Заңсыз сауда залалы
Мемлекет басшысының табиғатты қорғау заңнамасын күшейту туралы тапсырмасынан кейін Қылмыстық кодекс баптарына өзгерістер енгізілуде, енді қорықшылар мен табиғат қорғаушыларға бағынбайтындардың жазасы қатаңдай түседі. Былтырғы табиғат заңдылығын бұзған 79 қылмыстық істің ішінде біреуі қарақұйрық, бірі киік мүйізіне және тағы аң-құстарға байланысты болып отыр. Алты іс қоян атқандар үстінен қозғалса, заңсыз балық аулағандарға қатысты 18 іс қаралды.
Табиғат қорғаушылар киік мүйізінің Ресей мен Қытай асып жатқанын айтады. Егер оны қабылдайтын орынды жапса, мүйіз үшін дала кезгендер де тыйылар еді.
Облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясы басшысының орынбасары Марат Нұрмағамбетов табиғат байлығына құныққандардың да «талғамы» жыл сайын өзгеріп отыратынын айтады. Мысалы, осыдан 2-3 жыл бұрын мия тамырын қопарғандар қаптады. Қазір олардың да қатары сиреп келеді.
Былтыр тораңғыл мен сексеуілге қатысты іс артты. Инспекция мамандары сексеуіл тасып жүрген талайды ұстады. Алды қылмыстық жауапкершілікке де тартылды. Бірақ отынды олжа көргендер қатары азаймай тұр. Заңда мемлекеттік орман қоры аумағы деген түсінік бар. Бұл бойынша сексеуілдің сындырылған орнын анықтап барып, жазаға тарту керек. Ал оны анықтау оңай емес. Сондықтан да табиғат байлығына қол сұққандардың көпшілігі жеңіл жазамен құтылып кетіп жатады.
Жасыратыны жоқ, заң қатайғанымен, жеңсік ас іздегендер ату мен аулауға тыйым салынған аң-құстың еті сатылатын жасырын орындарды жақсы біледі. Осыдан да, инспекция мамандары табиғат қорғау прокуратурасы мен полициясы, «Охотзоопром» өндірістік бірлестігі, табиғи ресурстар басқармасы, басқа да тиісті сала өкілдерімен бірлесіп, базарларда заң талаптары қатайғанын түсіндіру жұмыстары жүргізілуде. Бірақ базардағы кәсіпкердің де құқығы сақталуы керек. Биылдан бастап оларды тексеруге мораторий енгізілді, демек алда олардың заңнан аттамағанын да анықтау қиындай түспек.
Табиғатты қорғау күшейе түсу үшін жарақтандыру жұмыстары үздіксіз жүргізілуі керек. Құба даладағы қуғын кезінде астындағы көлігі сайлы браконьерлер бұларға шаңын да көрсетпей кететін кездері көп. Мысалы, былтыр осы инспекцияға 5 көлік берілді. Нива, Хантер көліктері. Бұлармен джип мінген аңқұмарлардың қарасын да көре алмайтының анық. Бақылау жұмыстарын жүйелей түсу үшін дрон да артық етпейді. Біраз техниканы бұлар қаржы үнемдеу жолымен тауып отыр. Бірақ әлі де бардан гөрі жоқтың саны көп болып тұр.
Тыныштық бұзғандарға талап қатаң
Табиғат сақшылары үшін қарбалас кезең жақындады. Желтоқсанның соңы, қаңтардың басы облыс аумағына киіктер келеді. Қыстың басын Жезқазған – Бейнеу теміржолының арғы бетіндегі Ақтөбе облысы аумағында өткізіп, күн суыта Сырға бет алатын ақбөкенді облыс территориясынан аман-есен шығарып жіберу де оңай жұмыс емес. Қазір оларды «Охотзоопром» ӨБ» РМҚК өңірлік мамандары қадағалауда. Облыс аумағына кірген сәттен бастап табынды қорғауға инспекция қызметкерлері кіріседі. Қазір ақбөкендер Қызылорда мен Ақтөбе облысы шекарасында топтасып жатыр.
Облыс аумағында киіктен бөлек қарақұйрық та бар. Біздің өңірге миграциямен келетін ақбөкендер 300 мыңның үстінде болса, Қызылқұмдағы қарақұйрық саны 2 мыңнан әзер асады. Киіктей өсімтал емес, жалқы төлдейтін шөл даланың еркесін оққа байласаңыз, 4 миллион 545 мың теңге айыппұл төлейсіз. Ал киіктің текесін атқандар үшін айыппұл көлемі 5,5 млн теңгеден асады. Ешкісі мен лағына мылтық кезегеніңіз үшін 4 миллион теңгеге шығынданасыз. Қылмыстық жауапкершілікке тартылатыныңыз тағы бар.
– «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне агроөнеркәсіптік кешенді реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңдағы өзгерістерден кейін аң-құсқа қырғидай тиетіндердің қатары азайды. 2019 жылы киік пен қарақұйрық аулап, қолға түскендер жайлы дерек жоқ. 2018 жылы жалпы 89 қылмыстық іс қозғалған. Соның 12-сі 64 бас ақбөкенді атқандарға қатысты болса, 4 іс 11 қарақұйрықты оққа байлағандардың үстінен қозғалған. Заңсыз сексеуіл сындырып, тораңғыл мен жыңғыл шапқандар да жазасыз қалмады, – дейді инспекция басшысының орынбасары Марат Нұрмағамбетов.
Осы істердің 60-ы сотта қаралып, мемлекет пайдасына 99 млн теңге өндіруге шешім қабылданды. Заңсыз аң аулап ұсталғандардан екі Тойота Ленд Крузер, бір Мицубиси Паджеро, УАЗ автокөліктері мен екі мотоцикл, 9 қару тәркіленді. Жалпы, табиғат тыныштығын бұзғандарға талап қатаң.
Қытайлық тордан құтылдық
Қытайдан шығатын полиамидтік моноталшықтан жасалған синтетикалық ау өзен-көлдің байлығын тауысатын тажалдың бірі екені белгілі. Еуразия экономикалық комиссия алқасының шешімімен аудың бұл түрі – ЕАЭО аумағына әкелуге тыйым салынған тауардың бірі. Бірақ соған қарамастан осы уақытқа дейін іздеген жұрт оны базардан тауып келгені де жасырын емес. Осыған байланысты инспекция мамандары тиісті құрылым өкілдерімен бірлесе рейд жасап, кәсіпкерлерге сауда-саттық орындарында полиамидтік моноталшықтан жасалған синтетикалық ауларды сатуға тыйым салынғанын ескертті. Осы жұмыс нәтижесінде қазір облыс аумағында қытай торы сатылмайтын болды.
– Жыл сайын мамыр айында «Таза су айдындары» атты акция ұйымдастырылады. Осы шаралар қатарына былтыр Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің «Аулардан таза су айдындары» атты бастамасы қосылды. Экологиялық шара аясында Кіші Арал теңізі мен Қамбаш көлі учаскелері, балық шаруашылығында маңызы бар басқа да су айдындары тазаланды. Осы бағыттағы біраз құрылымды жұмылдырған акцияға ерікті жастар мен тұрғындар да үлес қосты. Жеті жүзден астам адам үлес қосқан шарада айдындардан ұзындығы 7640 метрге жуықтайтын 382 ау қалдығы алынып, 15 мың тоннадан астам қоқыс шығарылды, – дейді Марат Нұрмағамбетов.
Айта кетейік, қазір облыс аумағындағы су айдындарында балықтың 22 түрі ауланады. Инспекция мамандары осылардың қатарын кемітпеу үшін қадағалау жұмыстарын тұрақты жүргізуде.
Табиғат қорғау маусыммен бітетін жұмыс емес. Жыл он екі ай толастамайтын тірлік соңында жүрген қызметкерлердің міндеті – табиғаттың тұмса қалпын сақтап, сол байлықты кейінгіге аманаттау.
ҚЫЗЫЛОРДА
