейін әйел адамдардың жалақысы ер адамдардың жалақысынан орташа есеппен 30%-ға төмен, 57%-ы тұрақты жұмыс істемейді және өзін өзі жұмыспен қамтығандар немесе жұмыссыздар санатына жатады. Көбінесе бұл ауылдық жерлердегі әйел адамдар.
Ақиқаттың бетіне тура қарайтын болсақ, «гендерлік теңсіздік» ұғымы көптеген халықтардың құлағына түрпідей тиеді. Бұл ықылым заманнан келе жатқан салт-дәстүрімізге де қайшы сияқты көрінеді. Дегенмен өркениеттің көшіне ілескен ендігі қоғамда тіршілігіміз бен түсінігіміздің түбегейлі өзгергенін мойындауға тура келеді. Қазір әйел адам араласпаған сала қалмады десек те болады. Оған қоса, кез келген мемлекетте зайырлылықтың белгісі – қыз-келіншектердің отбасында қамсыз, қоғамда қауіпсіз, қызметте еңбегінің әділ бағалануы болмақ.
– Біз бірінші кезекте өркениетті, қауіпсіз елде өмір сүргіміз келеді. Бақытты мемлекет – бақытты отбасы, ал шаңырақтың шаттығы бірінші кезекте әйел бақытына байланысты. Әйел өркениетті елде өмір сүргенде, құқығы тапталмағанда және маман, тұлға ретінде қоғамда өз орнын тауып, ілгерілеуіне мүмкіндік болғанда ғана бақытты. Білімді әйел дегеніміз – білімді балалар. Қазір біз қоғамда деградация бар екенін көріп отырмыз. Білімі, нақты кәсібі жоқ аналардың, сауатсыз балалардың, жұмыссыз ер-азаматтардың масылдыққа, отбасынан оңай бас тартуға бейім екенін байқап жүрміз.
Ал көп балалы аналардың көпшілігі ажырасқан, жауапкершілікті мойнына жүктегісі келмейді, оған мысал көп. Осы мәселелерді шешу керек, – дейді Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығының төрайымы Раушан Сәрсембаева.
Есесіне, қазір жас қыздардың бір бөлігі өздерінің әлеуметтік баспалдақпен өрлеуін елестете алмағандықтан шетелге кетуге, әке-шешесіне сырттан күйеу бала тауып беруге, тым болмағанда отбасы бар қалталы ер-азаматқа «жақындауға» бейім тұратынын да жоққа шығара алмаймыз. Ақпараттық технологиялар дамып, қоғам алға қанша қарыштаса да тоқал алу тақырыбы тоқтаған жоқ.
«Қазақстан әйелдері күштерінің альянсы» өз кезегінде қордаланған мәселелермен білім арқылы күресуді жөн деп біледі.
– Біз заңнамалық тұрғыда биліктің мемлекеттік және атқарушы құрылымдарында шешім қабылдауда әйелдердің дауысын 30%-ға дейін жеткізуді, партиялық тізімдерге әйелдерді кіргізіп, ер-азаматтармен тең жағдайда «зебра» қағидасы бойынша жұмыс істеуді ұсынамыз. Облыстық мәслихаттарды жасақтаған кезде де теңқұқылы (50% әйел және 50% ерлер принципі) болуы керек. Сонымен қатар «ақ квота», яғни акционерлік қоғамдар туралы заңнама қарастырылып, барлық корпорациялардың Директорлар кеңесінде әйелдерге 20% квота беруді бекіту керек, – дейді Репутациялық менеджмент агенттігінің өкілі Азиза Шөжеева.
Бұдан да бөлек, альянс әлеуметтік кәсіпкерлікті дамытуға, әсіресе 45 жастан асқан әйелдер үшін еңбек барысындағы алалаушылықты жою туралы мемлекеттік бағдарламалардың қабылдануына ықпал етіп, «көп балалы және жалғызбасты ата-аналар» мәртебесін бекітуге күш салатын болады.
– Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығы бұрыннан барлық аймақтарда, барлық саяси партияларда, биліктің атқарушы органдарында басқа да қоғамдық ұйымдарда кадрлық резерв жасақтау үшін әйел-саясаткерлер клубын құрып, жұмыс істеп келеді. Қыз-келіншектер түрлі тренинг, семинарларға қатысып, өз мүдделерін жылжыту үшін түрлі шиеленістерді шешу, тұрғындармен жұмыс істеудің әдіс-тәсілдерін үйренеді. Қазір негізінен әйелдерді кәсіпкерлікке баулып жатырмыз. Егер ол бизнесін жолға қойып, жұмыс орнын құра алса, алға жылжиды, дамиды. Мұндай әйел лауазымды қызметке тағайындалса, айналасына қарайды, тәртіпсіздіктер мен келеңсіздіктерді көре де, шеше де алады. Өз кезегінде БҰҰ мемлекеттік тұрғыда шешімдер қабылдауда әйелдердің үлесі 30-50% болу керектігін ұсынады, – дейді Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығының төрайымы Р.Сәрсембаева.
Қазіргі таңда ерлер мен әйелдердің құқығы Еуропаның дамыған мемлекеттерінің барлығында тең сақталады. Ал «ақ квота» Скандинавия елдерінде арнаулы заңдармен бекітілген. Бұл елдің қыз-келіншектері отбасы алдында, бала тәрбиесі, мансап жолында өрлеу мен мемлекеттің дамуында ер-азаматтармен бірдей жауапкершілікке ие.
Сонымен бүгінгі жағдайды ескере отырып, альянс Қазақстандағы нәзік жандылардың өмір сүру сапасы мен әл-ауқатын жақсартуға ықпал етуді көздеп отыр. Ұйым ұсынып отырған бағдарламада әйелдердің құқықтары мен экономикалық мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған нақты шаралар бар. Ол:
– Әйел адамдардың шешім қабылдау деңгейін биліктің атқарушы және мемлекеттік құрылымдарында 30%-ға дейін арттыру; – Оларды партиялық тізімге ер адамдармен тең құқылы жағдайда «Зебра» қағидаты бойынша ұсыну; – Облыстық мәслихаттарды тең құқылы жағдайда құру (50% – ер адам, 50% – әйел адам); – «Ақ квота» қабылдау – Акционерлік қоғамдар туралы Заңда корпоративтік сектордың Директорлар кеңесінде әйелдер үшін 20%-ға дейін квота тағайындау; – Әлеуметтік кәсіпкерлікті дамытудың мемлекеттік бағдарламасын қабылдау; – Еңбек кемсітушілігін жою, әсіресе 45 жастан асқан әйелдер үшін; – Тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресті күшейту; – «Көп балалы және жалғызбасты ата-аналар» мәртебесін заңнамалық тұрғыда бекіту және олардың еңбек құқықтарын кеңейту; – Жыныстық сипаттағы қудалау мен алымсақтықты жою («харасментпен» күрес) және тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес. – Үкімет құрамында Әйел адамдар, балалар және отбасы мәселелері бойынша агенттік құру.
Қалай десек те, қазақстандық қыз-келіншектердің экономикалық мәртебесі ер адамдарға қарағанда төмендеу. Жұмысбасты нәзік жандылардың басым бөлігі (72%) қызмет көрсету саласында жұмыс істейді. Қаржылық ресурс пен технологияның жетпеуіне байланысты әйел адамдар мүмкіндігін кеңейте алмай, әлеуметтік кәсіпкерлік аясынан шыға алмай отыр.
«Цифрлы Қазақстан» бағдарламасын жүзеге асырып жатқан мемлекетте XXI ғасырда «тоқал» идеологиясы өркендеуде. «Қазақстан әйелдері күштерінің альянсы» осы мәселелерді шешуге құлшынып отыр.
АЛМАТЫ
